Blokçeyn əsaslı verilənlər bazası

Blokçeyn əsaslı verilənlər bazası (ing. Blockchain-based database) — mərkəzləşdirilməmiş və paylanmış blokçeyn texnologiyasına əsaslanan bir verilənlər bazasıdır. Blokçeyn, məlumatların təhlükəsiz, şəffaf və dəyişdirilməz şəkildə saxlanmasını təmin edir. Ənənəvi verilənlər bazalarından fərqli olaraq, blokçeyn texnologiyası məlumatları müxtəlif kompüterlər (ing. node) arasında paylayır və hər bir iştirakçı məlumatın bir nüsxəsini saxlayır.

Əsas xüsusiyyətləri

Paylanmış struktur

Blokçeyn, mərkəzləşdirilməmiş bir şəbəkə vasitəsilə məlumatları saxlayır. Verilənlər bir neçə node arasında paylaşılır və heç bir mərkəzi idarəedici orqan yoxdur. Struktur, məlumatların tək bir nöqtədə dəyişdirilməsini və ya pozulmasını qeyri-mümkün edir.

Dəyişdirilməzlik

Blokçeyndə məlumatlar bloklar şəklində əlavə olunur və bir blok bir dəfə yazıldıqdan sonra dəyişdirilə bilməz. Hər bir blok əvvəlki blokla kriptografi əlaqəsi ilə bağlıdır, bu da məlumatların sonradan dəyişdirilməsinin qarşısını alır. Dəyişdirilməzlik (ing. Immutable) xüsusiyyəti məlumatların təhlükəsizliyi və şəffaflığı üçün vacibdir.

Kriptoqrafik təhlükəsizlik

Məlumatlar blokçeyn üzərində kriptoqrafik metodlarla qorunur. Hər bir blok əvvəlki blokun hash-i ilə əlaqəlidir və bu əlaqə pozulmadan məlumatların dəyişdirilməsi mümkünsüzdür. Bu da məlumatların təhlükəsizliyini artırır və hər hansısa hücuma qarşı daha davamlı edir.

Şəffaflıq və izlenəbiləklik

Blokçeyn əsaslı verilənlər bazasında bütün iştirakçılar verilən əməliyyatları izləyə və təsdiq edə bilər. Bütün məlumatlar hər bir node-da saxlanılır və istənilən anda hər kəs məlumatları yoxlaya bilər. Bu xüsusiyyət onu şəffaflıq tələb edən sənaye sahələri üçün ideal edir.

Müqavilələr və smart kontraktlar

Blokçeyn texnologiyası həmçinin smart kontraktları dəstəkləyir. Bu kontraktlar verilən əməliyyatların avtomatlaşdırılmasını və müəyyən qaydalara əsasən həyata keçirilməsini təmin edir. Smart kontraktlar ticarət, hüquq və digər sahələrdə geniş istifadə olunur.

Blokçeyn əsaslı verilənlər bazasının üstünlükləri

1. Mərkəzləşdirilməmiş idarəetmə — məlumatlar mərkəzləşdirilməmiş bir şəbəkə vasitəsilə idarə olunur. Bu, məlumatların təhlükəsizliyini artırır və bir mərkəzi nöqtənin uğursuzluğu riskini azaldır.
2. Dəyişdirilməzlik — məlumatlar bir dəfə yazıldıqdan sonra dəyişdirilə bilməz, bu da məlumatın dürüstlüyünü və bütövlüyünü təmin edir.
3. Şəffaflıq və auditin asanlığı — blokçeyn texnologiyası ilə məlumatlar şəffaf olur və audit zamanı izlənməsi asandır.
4. Təhlükəsizlik — blokçeyn texnologiyasının kriptoqrafik əsasları sayəsində məlumatlar yüksək təhlükəsizlik səviyyəsinə malikdir.

Blokçeyn əsaslı verilənlər bazasının mənfi cəhətləri

1. Miqyaslanma Problemləri — ənənəvi verilənlər bazalarından fərqli olaraq, blokçeyn texnologiyası hələ də yüksək miqdarda məlumatı sürətlə emal etmək üçün bəzi məhdudiyyətlərlə üzləşir.
2. Saxlama Məkanı — blokçeyn məlumatların hər bir node-da saxlanmasını tələb edir ki, bu da böyük verilənlər dəstləri üçün saxlama xərclərini artıra bilər.
3. Yüksək Enerji Tələbi — xüsusilə bəzi konsensus mexanizmləri (məsələn, ing. Proof of Work) çoxlu hesablama gücü tələb edir və enerji sərfiyyatını artırır.

Məşhur blokçeyn əsaslı verilənlər bazaları

1. BigchainDB — blokçeyn əsaslı verilənlər bazası, həmən böyük məlumatların saxlanmasını və sorğulanmasını təmin edir. Əlaqəli məlumatlar üçün istifadə edilə bilər.
2. Hyperledger Fabric — IBM tərəfindən inkişaf etdirilən bu blokçeyn əsaslı platforma, xüsusilə sənaye tətbiqləri üçün nəzərdə tutulmuşdur və icazəli bir blokçeyn bazasıdır.
3. Chainlink — smart kontraktları real dünya məlumatlarına bağlamaq üçün istifadə edilən bir blokçeyn əsaslı verilənlər bazasıdır.

Blokçeyn əsaslı verilənlər bazaları maliyyə, logistika, tibb və digər sahələrdə istifadə olunur, çünki bu texnologiya məlumatların təhlükəsizliyini və şəffaflığını artırır, habelə əməliyyatları daha sürətli və etibarlı edir.