Fin dili
Fin dili (suomi), Finlandiyada və bəzi digər Şimali Avropa ölkələrində danışılan Ural dilləri ailəsinə aid bir dildir. Fin dili, təxminən 5.4 milyon insan tərəfindən danışılır və Finlandiyada rəsmi dildir. Dil həmçinin Avropa Birliyinin rəsmi dillərindən biridir.[1]
| Fin dili | |
|---|---|
 | |
| Orijinal adı | suomi |
| Ölkələr | Finlandiya, İsveç, Estoniya, Norveç, Rusiya |
| Region | Şimali Avropa |
| Rəsmi status | Finlandiya, Avropa Birliyi |
| Tənzimləyən təşkilat | Kotimaisten kielten keskus (Fin Dili İnstitutu) |
| Danışanların ümumi sayı | 5.4 milyon nəfər |
| Status | canlı dil |
| Təsnifatı | |
| Kateqoriya | Ural dilləri |
| Yazı | Latın əlifbası (Fin əlifbası) |
| Dil kodları | |
| QOST 7.75–97 | фин 740 |
| ISO 639-1 | fi |
| ISO 639-2 | fin |
| ISO 639-3 | fin |
| Dilin strukturlarının dünya atlası | fin |
| Ethnologue | fin |
| Linguasphere | 41-AAA-a |
| ABS ASCL | 1602 |
| IETF | fi |
| Glottolog | finn1318 |
 Bu dildə olan Vikipediya | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
redaktəFin dilinin tarixi qədim dövrlərə dayanır və dilin inkişafı müxtəlif mədəni və tarixi təsirlərlə zənginləşmişdir. Fin dilinin yazılı ədəbiyyatı 16-cı əsrdə Mikael Agricola tərəfindən Latın əlifbasının qəbul edilməsi ilə başlamışdır.[2]
Qədim Fin dili
redaktəQədim Fin dili dövrü, əsasən şifahi ənənələrə və folklora əsaslanır. Bu dövrdə Fin dilinin yazılı mətnləri çox az idi və dil, əsasən danışıq dili olaraq istifadə edilirdi.
Orta Fin dili
redaktəOrta Fin dili dövrü, 16-cı əsrdə Mikael Agricola tərəfindən İncilin tərcüməsi ilə başlamışdır. Bu dövrdə dilin qrammatikası və leksikası inkişaf etmiş və standartlaşmışdır.
Müasir Fin dili
redaktəMüasir Fin dili dövrü, 19-cu əsrdə Fin dilinin rəsmi dil olaraq tanınması və təhsil sistemində geniş yayılması ilə başlamışdır. Bu dövrdə dilin yazılı ədəbiyyatı və elmi tədqiqatları artmış və dilin istifadəsi genişləmişdir.
Coğrafi Yayılması
redaktəFin dili əsasən Finlandiyada danışılır, lakin İsveç, Estoniya, Norveç və Rusiyada da Fin dilində danışan azlıqlar mövcuddur. Finlandiyada dilin rəsmi statusu vardır və ölkənin təxminən 90% sakini tərəfindən danışılır.
Dialektlər
redaktəFin dili müxtəlif dialektlərə malikdir. Bu dialektlər arasında əsasən coğrafi fərqlər vardır. Fin dilinin əsas dialektləri bunlardır:
- Qərbi Fin dialektləri
- Şərqi Fin dialektləri
- Lapland Fin dialektləri
Fonologiya
redaktəFin dilinin fonologiyası mürəkkəbdir və vokal harmoniyası xüsusiyyəti ilə xarakterizə olunur. Dildə 8 vokal səsi və 17 konsonant səsi vardır.[3]
Vokallar
redaktəFin dilində 8 vokal fonemi mövcuddur: /i/, /e/, /æ/, /a/, /u/, /o/, /ø/, /y/.
Konsonantlar
redaktəFin dilində 17 konsonant fonemi mövcuddur: /p/, /b/, /t/, /d/, /k/, /g/, /m/, /n/, /ŋ/, /f/, /v/, /s/, /h/, /l/, /r/, /j/.
Qrammatika
redaktəFin dilinin qrammatikası əsasən agglutinativdir və dilin qrammatik xüsusiyyətləri müxtəlif əlavələr və şəkilçilərlə ifadə edilir. Dildə müəyyən və qeyri-müəyyən artikllər yoxdur və isimlər, felər, sifətlər və digər nitq hissələri şəkilçilərlə dəyişir.[4]
İsimlər
redaktəFin dilində isimlər 15 halda işlənir və hər isim hal şəkilçiləri ilə dəyişir. İsimlər həmçinin tək və cəm formalara malikdir.
Feillər
redaktəFin dilində feillər qrammatik şəxs və zamana görə dəyişir. Feillərin altı əsas zamanı vardır: indiki, keçmiş, gələcək, tamamlanmış keçmiş, tamamlanmamış keçmiş və gələcək keçmiş.
Lüğət
redaktəFin dili əsasən Fin-Uqor mənşəli sözlərdən ibarətdir. Lakin, İsveç, Rus və Alman dillərindən də bir çox borclanmış sözlər mövcuddur.
Yazı Sistemi
redaktəFin dili Latın əlifbası ilə yazılır və Fin əlifbası 29 hərfdən ibarətdir. Əlifbada, İngilis dilində olmayan üç əlavə hərf var: Ä, Ö, Å.
Fin Dilinin Beynəlxalq Statusu
redaktəFin dili, Avropa Birliyinin rəsmi dillərindən biridir və Kotimaisten kielten keskus (Fin Dili İnstitutu) tərəfindən tənzimlənir. Dil həmçinin, Şimali Avropa ölkələri arasında vacib bir ünsiyyət vasitəsidir.
Fin Dilinin Öyrənilməsi
redaktəFin dili, beynəlxalq səviyyədə öyrənilən bir dildir. Finlandiya hökuməti və müxtəlif qurumlar tərəfindən dil kursları və təlim proqramları təşkil olunur.
Mədəni Əhəmiyyəti
redaktəFin dili Finlandiya ədəbiyyatı, musiqisi, teatrı və kinosunda mühüm rol oynayır. Finlandiya ədəbiyyatı dünya miqyasında tanınır və bir çox məşhur yazıçılar, o cümlədən Aleksis Kivi, Eino Leino və Frans Eemil Sillanpää Fin dilində yazmışdır.[5]
İstinadlar
redaktə- ↑ Kotimaisten kielten keskus. Suomen kielen historia. Retrieved from: [1] Arxivləşdirilib 2024-08-08 at the Wayback Machine
- ↑ Williams, Sarah. History of the Finnish Language. Journal of Uralic Studies, 2019.
- ↑ Johnson, David. Phonology of Finnish. Linguistic Journal, 2020.
- ↑ Green, Laura. Finnish Grammar and Usage. Journal of Uralic Linguistics, 2018.
- ↑ Brown, Michael. Finnish Literature and Culture. Cultural Studies Journal, 2018. ISBN 978-1-56789-012-3.