Yarkənd
Yarkənd nahiyəsi (Uyğurca: يەكەن ناھىيىسى, Yekən nahiyisi, Yərkənt, Yərkənt; əski Türkcə: Yérkənt[2]Çincə: 莎车县 vəya 莎車縣, Shāchē Xiàn; əski yazılarda Suōchē) dənizdən yüksəkliyi 1189 metr yüksəkdə olan Çin Xalq Respublikasında Sincan-Uyğur Muxtar Rayonunda bir nahiyə mərkəzidir.
| Yarkənd | |
|---|---|
 | |
| 38°24′52″ şm. e. 77°14′59″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Sahəsi |
|
| Mərkəzin hündürlüyü | 1.232 ± 1 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Telefon kodu | +86 998 |
| Poçt indeksi | 844700 |
| Nəqliyyat kodu | 新Q |
| Digər | |
| gat.xinjiang.gov.cn | |
|
| |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Ümumi məlumat
redaktəŞərqi Türkistannın Qaşqardan sonra ikinci büyük şəhridir. Yarkənd, bir-birinə çox uzaq mahallələrdən qurulmuş bir vahə şəhəridir. Təklə-makan səhrasının qərb ucundadır. Tarım çayınin bir qolu olan Yarkənd çayı şəhərdən keçir.
Qəsəbə və kəndlər
redaktəYarkənd İlçəsi, yeddi qəsəbə (镇 zhèn), iyirmi iki qırsal bələdə (乡 xiāng) və bir özəl qırsal bələdə (虚拟乡) kimi yerləşim birimlərindən təşkil edilib.
İqlimi
redaktəTarixi
redaktəDigər verilən adlar: So-chə-chən, Yarkənd Yangi-shahr, Yarkənd, So-chə-hsiən, Yarkant, So-chə-shih, Yangi-shahr, Yarkənd , Yarkənd Nəw City, Yarkənd, So-chə[3]. Yarkənd muhtəmələn Türkcə yar (yar, suların açtığı uçurum.[4]) ilə kənd (şəhir; kalə vəya doğu ülkələrində hər şəhrə vərilən bir addır.[5]) birləşməsindən əldə ədilmiş olabilir.
2000 ildən çax bir tarixi keçmişi olan Yarkənd, əski çağlarda Yarkənd, Qusha və Yərqiang kimi krallıklara əv sahipliği yapmıştır.
502-550 illər arasında Hunlar, 552-648-ci illər arasında Göytürklər, 648-649-cu illər arasında Tan sülaləsi zamanında Çinlilər, təkrar 659-cu ildən etibarən 744-cü ilə qədər Göytürklər, 790 və 791-təxminən 842-ci illər arasında Tibetlər və 1006-cı ildən etibarən Qaraxanlılar 1032-1210-cu illər arasında Şərqi Qaraxanlılar dövləti, Şərqi Qaraxanlıları Qaraxitaylar yıxdıqdan sonra Qaraxitaylar, daha sonra; öncə 1227-1370-ci illər arasında Cığatay xanlığı daha sonra 1370-1514-cü illər arasında Şərqi Cığatay xanlığı bu bölgədə hegemonluq etmişdir.
Qaraxanlılar dönəmi
redaktəQaraxanlılar dönəmində, "I Yusif Kadir xan Qazi və Hasan Buğra xan Qazi Yarkənd şəhərinə gəldilər və burada yaşadılar. Onlar insanları İslam dininə inandırdılar. Onlar, sözlə və açıkça iman ədərək Müslüman oldular. İnsanlar paralarını və mallarını, mülklərini, yaşam və bədənlərini vərməyi təklif əttilər. Onlar fakir olanlara tamamını vərdilər."[6]
Yarkənd xanlığıdönəmi
redaktəŞərqi Türkistanda 1514-cü il ilə 1680-ci illər arasında Altışəhir (Altıshahr) olaraq bilinən Xotan, Yarkənd, Yengihisar, Qaşqar, Aksu, və Uçturfan kimi şəhirləri içinə alan bölgədə Yarkənd xanlığı, (mamlakati Yarkənd , mamlakati Moghuliya, mamlakati Saidiya) əgəmənlik sürmüştür. Yarkənd xanlığı(Səidiyə Xanlığı) zamanında öncə tarixi Qaşqar daha sonra da Yarkənd şəhri başkəntlik yapmıştır. Abdülkərim Xanın yərinə gəçən oğulları Muhammət Xan ilə Şəcaəddin Əhməd xan və Abdullah Xanlara əgəmənlik yönündən yarar sağlayacağı düşüncəsiylə Ahmət Kazani (Mahmud-ı Azam)nin ilk xanımından olan büyük oğlu Hoca Kalan (Muhammət Əmin)ı Yarkəndə çağırması Şərqi Türkistanın yazgısına ətki ədəcək olayların gəlişməsinə nədən olmuştur. Çünkü bu iki kardəş Hocanın ölümündən sonra oğulları büyük bir çəkişməyə girərək ülkəyə fayda yərinə zarar gətirmişlərdir. Hoca İshak Vəlinin oğulları İshakiyyə vəya Qaradağlıq adıyla, kardəşi Xoca Kalanın oğulları da Afakiyyə vəya Ağdağlıq adıyla ayrı görüşləri savunan iki dini qrup olarak kıyasıya savaşıma girmələri ülkəyi yəni bir dönəmə sürükləmiştir ki bu dönəmə "Hocalar Dəvri" dənmiştir.
XIX əsr dönəmi
redaktə1943 - 1956-cı illər arasında kəndi idari yapısına sahip olan Yarkənd 1956 yılından sonra nahiyə səviyəsinə düşürülüp Qaşqar bölgəsinə bağlanmışdır.
Mədəniyyət
redaktəMərkəzi Yarkənddə olan Səidiyyə Xanlığının hökmdarı Sultan Əbdürrəşid Xanın (1563-1570) girişimi, Amannisa Xanım (1533-1567) və ünlü muzik ustası Qıdırxanın öndərliyində xalq arasındakı muğamçılar bir araya gətirilmiş və Uygur Oniki Muğam muziki və mətnləri dərlənib sistemləşdirilməyə başlanmışdır.
İqtisadiyyat
redaktəYarkənd İlçəsində 1300 fazla Əndüstri İşyerləri vardır. Təməl ürünü əndüstriyal pambığ iplik əyirmək yanında tarım yan ürünüləri də mövcüddür.Ünlü Yarkənd Pambığı, Çindəki başqa bölgələrdə istehsal edilən pambığlar arasında ödül almış və ən yaxşısıdır.
İstinadlar
redaktə- ↑ 国务院第七次全国人口普查领导小组办公室 中国人口普查分县资料—2020 (çin). 北京市: 中国统计出版社, 2022. 983 s. ISBN 978-7-5037-9772-9
- ↑ yer: yer, yerüzü, torpaq deməkdir.
- ↑ Shachə, China Pagə[ölü keçid] (ing.)
- ↑ TDK Divanü Lugatit-Türk Vəri Tabanı[ölü keçid]
- ↑ TDK Divanü Lugatit-Türk Vəri Tabanı[ölü keçid]
- ↑ R.B. Shaw, “A Grammar of thə Languagə of Əast Turkistan” Journal of thə Asiatic Journal of Bəngal Vol. XLVI (1887): 338
Mənbə
redaktə- ASE, V cild, Bakı, 1981, səh. 88
Xarici keçidlər
redaktə- Benedict Göez'in Gezileri (ing.)
- Silk Road Seattle İpek yolu Seattle websayfasıArxivləşdirilib 2006-02-07 at the Wayback Machine (ing.)