Dirilmə (roman)

Dirilmə (rus. Воскресение) — Lev Tolstoyun ilk dəfə 1899 – cu ildə nəşr edilmiş sonuncu romanı. Bu roman eyni zamanda Tolstoyun sağlığında nəşr edilmiş sonuncu böyük əsəridir. Əsər ilk dəfə Niva həftəlik jurnalında hissələr şəklində nəşr edilmişdir.

Dirilmə
rus. Bоскресение
Müəllif	Lev Tolstoy
Janrlar	sosial roman[d]
Orijinalın dili	rus dili
Ölkə	Rusiya imperiyası
Orijinalın nəşr ili	1899
Əvvəlki	Anna Karenina
Elektron versiya
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tolstoy bu əsərində insanlar tərəfindən hazırlanmış qanunların həmişə qüsurlu olduğunu və kilsə təşkilatlarının ikiüzlülüyünü çatdırmağa çalışmışdır. Bu əsərdə də, digər romanlarında olduğu kimi, yazıçını maraqlandıran əsas məsələ insan məsələsidir. Əgər "Hərb və Sülh" romanında Tolstoy "xalq fikrini", "Anna Karenina"da "ailə fikrini" əsas götürmüşdüsə, "Dirilmə"də onu cəmiyyət məsələsi düşündürür və öz qəhrəmanlarını cəmiyyət fonunda təsvir edir. Onun qəhrəmanlarının başına gələn fəlakətlər ilk növbədə onların yaşadıqları cəmiyyətlə, bürokratik dövlət sisteminin yaratmış olduğu həyatla bağlanılır.

Məzmunu

Əsərdə iki həyat sferası təsvir olunur: onlardan biri təbiət, digəri isə cəmiyyətdir. Təbiət insanın mahiyyətinə tam uyğun gələn sferadır: həm təbiəti, həm də insanları Allah yaratmışdır və onlar arasına heç bir ziddiyyət yoxdur. İnsan öz əzəli təbiətinə uyğun hərəkət etdiyi təqdirdə səhvlərə yol vermir, onun ruhu sağ və salamat olur. Elə ki, insan öz təbii mahiyyətindən deyil, ictimai dəyərlər və normalardan çıxış edərək hərəkət edir, onda o fəlakətə düşar olur, səhvlərə yol verir, ruhi cəhətdən ölür.

Romanın əvvəlində verilmiş təbiət təsviri, şəhərdə azın gəlməsi də məhz bu ideyanı açıqlayır. Burada şəhər təbiətin əksi və cəmiyyətin simvolu kimi verilir. İinsanlar şəhər deyilən bu məkanlara bir yerə yığışara torpağı daş və qranitlə, binalarla örtmüş və sanki onun əsas missiyasını, bitirmək və yerinə yetirmək qabiliyyətini əlindən almaq istəyirlər. Lakin insanlar heç vəchlə torpağın əsas mahiyyətini, onun canlı həyatın mənbəyi və həmişə diri olmasını məhv də bilmirlər.

İnsan da torpaq kimidir. Onun da əsas missiyası və mahiyyəti daim həyata can atmasında, ruhi cəhətdən daim diri olmasındadır. Lakin şəhər və cəmiyyət insanı da torpaq kimi, bu dirilik və həyat mahiyyətindən məhrum etməyə çalışır, nəticədə isə sonacan bu məqsədə nail ola bilməsə də, onu, yəni insanı təhrif edir, dəyişir, öz özünə yad bir vəziyyətə salır. Romanın əsas mövzusu da bundan ibarətdir: təbiətən saf, ruhən təmiz yaranmış insan cəmiyyətin təsiri altında ruhən ölü vəziyyətə düşür, lakin onun ruhu heç vaxt sonacan ölmür, dirilir və inan öz əzəli ahiyətinə qayıdır. Bu mahiyyətin ifadəsini Tolstoy dində, Allaha etiqadda görür.

Tənqidçilərin mövqeyi

Kitabın azərbaycanca 2015-ci il nəşrinin üz qabığı

Tolstoyun bu əsəri böyük həvəslə gözlənilirdi. Tənqidçilərdən biri iyirmi beş ildən sonra Tolstoyun qısa hekayə deyil, tam həcmli roman yazdığın eşitdikdə "biz hamımız çox şadıq" deyə qeyd etmişdi. "Sanki Allah onu getdikcə daha çox mükafatlandırır!" Roman "Anna Karenina" və "Hərb və sülh"lə müqayisədə daha çox nüsxə ilə satılmışdır. Lakin bu ilkin uğur idi, çünki bu gün "Dirilmə" Tolstoyu digər romanları ilə müqayisədə o qədər də məşhur və tələb olunan deyil.

Bəzi tədqiqatçılar deyirlər ki, "Dirilmə"nin personajları sanki bir dəfəyə düşünülmüşdür və bu personajlarda Tolstoyun əvvəlki əsərlərinin personajlarında olduğu kimi detallar və əlavələr çatışmır. Bu dəyərləndirməyə görə, Tolstoy detallardan daha çox estetik keyfiyyətə fikir vermişdir.

Roman nəşrindən sonra senzuranın da ciddi tənqidlərinə məruz qalmışdır. Tam və dəyişdirilməmiş mətn 1936 – cı ilə kimi nəşr edilməmişdir. Naşirlər sanki Tolstoy əsərin müəllif hüquqlarını onlara veribmiş kimi istədikləri əlavələri edirdilər. Bundan sonra Tolstoy əsərin müəllif hüquqlarını Kanadaya köçməyə ümid edən barışçılara vermişdir.

Adaptasiyalar

Əsərin opera adaptasiyaları İtaliya bəstəkarı Franko Alfano, Slovakiya bəstəkarı Jan Kiker və ABŞ bəstəkarı Tod Makover tərəfindən gerçəkləşdirilmişdir. Bundan əlavə, romanın motivləri əsasında bir çox filmlər çəkilmişdir. Onlardan Pyotr Çardinin 1915 – ci ildə çəkdiyi "Katyuşa Maslova", 1960 – cı ildə Mixail Şveytserin Yevgeni Matveyev, Tamara Semina və Pavel Mssalski ilə birgə istehsal etdiyi filmləri göstərmək olar. Lakin mövzuyla bağlı ən məşhur film Samuel Qoldvinin 1934 – cü ildə istehsal edilmiş ingilis dilli "Dirilmə" filmidir. "Dirilmə 2001" filmi isə P.& V. Taviani tərəfindən çəkilmişdir.

Həmçinin bax

• Etiraf

Xarici keçidlər

• Lev Tolstoy. Dirilmə bax / rus dilindən tərc. ed. M. Rzaquluzadə, C.Məcnunbəyov. Bakı: Şərq-Qərb, 2007.- 478.
• Dirilmə — Lev Nikolayeviç Tolstoy
• parlaqimzalar.az