Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətini ləğv etmək haqqında qanun

Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətini ləğv etmək haqqında qanunu — Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin qəbul etdiyi və Azərbaycan Prezidenti Ayaz Mütəllibov tərəfindən 1991-ci il noyabrın 26-da imzalanmış qanun layihəsi.^[1] Qanunun qəbul edilməsinə 1988-ci il fevralın 20-də Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin Milli Məclisində Ermənistan SSR-ə birləşməsinin qəbul edilməsi səbəb olmuşdu. Bunun ardınca 1991-ci ildə vilayətin azərbaycanlı əhalisi tərəfindən boykot edilmiş müstəqillik referendumu keçirildi və əhalinin böyük əksəriyyəti müstəqilliyin lehinə səs verdi. Bu və seçkilər əsasən nisbətən dinc şəraitdə keçirilsə də, sonrakı aylarda Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra etnik ermənilərlə etnik azərbaycanlılar arasında getdikcə şiddətlənən münaqişəyə çevrildi. Hər iki tərəf etnik təmizləmənin aparıldığını iddia edirdi.^[2]^[3] Azərbaycandan ayrılmanın elan edilməsi torpaqla bağlı ərazi münaqişəsinin yekun nəticəsi idi.^[4]

Tarixi

Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti (DQMV) 1923-cü il iyulun 7-də Azərbaycan SSR-in tərkibindəki tarixi Qarabağı təşkil edən Azərbaycanın dağlıq rayonları birləşdirilərək yaradılmışdır. DQMV-nin tərkibinə keçmiş Cavanşir, Şuşa, Cəbrayıl qəzalarının əraziləri və Zəngəzur qəzasının tərkibində olan Qubadlının bir hissəsi daxil idi. Vilayətin adı rəsmi olaraq 1937-ci ildə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti adlandırıldı.^[5] 1988-ci ildə Dağlıq Qarabağ erməniləri DQMV-nin Ermənistan SSR-ə verilməsini tələb etdilər. Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin kəskinləşməsindən sonra Azərbaycan 1991-ci il noyabrın 26-da Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətini ləğv etdi, inzibati bölgü yenidən quruldu və ərazi birbaşa Azərbaycanın nəzarətinə verildi.^[6]^[7]

Müddəalar

Azərbaycan Parlamentində müzakirəyə çıxarılan 279-XII saylı qərarda bildirilirdi ki, 1923-cü ildə yaradılan Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin mövcudluğu Azərbaycan və erməni xalqları arasında gərginlik yaradıb, Azərbaycanın milli maraqlarına zidd olub və erməni millətçilərinə Azərbaycan xalqının etnik, tarixi, siyasi, iqtisadi və mənəvi dəyərlərini məhv etmək üçün şərait yaradıb. Bu səbəbdən, parlament vilayətin yaradılmasını qeyri-hüquqi hesab edir. Qərarda, Ermənistanın ərazisində yarım milyonluq azərbaycanlı əhaliyə heç bir mədəni muxtariyyət verilməməsi, əksinə, onların kütləvi şəkildə deportasiya edilməsi vurğulanırdı. Həmçinin, Qarabağda erməni separatçılarının və Ermənistanın Azərbaycan ərazi bütövlüyünə qarşı apardığı siyasət qınanır, Azərbaycanın suverenliyinin qorunması və Qarabağın dağlıq hissəsinin qalan hissə ilə birləşdirilməsi tələb olunurdu.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 68-ci, maddəsinin üçüncü hissəsi, 104-cü maddəsinin 2-ci bəndi və "Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında" Konstitusiya Aktının 4-cü maddəsi əsas tutularaq Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti milli ərazi qurumu kimi ləğv edildi və "Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin yaradılması haqqında" Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 1923-cü il 7 iyul tarixli Dekreti və "Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti haqqında" Azərbaycan SSR-in 1981-ci il 16 iyun tarixli Qanunu qüvvədən düşmüş sayıldı.

Stepanakert, Mardakert, Martuni şəhərlərinin adları müvafiq olaraq Xankəndi, Ağdərə və Xocavənd olaraq dəyişdirildi. Mardakert rayonu Ağdərə rayonu, Martuni rayonu Xocavənd rayonu adlandırıldı. Əsgəran və Hadrut rayonları ləğv edildi. Xocalı şəhəri mərkəz olmaqla Xocalı rayonu yaradıldı, ləğv edilmiş Əsgəran rayonunun ərazisi Xocalı rayonunun tərkibinə, Hadrut rayonunun ərazisi isə Xocavənd rayonunun tərkibinə verildi.^[1]

İstinadlar

↑ ¹ ² "Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətini ləğv etmək haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU". e-qanun.az (az.). İstifadə tarixi: 2025-01-04.
↑ Rieff, David. "Without Rules or Pity". Foreign Affairs. Council on Foreign Relations. 76 (2). June 1997. İstifadə tarixi: 13 February 2007.
↑ Lieberman, Benjamin. Terrible Fate: Ethnic Cleansing in the Making of Modern Europe. Chicago: Ivan R. Dee. 2006. 284–292. ISBN 1-56663-646-9.
↑ Croissant, Michael P. The Armenia-Azerbaijan Conflict: Causes and Implications. London: Praeger. 1998. ISBN 0-275-96241-5.
↑ Altstadt, Audrey. The Azerbaijani Turks: power and identity under Russian rule. United Kingdom: Hoover Press. 1992. 126–127. ISBN 0-8179-9182-4. İstifadə tarixi: 2011-08-30.
↑ Roeder, Philip G. Where nation-states come from: institutional change in the age of nationalism. United Kingdom: Princeton University Press. 2007. səh. 51. ISBN 978-0-691-13467-3. İstifadə tarixi: 2011-08-30.
↑ Əhməd, Ənvər. "İnamın işığı". old.525.az. İstifadə tarixi: 2025-01-04.

[qanun-1] ¹ ² "Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətini ləğv etmək haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU". e-qanun.az (az.). İstifadə tarixi: 2025-01-04.

[CASE-STUDY-IN-ETHNIC-STRIFE-2] Rieff, David. "Without Rules or Pity". Foreign Affairs. Council on Foreign Relations. 76 (2). June 1997. İstifadə tarixi: 13 February 2007.

[3] Lieberman, Benjamin. Terrible Fate: Ethnic Cleansing in the Making of Modern Europe. Chicago: Ivan R. Dee. 2006. 284–292. ISBN 1-56663-646-9.

[Croissant-4] Croissant, Michael P. The Armenia-Azerbaijan Conflict: Causes and Implications. London: Praeger. 1998. ISBN 0-275-96241-5.

[5] Altstadt, Audrey. The Azerbaijani Turks: power and identity under Russian rule. United Kingdom: Hoover Press. 1992. 126–127. ISBN 0-8179-9182-4. İstifadə tarixi: 2011-08-30.

[6] Roeder, Philip G. Where nation-states come from: institutional change in the age of nationalism. United Kingdom: Princeton University Press. 2007. səh. 51. ISBN 978-0-691-13467-3. İstifadə tarixi: 2011-08-30.

[7] Əhməd, Ənvər. "İnamın işığı". old.525.az. İstifadə tarixi: 2025-01-04.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]