Elmdə qadınlar
Elmdə qadınların mövcudluğu elm tarixinin ən erkən dövrlərini əhatə edir, burada onlar mühüm töhfələr vermişlər. Gender və elmə maraq göstərən tarixçilər qadınların elmi səylərini və nailiyyətlərini, üzləşdikləri maneələri və işlərinin əsas elmi jurnallarda və digər nəşrlərdə nəzərdən keçirilməsi və qəbul edilməsi üçün həyata keçirilən strategiyaları araşdırmışlar. Bu məsələlərin tarixi, tənqidi və sosioloji tədqiqi özlüyündə akademik bir fənnə çevrilmişdir.
Qadınların tibbə cəlb edilməsi bir neçə erkən qərb sivilizasiyasında baş verdi və qədim Yunanıstanda təbiət fəlsəfəsinin öyrənilməsi qadınlar üçün açıq idi. Eramızın birinci və ya ikinci əsrlərində qadınlar kimyagərlik elminə töhfə vermişdilər. Orta əsrlərdə dini monastırlar qadınlar üçün mühüm təhsil yeri idi və bu icmaların bəziləri qadınların elmi tədqiqatlara töhfə verməsi üçün imkanlar yaradırdı. XI əsrdə ilk universitetlərin meydana çıxmağa başladı və qadınlar əksər hallarda universitet təhsilindən kənarda qaldılar.[1] Akademiyadan kənarda botanika erkən müasir dövrlərdə qadınların töhfələrindən ən çox faydalanan elm idi. İtaliyada qadınların tibb sahəsində təhsil almasına münasibət digər yerlərə nisbətən daha liberal görünürdü. Elmi tədqiqatlar sahəsində universitetdə vəzifə tutmuş ilk qadın XVIII əsr italyan alimi Laura Bassi idi.
XVIII əsrdə gender rolları əsasən determinist idi və qadınlar elmdə əhəmiyyətli irəliləyişlər əldə edirdilər. XIX əsrdə qadınlar əksər formal elmi təhsildən kənarda qaldılar, lakin bu dövrdə onlar elmi cəmiyyətlərə qəbul olunmağa başladılar. XIX əsrin sonlarında qadın kollecinin yüksəlişi qadın alimləri iş yerləri və təhsil imkanları ilə təmin etdi. Mariya Küri elm adamlarına radioaktiv parçalanmanı tədqiq etmək üçün yol açdı və radium və polonium elementlərini kəşf etdi.[2] Küri fizikaçı və kimyaçı kimi çalışaraq radioaktiv parçalanma ilə bağlı qabaqcıl tədqiqatlar apardı və Fizika üzrə "Nobel" mükafatı alan ilk qadın və Kimya üzrə "Nobel" mükafatı alan ilk şəxs oldu. 1901–2022-ci illər arasında 60 qadın Nobel mükafatına layiq görülüb. Fizika, kimya, fiziologiya və ya tibb üzrə iyirmi dörd qadın Nobel mükafatına layiq görülüb.[3]
İstinadlar
redaktə- ↑ Whaley, Leigh Ann. Women's history as scientists: a guide to the debates. Santa Barbara, Calif: ABC-CLIO. 2003. ISBN 978-1-57607-230-1.
- ↑ "Marie Curie". The Slavonic and East European Review. 13 (39): 673–676. 1935. ISSN 0037-6795. 2024-03-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 mart 2024.
- ↑ "Nobel Prize awarded women". NobelPrize.org. 30 May 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 April 2023.
Əlavə ədəbiyyat
redaktə- Borum, Viveka, and Erica Walker. "What makes the difference? Black women's undergraduate and graduate experiences in mathematics." Journal of Negro Education 81.4 (2012): 366-378 online.
- Burek, Cynthia; Higgs, Bettie. The role of women in the history of geology. Geological Society. 2007. ISBN 978-1-86239-227-4.
- Byers, Nina; Williams, Gary. Out of the Shadows: Contributions of Twentieth-Century Women to Physics. Cambridge UP. 2006. ISBN 978-0-521-82197-1.
- Chapman, Angela, et al. "'Nothing is impossible': characteristics of Hispanic females participating in an informal STEM setting." Cultural Studies of Science Education (2019): 1–15. online
- Charleston, LaVar J., et al. "Navigating underrepresented STEM spaces: Experiences of Black women in US computing science higher education programs who actualize success." Journal of Diversity in Higher Education 7#3 (2014): 166–76. online
- Contreras Aguirre, et al. "Latina college students' experiences in STEM at Hispanic-Serving Institutions: framed within Latino critical race theory." International Journal of Qualitative Studies in Education (2020): 1–14.
- Croucher, John S. Women in Science: 100 Inspirational Lives. Gloucestershire UK 2019. ISBN 9781445684727
- Dominus, Susan, "Sidelined: American women have been advancing science and technology for centuries. But their achievements weren't recognized until a tough-minded scholar [Margaret W. Rossiter] hit the road and rattled the academic world", Smithsonian, vol. 50, no. 6 (October 2019), pp. 42–53, 80.
- Etzkowitz, Henry; Kemelgor, Carol; Uzzi, Brian. Athena Unbound: The advancement of women in science and technology. Cambridge UP. 2000. ISBN 978-0-521-78738-3.
- Fara, Patricia. Pandora's Breeches: Women, Science & Power in the Enlightenment. London: Pimlico. 2004. ISBN 978-1-84413-082-5.
- Gates, Barbara T. Kindred Nature: Victorian and Edwardian Women Embrace the Living World. U of Chicago Press. 1998. ISBN 978-0-226-28443-9.
- Hanson, S. L. "African American women in science: Experiences from high school through the postsecondary years and beyond. NWSA Journal (2004) 16:96–115. JSTOR 4317036
- Henley, Megan M. "Women's success in academic science: Challenges to breaking through the ivory ceiling." Sociology Compass 9.8 (2015): 668–680. abstract
- Herzenberg, Caroline L. Women Scientists from Antiquity to the Present. Locust Hill Press. 1986. ISBN 978-0-933951-01-3.
- Hill, Catherine, Christianne Corbett, and Andresse St Rose. Why so few? Women in science, technology, engineering, and mathematics (American Association of University Women, 2010).
- Howes, Ruth H.; Herzenberg, Caroline L. Their Day in the Sun: Women of the Manhattan Project. Temple UP. 1999. ISBN 978-1-56639-719-3.
- Jack, Jordynn. Science on the home front: American women scientists in World War II (U of Illinois Press, 2009).
- Keller, Evelyn Fox. Reflections on gender and science. New Haven: Yale UP. 1985. ISBN 978-0-300-06595-4.
- McGee, Ebony O., and Lydia Bentley. "The troubled success of Black women in STEM." Cognition and Instruction 35.4 (2017): 265-289 online.
- Morton, Terrell R., Destiny S. Gee, and Ashley N. Woodson. "Being vs. Becoming: Transcending STEM Identity Development through Afropessimism, Moving toward a Black X Consciousness in STEM." Journal of Negro Education 88.3 (2020): 327-342 online.
- Natarajan, Priyamvada, "Calculating Women" (review of Margot Lee Shetterly, Hidden Figures: The American Dream and the Untold Story of the Black Women Mathematicians Who Helped Win the Space Race, William Morrow; Dava Sobel, The Glass Universe: How the Ladies of the Harvard Observatory Took the Measure of the Stars, Viking; and Nathalia Holt, Rise of the Rocket Girls: The Women Who Propelled Us, from Missiles to the Moon to Mars, Little, Brown), The New York Review of Books, vol. LXIV, no. 9 (25 May 2017), pp. 38–39.
- National Academy of Sciences. Beyond Bias and Barriers: Fulfilling the Potential of Women in Academic Science and Engineering. Washington, D.C.: The National Academies Press. 2006. ISBN 978-0-309-10320-6.
- Ogilvie, Marilyn Bailey. Women in Science: Antiquity through the Nineteenth Century. MIT Press. 1993. ISBN 978-0-262-65038-0.
- Pomeroy, Claire, "Academia's Gender Problem", Scientific American, vol. 314, no. 1 (January 2016), p. 11.
- Rosser, Sue. Breaking into the Lab: Engineering Progress for Women in Science. NYU Press. 2014. ISBN 978-1-4798-0920-2.
- Rossiter, Margaret W. Women Scientists in America: Struggles and Strategies to 1940. Baltimore: The Johns Hopkins UP. 1982. ISBN 978-0-8018-2509-5.
- Rossiter, Margaret W. Women Scientists in America: Before Affirmative Action 1940–1972. Baltimore: The Johns Hopkins UP. 1995. ISBN 978-0-8018-4893-3.
- Schiebinger, Londa. The Mind Has No Sex? Women in the Origins of Modern Science. Cambridge, Massachusetts: Harvard UP. 1989. ISBN 978-0-674-57625-4.
- Shteir, Ann B. Cultivating Women, Cultivating Science: Flora's Daughters and Botany in England, 1760 to 1860. Baltimore: The Johns Hopkins University Press. 1996. ISBN 978-0-8018-6175-8.
- Wagner, Darren N., and Joanna Wharton. "The Sexes and the Sciences." Journal for Eighteenth‐Century Studies 42.4 (2019): 399-413 online.
- Warner, Deborah Jean. "Perfect in Her Place". Conspectus of History. 1 (7). 1981: 12–22.
- Watts, Ruth. Women in science: a social and cultural history (Routledge, 2007), comprehensive history of gender and women in science.
- Zernike, Kate. The Exceptions: Sixteen Women, MIT, and the Fight for Equality in Science (ingilis). Simon & Schuster. 27 April 2023. ISBN 978-1-398-52000-4.
