Buş-Aznar məxfi görüşü

Buş-Aznar məxfi görüşü 2003-cü il fevral ayının 22-də ABŞ-ın o zamankı prezidenti Corc Buş ilə İspaniyanın o zamankı baş naziri Xose Mariya Aznar arasında ABŞ-ın Texas ştatının Krouford şəhərində keçirilmiş olan görüş və bu görüşün məzmunudur. Görüşdə iki liderlə yanaşı, dövrün dövlət rəsmiləri də iştirak etmişdir; Milli Təhlükəsizlik müşaviri Kondoliza Rays, Daniel Frid, Alberto Karnero və İspaniyanın ABŞ-dakı səfiri Xavyer Ruperes. Həmçinin İngiltərənin o vaxtkı baş naziri Toni Bleyr və İtaliyanın baş naziri Silvio Berluskoni də telefonla bu görüşdə iştirak etmişdirlər. İctimaiyyət bu görüşdən yalnız illər sonra İspaniyanın El País qəzetinin verdiyi xəbər nəticəsində xəbərdar olmuşdur. Məxfi görüşdə iştirak etmiş olan Ruperes qəzetə ətraflı məlumat vermişdir.

Məxfi görüşün baş tutduğu gün Buş və Aznar mətbuat qarşısında çıxış edərkən

Əhəmiyyəti

Görüşdə diqqət mərkəzində olan əsas məsələ ABŞ, İngiltərə və İspaniya hökumətlərinin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının qəbul etmiş olduğu 1441 saylı qətnaməsindən sonra yeni bir qətnamənin qəbul edilməsini istəmələri idi. Bu, İraqla bağlı əvvəl qəbul edilmiş olan 17 qərarın davamı olacaq 18-ci qərar kimi də qəbul edilir.

Görüş yaxınlaşan İraq müharibəsinə yanaşma baxımından da böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir. Buna müvafiq olaraq, Səddam Hüseynin yanında 1 milyard dollar saxlamasına icazə veriləcəyi təqdirdə, vəzifəsindən istefa verərək ölkəni tərk edəcəyi bildirilirdi. Bundan əlavə, görüş zamanı Buşun Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasına üzv dövlətlərə ABŞ-ın üstünlük verdiyi hərəkət kursunu qəbul etmələri üçün etdiyi təzyiqlər də görülmüşdür. Görüş zamanı Buş tələb olunan yerinə yetirilmədiyi təqdirdə Anqolaya xarici yardımı kəsməkdən və Çili ilə imzalanması gözlənilən ikitərəfli ticarət sazişini dayandırmaqdan danışmışdır. Maraqlıdır ki, Buş görüş zamanı ABŞ-ın gələcək işğalından sonra İraqda nizam-intizamın hökm sürəcəyi ilə bağlı qəti bəyanat vermişdir.

Xülasəsi

“ Məni ən çox düşündürən sizin nikbinliyinizdir... ” — İraq müharibəsi ilə bağlı fikirlərini bildirən Aznarın Buşa müraciətində

Görüş Buşun Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının dərhal ikinci bir qərar verməli olduğunu deməsi ilə başlamışdır. Aznar üç gündən sonra qərarın verilməsini istəmişdir. Buş Kosovo müharibəsi zamanı qəbul edilmiş olan qərara oxşar bir qərarın verilməsini istəmiş və vurğulamışdır ki, o, bu qəbul ediləcək yeni qərarda heç bir məcburi məsələlərin olmamasını və yalnız Səddam Hüseynin öz öhdəliklərini yerinə yetirmədiyinin göstərilməsini istəmişdir.

Aznar daha sonra buna paralel olacaq açıqlamanın olub-olmayacağını soruşmuşdur. Məxfi görüşdə iştirak etmiş Kondoliza Rays açıqlama edilməyəcəyini demişdir. Rays bir daha təkrar edir ki, onlar Səddamın istifadə edə biləcəyi hər hansısa bir qeyri-müəyyən bəyanatların olmadığı sadə bir qərar istəyirlər. O, həmçinin əlavə etmişdir ki, qərarda qeyd edilməli ola biləcək məlumatlar üçün Hans Blix (O, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 1284 saylı qətnaməsi ilə yaradılmış, o vaxt İraqda kütləvi qırğın silahlarının axtarışı ilə məşğul olmuş və tapa bilməmiş UNMOVIC-in prezidenti olmuşdur) ilə əlaqə saxlamışdırlar.

Buş bildirir ki, Səddam dəyişməyəcək və oyunlar oynamağa davam edəcəkdir. O həmçinin əlavə etmişdir ki, ondan xilas olmağın artıq vaxtı gəlib-çatmışdır. Buş bildirir ki, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası istənilən qərarı verməsə, planlaşdırılan işğala start veriləcək, lakin o, ümid edir ki, ikinci qərar veriləcək. O, ABŞ Silahlı Qüvvələrinin iki həftə ərzində (2003-cü ilin mart ayının ikinci həftəsi) işğala hazır olacağını, martın sonunda isə qoşunların artıq Bağdadda olacağını bildirmişdir.

Daha sonra Buş Səddamın taleyindən danışmışdır. Bağdad süqut edənə qədər onun ölüm ehtimalının 15% civarında olduğunu əlavə edən Buş, Səddamın sürgünə getmək istədiyinin başa düşüldüyünü bildirmişdir. Səddamın misirlilərə verdiyi məlumata görə, o, ABŞ-ın ona 1 milyard dolları özü ilə aparmasına icazə verəcəyi təqdirdə hökuməti tərk edəcəyini bildirmişdir.

Buş İraqın işğalından sonrakı planlarını da çatdırmışdır. Buna müvafiq olaraq Səddamın generallarının müqavimət göstərməsi, infrastrukturu dağıtması və neft quyularını yandırması gözləniləndir. Bunun qarşısını almaq üçün o bildirmişdir ki, ABŞ Silahlı Qüvvələri əvvəlcə neft quyularını ələ keçirəcəkdir. Həmçinin Səudiyyə Ərəbistanının müharibə zamanı yarana biləcək neft tədarükünü tarazlaşdırmaq üçün hasilatını artıracağı da bildirilmişdir. Buş, bütün bunlara baxmayaraq, onların asanlıqla qalib gələcəklərini və İraq kimi güclü bürokratiyaya malik vətəndaş cəmiyyətinin zədələnmədən ələ keçiriləcəyini bildirmişdir. O, ölkənin gələcəkdə idarə olunması üçün federal struktur nəzərdə tutulduğunu bildirir.

Aznar qərar mövzusuna təkrar qayıdır. Aznar veriləcək yeni qərarda Səddamın ona verilmiş olan bir şansdan istifadə etmədiyinin qeyd olunmasını istəyir. Buş qəbul ediləcək qərarın məzmununun qətiyyən əhəmiyyəti olmadığını bildirəndə Aznar layihənin bir qaralamasının ABŞ rəsmilərinə göndəriləcəyini bildirir. Aznar daha sonra fevralın 26-da Fransa prezidenti Jak Şirakla olan görüşünü təsvir etmişdir. Buş açıq şəkildə bildirir ki, Jirak özünü “Mister ərəb” kimi görür və ərəb dünyası ilə bağlı məsələlərdə onunla razılaşmır.

Aznar bu zaman BMT müfəttişlərinin hesabatını xatırladır. Rays deyir ki, hesabatdan çox şey gözləmək lazım deyildir və iraqlılar hesabatdakı bəzi istəkləri yerinə yetirirmiş kimi görünə bilərlər. Buş, bir gözləmə oyununun oynanıldığını bildirərək bunu Çinin su işgəncəsi ilə müqayisə edir. O əlavə edir ki, gözləmə mövqeyinin mart ayının ortalarından o tərəfə keçməsinə imkan verməyəcəkdir.

Buş Təhlükəsizlik Şurasında digər ölkələrə ediləcək olan təzyiqlərdən danışır. İstənilən addımları atmayacaqları təqdirdə, Anqolaya edilən xarici yardımın kəsiləcəyini və Çili ilə imzalanmalı olan ikitərəfli ticarət müqaviləsinin dayandırılacağını bildirir.

Aznar Səddam Hüseynin sürgünə getməsinin mümkün olub-olmadığını soruşur. Buş bunun bir ehtimal olduğunu və hətta onun sui-qəsd nəticəsində öldürülə biləcəyini deyir. Buş əlavə edir ki, Səddamın gizli cinayətləri üzə çıxarılarsa, o, Haaqadakı Beynəlxalq Məhkəməyə gətirilə bilər.

Aznar ən yaxşı nəticənin qansız qələbə olacağını bildirsə də, Buş cavabında ona bildirir ki, müharibənin yaradacağı dağıntıların qarşısı alınacaq və 50 milyard dollara qənaət olunacaqdır.

Aznar daha sonra Buşdan İspaniyadakı ictimai rəyi müharibə ilə bağlı müsbətə çevirmək üçün kömək istəyir. Buş bununla bağlı bir çıxış edəcəyini ona bildirir. Aznar ənənəvi İspaniya tarixində bir dönüş nöqtəsində olduqlarını və yeni bir dövrə qədəm qoyduqlarını vurğulayır. Buş da özünü tarixi vəzifə yerinə yetirən şəxs kimi gördüyünü, gələcəkdə vəzifəsini yerinə yetirməyən bir şəxs kimi xatırlanmaq istəmədiyini bildirir. Buş xatırladır ki, onun bəzi müşavirləri ona Birləşmiş Millətlər Təşkilatına ümumiyyətlə məhəl qoymamağı tövsiyə etmişdirlər. Aznar onu düşündürən şeyin yalnız Buşun nikbinliyi olduğunu deyəndə, Buş “Mən nikbinəm, çünki haqlı olduğumu bilirəm” deyə ona cavab vermişdir. Buş avropalıların öz vəzifələrindən qaçdığını desə də, Kofi Annanla olan yaxşı münasibətlərini də vurğulamağı unutmur.

Görüşün sonunda Aznar Buşun “Avropalılar mənə hücum edəndə mən ölkəmdə daha da güclənirəm” sözlərinə “Biz sizin gücünüzü avropalıların istəkləri ilə eyniləşdirməliyik” deyərək cavab vermişdir.

Nəticələri

Görüşün açıqlanan hissələrindəki söhbətlərdə meydana çıxmış vəziyyət ABŞ prezidentinin sadəliyi və kobudluğu kimi şərh edilmişdir. Ehtimal ki, Aznara başqa ölkələrin liderlərinə çatdırması üçün göstəriş verirmiş kimi müraciət etməsi Buşun sonda heç bir nailiyyət əldə etməməsinə səbəb olmuşdur. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasındakı ölkələr ikinci qərara qarşı mövqelərini dəyişdirməyincə, bu qərar Təhlükəsizlik Şurasının gündəliyinə belə gətirilməmişdir. Dünyada keçirilmiş olan müharibə əleyhinə böyük nümayişlərin təsiri ilə də liderlər Buşun istədiyi addımı atmamışdırlar. Nəticədə İraqa təkbaşına hücum edən ABŞ və Böyük Britaniyanın bu hərəkəti bütün dünyada etirazla qarşılanmış və bu iki ölkə beynəlxalq aləmdə tək qalmışdırlar. Buşun proqnozunun əksinə olaraq, İraq ABŞ-ın işğalından sonra qanlı vətəndaş müharibəsinə sürüklənmişdir.