Diyarbəkirin mühasirəsi
Diyarbəkirin mühasirəsi — 1515-ci ildə Qara xan Ustaclının komandanlığı altındakı Səfəvi ordusunun onların hakimiyyətinə qarşı gələn Diyarbəkir əhalisiylə savaşmağa başlaması ilə başlamışdır. Təxminən 9 ay davam edən mühasirə Bıyıklı Mehmed paşa komandanlığı altındakı Osmanlı ordusunun bölgəyə daxil olması ilə sonlanmışdır.[2]
| Diyarbəkirin mühasirəsi | |||
|---|---|---|---|
| Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1514–1555) | |||
 Qalanın hal-hazırkı vəziyyəti | |||
| Tarix | 1514-10 sentyabr 1515 | ||
| Yeri | Diyarbəkir, Türiyə | ||
| Səbəbi | Səfəvi-Osmanlı münasibətləri | ||
| Nəticəsi | Osmanlı İmperiyası qalib gəldi | ||
| Ərazi dəyişikliyi | Diyarbəkir Osmanlı dövlətinin əlinə keçdi. | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
|
|||
|
|
|||
.svg){kind=small}
Arxa plan
redaktə23 avqust 1514-cü ildə Səlim komandanlığındakı Osmanlı ordusu Şah İsmayılın komandanlığındakı Səfəvi ordusunu artilleriya üstünlüyünə əsaslanaraq məğlubiyyətə uğratdı. Məğlubiyyətdən sonra Osmanlı ordusu İran və Azərbaycan bölgələrinə daxil oldular. Lakin Səfəvi ordusunun hər an hücum edə bilmə təhlükəsi, həm də yaxınlaşan qışa görə Osmanlı ordusu bu bölgələri tərk etməyə məcbur olur. Geri dönüş zamanı sultan Anadoludakı Səfəvi hakimiyyətində qalan bölgələri ələ keçirməsi üçün bölmələr göndərdi. Bu birləşmələrdən birinin komandanı olan Bıyıklı Mehmed bəy böyük uğur əldə edərək bu uğurlarına görə paşalığa yüksəldildi. O, Kemah mühasirəsində də eyni uğuru təkrarladı və Misir səfərinə görə İstanbula dönməli olan Səlim onu Səfəvi imperiyasına qarşı şərq cəbhəsini idarə etmək üçün bölgə orduları komandanlığına təyin etdi.[3]
Anadoludakı qüdrətli qızılbaşlardan olan və daha əvvəl də Osmanlı hakimiyyətinə qarşı üsyan qaldırmış Nurəli Xəlifə komandanlığı altında ordu hazırladı və ona Tunceli üzərindən Ərzincana hücum etməsini əmr etdi. Bundan xəbərdar olan Bıyıklı Mehmed paşa qüvvələrini toplayaraq gözlənilmədən hücum edərək Ovacıq döyüşündə Nurəli Xəlifənin ordusunu məğlub etdi. Döyüş də Nurəli Xəlifə də öldürüldü.[4]
Bütün bunlar baş verərkən İdris Bitlisinin təhrik etdiyi Diyarbəkir əhalisi şəhərdəki Səfəvi bölmələrini qovaraq Osmanlı sultanına bağlılığını bildirdi. Tuncelidən ümidini kəsən Şah İsmayıl Diyarbəkir üsyanına cavab olaraq keçmiş şəhər valisinin qardaşı Qara xan Ustaclının komandanlığı altında 5-6 minlik ordunu bölgəyə Səfəvi hakimiyyətini bərpa etmək üçün göndərdi.
Səfəvi ordusunun Vanı keçməsindən xəbərdar olan İdris Bitlisi Səlimə xəbər göndərdi və kürd tayfalarından təşkil edilən 10 minlik qüvvəni ətrafında toplamağı bacardı. Səlim də o zaman Bayburtda olan Bıyıklı Mehmed paşanı ordusunu toplaması üçün vəzifələndirdi. Amasya bəylərbəyi Şadi paşa da 5 min sipahi ilə Mehmedə qatılması barədə sultandan əmr aldı.
Mühasirə
redaktəDiyarbəkir önlərinə gələn Qara xan Ustaclı bölmələrinin qovulduğu şəhəri hər şeyə baxmayaraq sülh yolu ilə geri almaq istədi. Şəhərin təslim olmamasından sonra mühasirə başladı. Bu əsnada Amasyadan hələ İstanbula dönməmiş Səlim İgid Əli komandanlığındakı az sayıda yardım qüvvəsini Diyarbəkirə yolladı. Gecə yarısı yarma hərəkatı ilə Rum qapısından içəri girməyi bacaran İgid Əli döyüşçülərini şəhərin müdafiəsi üçün yerləşdirdi. Şəhərdə yayılan və Osmanlı ordusunun yaxın zamanda gələcəyi barədə məluma mühasirəçi Səfəvi ordusunun işini daha da çətinləşdirdi.
Müdafiənin güclənməsindən sonra Şah İsmayıl və Səfəviləri dəstəkıəyən qızılbaş tayfaları dəstək bölmələri göndərdilər.Bu əsnada kürd tayfaları da Səfəvi ordusunun məşğul olmasından istifadə edərək Bingöl, Batman və Siirt bölgələrindəki köhnə bölgələrini Səfəvilərdən aldılar. Mühasirənin uzanmasından sonra Mehmed paşa ordusunu hazırlayaraq Diyarbəkirə yola düşdü. Bu qərarın verilməsində Diyarbəkirdə Osmanlı qüvvələrinin Səfəvi ordusuna müqavimət göstərmə də getdikcə uğursuz olması mühüm rol oynamışdı. Ərzincan və Bingöldən keçərək Diyarbəkirə irəliləyən Osmanlı ordusu Amasyada və yolboyu kürd tayfaları tərəfindən daha da gücləndirildi. 5-ci gündə Diyarbəkirə çatıldı. Uzun sürən və hələ də sonlandırılmayan mühasirədən nəticə əldə edə bilməyən Qara xan say etibarilə böyük olan Osmanlı ordusunun yaxınlaşdığı xəbərini aldıqdan sonra Mardinə doğru geri çəkildi. Beləliklə, 9 aydır mühasirədə olan Diyarbəkir 10 sentyabr günü Osmanlı imperatorluğuna birləşdirildi.[5]
Nəticə
redaktəSəfəvi ordusunun geri çəkilməsindən sonra Mehmed paşa şəhərə daxil olmadı, qarnizon üçün bir qədər döyüşçü buaxdıqdan sonra Səfəvi ordusunu təqib etmək üçün Mardinə yollandı. Mardində də durmayan Qara xan Sincara geri çəkildi. Mardin Osmanlıya təslim olsa da, içqaladakı qızılbaş ordusu Osmanlı ordusuna müqaviməti davam etdirdi. Bu qızılbaş ordusunu məğlub edə bilməyən Osmanlı ordusu Diyarbəkirə doğru geri çəkilməyə məcbur oldu.
Mardində ordunu tərk edən Şadi paşa və başqa 5 sancaqbəyi Səlim tərəfindən ordudan qovuldular və cəzalandırıldılar. Bıyıklı Mehmed paşa isə 4 oktyabrda Osmanlının ilk Diyarbəkir bəylərbəyi olaraq vəzifələndirildi. Ona azsayda olan və artilleriya dəstəyindən məhrum olan qızılbaş ordusuna qarşı hərəkatını davam etdirə bilmək üçün durmadan İstanbuldan və Anadoludan dəstək qüvvələr göndərildi. Bundan əlavə, Qaraman bəylərbəyi Hüsrəv paşaya ordusu ilə ona qatılması əmr edildi.
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ Genelkurmay Başkanlığı. TSK tarihi cilt III kısım II Mısır Seferi eki. səh. 81.
- ↑ İsmail Hami Danişmend. İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. II. İstanbul: Topkapı/İstanbul: Doğu Kütüphanesi. 1971. səh. 32-34.
- ↑ Mehmet Ali Ünal. "Harput". TDV İslam Ansiklopedisi. 1997. 19 avqust 2019 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Feridun Emecan. V. Bölüm. İstanbul: Kapı yayınları. 2016. səh. 175. ISBN 9786055147624.
- ↑ Nejat Göyünç. "DİYARBAKIR". TDV İslam Ansiklopedisi. 2019. 19 avqust 2019 tarixində arxivləşdirilib.