Daş ata

Daş ata və ya daş baba – qədim türk qəbilələrində məzar daşı.

Daş baba

Orta Asiya çölünün köçəriləri məskun nizamlı xalqlardan fərqli bir dünya görüşünə sahib idi. Sözgəlişi onlar ölülərini son yuxularına yatırdacaqları, yerləşmə yerlərinin xaricindəki sıxılmış və hüzn verici qəbiristanlıq anlayışına sahib deyildi. O biri dünyanın varlığına inanır və məzarlarında ölüyə bir baxıma həyat təqdim edirdilər. Ölənin atı, silahları, gündəlik həyatda istifadə etdiyi kimi əşyaları də məzara qoyurlardı. Hətta, bəzi kurganlarda ölünün yanında qadın və xidmətçi cəsədləri də tapılıb. Bunlar ölənlə birlikdə basdırılmış ola biləcəyi kimi, eyni zamanda ölmüş ya da özlərini öldürmüş də ola bilər.

Çöldə xüsusilə soylular üçün ən məşhur məzar növü kurqandı. Bu cür məzarlarda, ölən adamın əhəmiyyətinə uyğun olaraq, ümumiyyətlə taxtadan basdırıldığı otağının üzərinə daş və torpaqdan bir yığma təpə yüksəldilirdi. Bunun üzərində də ölən adamı təmsil edən, kobudca insan formalı heykəllər tikilirdi. Bu heykəllərə daha çox daş ata deyilməkdədir.

Kimi məzarlar daş lövhələrdən edilmişdi və otaq formalı idi. Bunlara çox sayda cəsəd basdırılmış idi. Daşdan bir divarla ətraflanmış bu məzarların önünə də yenə çox sayda "daş ata" tikilmişdi. Ölən kəslərə aid bir növ şəkilli məzar daşları idi bunlar. Orta Asiyada xüsusilə Altay və Tuvada İ. Ö. 3. minilin sonları ilə 2. minilin ilk yarısından bəri edilən bu daşdan heykəl formalı məzar daşı (daş ata) anlayışı, Göytürk dövrünün balbal larından fərqli.

Çoxu bığlı olan bu insan heykəlləri, 2.5 metrdən 30 santimetrə dəyişən boylarda olurdu. Cəbhədən təsvirlənən fiqurların diyarın aşağı qisimləri göstərilmirdi. Əvvəllər iki əlləriylə qarınları üstündə qab tutan silahsız fiqurların yerini, gedərək belindəki kəmərə biri uzun, biri də qısa iki qılınc asılı silahlı fiqurlar götürürdü. Döyüşçü sol əliylə silahlardan birini, sağ əliylə də kiçik bir qab tuturdu. Kimi daşlarda yalnız cəbhədən bir portretə yer verilir. Çoxunun qulaqları sırğalı olurdu. Gedərək detallar əhəmiyyət qazanır, məsələn kəmər tokaları, üzüklər, kəmər asqıları və geyim yaxaları diqqətlə göstərilməyə başlanırdı.

Həmçinin bax

• Hakkari məzar daşları
• Balbal