Onixomikoz

Onixomikoz və ya dırnaq göbələyi (lat. Onychomycosis) — dırnağın göbələk infeksiyası. Trichophyton rubrum, Trichophyton interdigitale, Trichophyton tonsurans və digər göbələklər tərəfindən törədilir. Xəstəlik törədicisi Epidermophyton floccosum və Microsporum canis də ola bilir.

Onixomikoz
XBT-10	B
XBT-9
DiseasesDB	13125
MedlinePlus	001330
eMedicine	derm/300
MeSH	D014009
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Simptomlara ağ və ya sarı dırnaq rənginin dəyişməsi, dırnağın qalınlaşması və dırnağın dırnaq yatağından ayrılması daxil ola bilər. Ayaq və ya əl dırnaqları təsirlənə bilər, lakin ayaq dırnaqlarında daha çox rast gəlinir. Bir sıra müxtəlif növ göbələklər dermatofitlər və Fusarium da daxil olmaqla onikomikoza səbəb ola bilər. Risk faktorlarına atletin ayağı, digər dırnaq xəstəlikləri, bu xəstəliyə məruz qalma, periferik damar xəstəliyi və zəif immun funksiyası daxildir. Diaqnoz ümumiyyətlə görünüşə görə və laboratoriya testləri ilə təsdiqlənir.

Onikomikoz yetkin əhalinin təxminən 10 faizində baş verir, yaşlı insanlar daha tez-tez təsirlənir. Kişilər qadınlardan daha çox təsirlənir. Onikomikoz dırnaq xəstəliyinin təxminən yarısını təşkil edir. İlk dəfə 1853-cü ildə Georg Meissner tərəfindən göbələk infeksiyasının nəticəsi olduğu müəyyən edilmişdir.

Etimologiya

Termin qədim yunanca ὄνυξ oniks "dırnaq", μύκης mykēs "göbələk" və -ωσις ōsis "funksional xəstəlik" deməkdir.

Əlamətlər və simptomlar

Dırnaq göbələyinin ən çox görülən əlaməti dırnağın qalınlaşması və rənginin dəyişməsidir: ağ, qara, sarı və ya yaşıl. İnfeksiya irəlilədikcə dırnaq kövrəkləşə bilər, dırnaq itkisinə səbəb ola bilər. Müalicə edilmədikdə, dırnaq altında və ətrafındakı dəri iltihablı və ağrılı ola bilər. Dırnaq yatağında ağ və ya sarı ləkələr və ya dırnaq yanında pullu dəri və pis qoxu ola bilər. Xəstəlik şiddətli deyilsə, adətən ağrı və ya digər əlamətləri olmur.

Dermatofitidlər bəzən bədənin başqa nahiyəsində göbələk infeksiyası nəticəsində əmələ gələn göbələksiz dəri lezyonlarıdır. Bu, bədənin göbələklə yoluxmamış bölgəsində səpgi və ya qaşınma şəklində ola bilər. Dermatofitidlər göbələklərə qarşı allergik reaksiya kimi düşünülə bilər.

Səbəbləri

Onikomikozun törədici patogenləri hamısı göbələk krallığındadır və dermatofitlər, Candida (mayalar) və qeyri-dermatofitik kiflər daxildir. Dermatofitlər mülayim qərb ölkələrində onikomikoza ən çox səbəb olan göbələklərdir; Candida və qeyri-dermatofitik kiflər isə isti və rütubətli iqlimi olan tropik və subtropiklərdə daha çox iştirak edir.

Dermatofitlər

Onikomikoz dermatofit infeksiyasına bağlı olduqda, tinea unguium adlanır. Trichophyton rubrum onikomikoza səbəb olan ən çox yayılmış dermatofitdir. Səbəb ola biləcək digər dermatofitlər T.interdigitale, Epidermophyton floccosu, T.violaceum, Microsporum gypseum, T.tonsurans və T.soudanensedir. Tibbi laboratoriyalar tərəfindən hələ də bildirilə bilən ümumi köhnəlmiş ad T.interdigitale üçün Trichophyton mentagrophytesdir. T.mentagrophytes adı indi favusun agenti ilə məhdudlaşır siçanın dəri infeksiyası; Bu göbələk siçanlar və onların tüklərindən insanlara keçə bilsə də, ümumiyyətlə dırnaqları deyil, dəriləri yoluxdurur.

Digər törədicilər

Digər törədici patogenlər arasında Candida və qeyri-dermatofitik kiflər, xüsusən kif cinsinin Scytalidium (adı bu yaxınlarda Neoscytalidium olaraq dəyişdirilib), Scopulariopsis və Aspergillus daxildir. Candida növləri, əsasən, əlləri tez-tez suya batan insanlarda dırnaq onikomikozuna səbəb olur. Scytalidium əsasən tropik bölgələrdə yaşayan insanlara təsir edir, lakin onlar daha sonra mülayim iqlim zonalarına köçdükləri təqdirdə də davam edir.

Digər qəliblər daha çox 60 yaşdan yuxarı insanlara təsir edir və onların dırnaqda olması dırnağın göbələk istilasına qarşı müdafiə qabiliyyətinin bir qədər zəifləməsinə səbəb olur.

Risk faktorları

Şəkərli diabeti olanlar, qan dövranı problemi olanlar (bu da əllərdə və ayaqlarda periferik temperaturun aşağı düşməsinə və ya zəifləmiş immunitetə səbəb ola bilər), immuniteti zəif olanlar (məsələn, QİÇS/HİV infeksiyası), 65 yaşdan yuxarı olanlar, ayaqlarında göbələk infeksiyası olanlar, ayaqları çox tərləyənlər, idmançılar və rəqqaslar kimi ayaqlarına çox təzyiq edənlər infeksiyaya qarşı həssaslığının artması səbəbindən onikomikoz üçün ən ümumi risk faktorudur. Dırnaq göbələyi kişilərdə qadınlardan daha çox rastlanır və bu infeksiyanın ailə tarixi ilə əlaqələndirilir.

Digər risk faktorlarına rütubətli və ya nəmli mühitdə olmaq, sedef xəstəliyi, ventilyasiyaya mane olan və təri udmayan corab və ayaqqabı geyinmək, hovuz, idman zalları və duş otaqları kimi nəm ictimai yerlərdə ayaqyalın gəzmək, atalet ayaq (tinea pedis), dəri və ya dırnaq zədəsi aiddir.

Diaqnozu

Diaqnoz klinik olaraq qoyula bilər. Bununla belə, şübhəli kliniki hallarda, dırnaqdan götürüləcək nümunələrin mikroskopik qiymətləndirilməsi və ya kultura yolu ilə qəti diaqnoz qoyula bilər.

Diferensial diaqnoz

Dırnaqlarda oxşar klinik dəyişikliklər psoriaz, liken planus, ekzema və kontakt ekzema səbəb ola bilər. Yanlış diaqnozun qarşısını almaq üçün laboratoriya testi tələb oluna bilər.

Təsnifatı

Dırnaq göbələklərinin infeksiyası bir çox şəkildə özünü göstərə bilər. Fiziki görünüşünə görə təsnif edilən dırnaq göbələklərinin beş əsas növü var.

1. Distal və ya distal-loteral onixomikoz :  Dırnaq göbələyinin ən çox yayılmış formasıdır. Bu göbələk ətrafdakı dəridən başlayır, dırnaq yatağına daxil olur və dırnaq səthinə yayılmağa davam edir. Bu baş verdikdə, subungual hiperkeratoz kimi tanınan dərinin qalınlaşması inkişaf edir.
2. Ağ səthi onikomikoz : Bu göbələk forması dırnaq boşqabının arxasına yerləşərək koloniyalar əmələ gətirir. Adətən səthi olsa da, bu tip göbələk infeksiyası dırnaq boşqabının səthinə sızaraq dırnağın kökünə yayıla bilər. Adətən ağımtıl təbaşirli görünüşlə özünü göstərir.
3. Proksimal subunqval onikomikoz : İnfeksiya dırnaq kökündən başlayaraq daha dərin hissələrə yayıla bilər. Daha sonra dırnağın xarici hissəsinə doğru yayıla bilər. Bu göbələk dırnaqda ağ ləkə və ya iz yaradır. Nadir olsa da, immun sistemi zəif olan insanlarda nəzərə alınmalıdır.
4. Endoniks onikomikozu:  Onikomikozun qeyri-adi bir variantıdır və dırnaq yatağının iltihabı, onikoliz və ya subunqval hiperkeratoz olmadan dırnaq yatağının daxili səthini əhatə edir. Dırnaq qalınlaşması digər dırnaq göbələkləri ilə müqayisədə daha az rast gəlinir, lakin dırnaq səthində çuxurlaşma və dırnaq ucunda qat-qat ayrılması müşahidə edilir.
5. Total distrofik onikomikoz : Adətən uzun müddətli və müalicə olunmayan göbələk infeksiyalarında müşahidə edilir. Bu, dırnaq quruluşunun itirilməsinə, qalın və deformasiyaya uğramış dırnaq quruluşuna səbəb olur.

Müalicəsi

Dırnaq göbələyi yoluxucudur və ciddi estetik problemlər yaradır. Xüsusilə diabet xəstələri, damar problemi və nöropatik xəstəlikləri olanlarda, ikincil mikrob xəstəlikləri ilə inkişaf edə biləcək ciddi problemlərə səbəb olduğu üçün müalicə edilməlidir.

Müalicə nəticələri dərhal görünmür. Ancaq dırnağın 2–4 aylıq böyümə dövründə yaxşılaşma müşahidə edilə bilər.

Dərmanlar

Belə vəziyyətlər üçün həkimlər adətən ağızdan alınan və ya dırnaqlara tətbiq olunan göbələk əleyhinə dərmanlar təyin edirlər. Bəzi hallarda oral və topikal göbələk əleyhinə müalicələr birlikdə istifadə olunur.

Oral göbələk əleyhinə dərmanlar

Bu dərmanlar dırnaq göbələklərinin müalicəsi üçün ilk seçimdir, çünki infeksiyanı yerli dərmanlardan daha sürətli təmizləyirlər. Bu məqsədlə terbinafin və itrakonazol kimi aktiv maddələr olan dərmanlar təyin edilə bilər. Bu dərmanlar yoluxmuş hissənin yavaş-yavaş dəyişməsinə imkan verərkən, yeni dırnağı infeksiyadan qorumağa kömək edir.

Oral göbələk əleyhinə dərmanlar adətən 6–12 həftə istifadə olunur, lakin dırnaq tam uzanana qədər müalicənin nəticəsi müşahidə olunmaya bilər. Bir infeksiyanı aradan qaldırmaq üçün dörd ay və ya daha çox vaxt lazım ola bilər.

Ağızdan qəbul edilən göbələk əleyhinə dərmanlar bir çox ciddi yan təsirlərə səbəb ola bildiyi üçün bu növ dərmanlardan istifadə zamanı müntəzəm qan testləri tələb oluna bilər.

Göbələk əleyhinə dırnaq lakı

Siklopiroks adlı göbələk əleyhinə dırnaq lakı müalicə üçün başqa bir seçimdir. Bu dırnaq lakı gündə bir dəfə yoluxmuş dırnaqlara və ətrafdakı toxumalara tətbiq olunur. Yeddi gündən sonra bütün tətbiq olunan təbəqələr spirtlə təmizlənir və tətbiq yenidən başlayır. Bu tip dırnaq lakından demək olar ki, bir il ərzində gündəlik istifadə etmək lazım gələ bilər.

Göbələk əleyhinə dırnaq mazı

Həkiminiz dırnaqlara sürtülmüş göbələk əleyhinə maz ​​təyin edə bilər. Bu tip mazlar dırnaq incəldikdə daha yaxşı işləyir. Dırnaqları incəltmək üçün həkim sidik cövhəri olan losyon tövsiyə edə bilər və ya özü onu dırnaq faylı və ya oxşar xüsusi alətlə tətbiq edə bilər.

Cərrahi müdaxilə

Bəzi xüsusi hallarda, həkim göbələk əleyhinə dərmanı birbaşa dırnaq altındakı infeksiyaya tətbiq etmək üçün dırnağın müvəqqəti çıxarılmasını tövsiyə edə bilər. Bəzi ciddi dırnaq göbələkləri dərmanlara cavab vermir. İnfeksiya şiddətli və ya çox ağrılıdırsa, dırnağın çıxarılması tövsiyə edilə bilər.

Profilaktikası

Müalicə zamanı və sonra dırnaqlarınızı qorumaq üçün:

• Ayaqlarınızı mümkün qədər təmiz və quru saxlayın.
• İctimai hovuzda və duş sahələrində öz ayaqqabılarınızdan istifadə edin
• Dırnaqlarınızı düz kəsin ki, barmağın ucundan kənara çıxmasın,
• Manikür və pedikür üçün sterilizasiya edilmiş alətlər tələb edin,
• Ayağınıza uyğun rahat ayaqqabı geyinin,
• Evdə istifadə olunan dəsmalların şəxsi olduğundan əmin olun,
• Ayaqlarınız çox tərləyirsə/nəmli qalırsa, gün ərzində corablarınızı dəyişdirin.