Bitkilərin həyati formaları
Bitkilərin həyati formaları - Bitkilərin tumurcuqlarının əlverişsiz şəraitdə (ilin soyuq və quru mövsümlərində) torpağın və qar örtüyünün səviyyəsinə uyğunlaşması və özünü qorumasıdır. Bu sistem ilk dəfə 1905-ci ildə, Danimarka botaniki K.Raunkiaer tərəfindən təklif edilmişdir.[1]
Raunkier bitkiliyin formalaşdığı, müxtəlif ekoloji şəraiti əks etdirən, bitkilərin həyati formalarının 5 əsas tipini təsnif etmişdir. Müəyyən bir həyati formaya aid olan növlərin faizini hesablayaraq, dünyanın müxtəlif bölgələrinin və ya planetin müxtəlif tipli bitkiliklərinin həyati formalarının spektri əldə olunur.[1]
Fanerofitlər redaktə
Fanerofit bitkilərdə tumurcuqlar qışlayır və ya quraqlıq dövrünü "açıq şəraitdə", torpaqdan hündürdə keçirirlər. Onları tumurcuqları xüsusi pulcuqşəkilli qabıqla mühafizə olunur. Bu tip özündə ağaclar, kollar və lianları birləşdirən 15 alttipi birləşdirir. Alttiplər ölçüdən (meqa-, mezo-, mikro- və nanaofanerofit), tumurcuğun tipindən (qorunan və ya açıq) və yatpaqtökməsinə (həmişəyaşıl və ya yarpağını tökənlər) görə bölünür.[2]
Xamefitlər redaktə
Xamefit bitkilərdə qönçələr və təpə tumurcuqları əlverişsiz şərati torpağın səthinə sərilən və ya torpağa yaxın yerləşən əlavə tumurcuqlardan inkişaf edir. soyuq ərazilərdə bitən xamefitlərdə qönçə və təpə tumurcuqlarını qar, isti bölgələrdə isə onları bitki qalıqları örtür. Bunları Raunkier 4 alttipə bölmüşdür: yarımkollar, kolcuqlar, yarımkolcuqlar və "yastıq" bitkilər.[2]
Hemikriptofitlər redaktə
Hemikriptofitlər əsasən ot bitkiləridirlər. Onların tumurcuqları torpağın üstündə, bəzən isə yarpalarla və ya bitki qalıqlarından əmələ gələn qatın altında yerləşir. Raunkier hemikriptofitlər arasında uzunsov zoğları olan "irotohemikriptofitləri" və qısa zoğları torpağın üzərində qışıaya bilən rozetli hemikriptofitləri ayırmışdır.[2]
Kriptofitlər redaktə
Kriptofitlər tumurcuqları torpağın müxtəli dərinliklərində yerləşən Geofitlər ((G) kökümsovlu, kök yumrulu və soğanaqlı bitkilər), tumurcuqları suyun altında (hidrofitlər (Hi) və ya bataqlıqlarda (helofitlər (He)) qışlayan bitkilərdir.[2]
Terofitlər redaktə
Terofitlər birillik bitkilərdir. Onları bütün vegitativ orqanları mövsümün sonunda məhv olur və qışlayan tumurcuqları qalmır. Bu bitkilər qışı və ya quraqlıq dövrünü torpağın üzərində yaxud torpaqda keçirən toxumlardan bərpa olunur.[2]