Bitlər

Anoplura (lat. Anoplura) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin həşəratlar sinfinin psocodea dəstəsinə aid heyvan fəsiləüstü.

Bitlər
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Ranqsız: İlkağızlılar Tipüstü: Tüləyənlər Ranqsız: Panarthropoda Ranqsız: Tactopoda Tip: Buğumayaqlılar Klad: Pancrustacea Yarımtip: Altıayaqlılar Sinif: Həşəratlar Ranqsız: Dicondylia Yarımsinif: Qanadlılar Budaq: Metapterygota İnfrasinif: Yeniqanadlılar Ranqsız: Eumetabola Ranqsız: Paraneopteralar Dəstə: Psocodea Yarımdəstə: Troctomorpha İnfradəstə: Nanopsocetae Parvdəstə: Lələkyeyənlər Fəsiləüstü: Bitlər
Beynəlxalq elmi adı
Anoplura
Şəkil axtarışı ITIS   103344 NCBI   30005 EOL   52209491

Xarici quruluşu

Bitlər məməlilərin daimi paraziti olan xırda, qanadsız cücülərdir. Hər iki cinsi qansorandır. Bitlərin bədəni bel-qarın istiqamətində yastılanmış, oval, uzunsov və ya enli, 1-5 mm uzunluğundadır. Erkəklər adətən dişilərdən kiçik olur. Başı qabaq tərəfdən daralmışdır. Ağız orqanları adətən irəli yönəlmiş, heyvanların qalın örtüklərini deşmək və qan sormaq üçün yaxşı uyğunlaşmışdır. Bir cüt sadə gözü başın yanlarında, bığcıqlardan arxada yerləşmişdir. Üç döş seqmenti adətən kip bitişmişdir. Ayaqları qısa, beş hissədən ibarətdir. Pəncəsindəki hərəkətli caynaqla sahibin tükündən yapışıb yerini dəyişir. Qarıncığı 9 seqmentdən ibarətdir.

Həyat tərzi

Bitlər istisnasız olaraq sahibin qanı ilə qidalanır. Yaraya axan tüpürcək vəziləri ifrazatı qanın laxtalanmasına mane olur. Bitlər – yumurtaqoyan cücülərdir. Yaşlı dişi bir gecə-gündüzdə 2-4 yumurta qoyur (donuz biti), bəzilərində yumurtaların sayı 5-14-ə çatır (paltar biti). Bit yumurtaları parlaq, uzunsov-oval formada olur. Dişinin cinsiyyət yollarından çıxarkən yumurta qabığındakı vəzilərin sekretini çıxardır və bunun köməyi ilə arxa ucunu tükə və ya parça xovuna möhkəm yapışdırır. Embrional inkişaf 8-10 gün çəkir. Sürfələrin inkişafı 7-10 günə başa çatır. Meydana çıxdıqdan 1-2 gün sonra cavan dişi yumurta qoymağa başlayır. Ancaq yumurta qoymazdan əvvəl mütləq qansorma baş verir. Yaşlı bitlər 2 aya yaxın yaşayır. İl ərzində bitlər bir neçə nəsildə inkişaf edirlər. Bitlərin bütün inkişaf sikli natamam metamorfozla keçir. Yoluxmuş heyvan və insanın yoluxmamışla təması, ümumi istifadə əşyaları və başqa vasitələrlə bir sahibdən başqasına keçirlər.

Yayılması

Ayrı-ayrı qohum sahib növlərinə münasibətdə bitləri dar spesifiklik səciyyələndirir. Adətən hər bir məməli növündə bir, nadir hallarda 2-3 bit növü parazitlik edir. İnsanda 3 növ bit (paltar, baş, qasıq) parazitlik edir. Dünyada – 300, MDB-də – 40, Azərbaycanda – 20 növü məlumdur.

Ədəbiyyat

• Azərbayvcanın heyvanlar aləmi. II cild. Bakı: Elm, 2004