Fransua Fenelon

Fransua Fenelon (6 avqust 1651^[…] – 7 yanvar 1715^[…], Kambre)— fransız yazıçısı, filosofu.

Fransua Fenelon
fr. Fénelon
Doğum adı	François de Salignac de La Mothe-Fénelon
Doğum tarixi	6 avqust 1651(1651-08-06)[…]
Vəfat tarixi	7 yanvar 1715(1715-01-07)[…] (63 yaşında)
Vəfat yeri	Kambre
Təhsili	Paris Universiteti
Fəaliyyəti	filosof, ilahiyyatçı, yazıçı, şair, katolik keşişi[d]
Fəaliyyət illəri	1679-cu ildən
Əsərlərinin dili	fransız dili
Janr	traktat
Üzvlüyü	Fransa Akademiyası (1693–)
Fransua Fenelon Vikimənbədə
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

XVII əsrin sonlarının mühüm sənətkarlarından biri Fransua de Salinyak de Lamot Fenelondur /1651–1715/. Yoxsullaşmış zadəgan ailəsində anadan olan Fenelon XIV Lüdovikin nəvəsi və taxtın varisinin tərbiyəçisi olmuşdur. "Qızların tərbiyəsi haqqında" adlı ilk traktatında Fenelon pedaqogikanın incəliklərini anlayan azad fikirli bir ziyalı kimi çıxış edir. Madam de Mentenon tərəfindən açılan Sen-Sir pansionunun tərbiyə sistemi bu traktat əsasında qurulmuş, Peterburq Smolnı institutu yaradılanda isə Sen-Sir pansionu nümunə götürülmüşdür.

1689-cu ildən Bossüenin vasitəçiliyi ilə kralın varisinin tərbiyəçisi olur, altı il bu vəzifədə çalışaraq pedaqoji məqsədlər izləyən əsərlər yaradır, ləyaqətli kral yetişdirməyə çalışır, dövləti idarə işinin ideal prinsiplərini irəli sürür. Təmsillərində Fenelon ehtiyatla davranır. "Ölülərin dialoqları" əsərində isə dövləti idarə prinsipləri haqqında düşüncələrini əks etdirir.

Fenelon maraqlı və incə formada krallara siyasət dərsi öyrədir. Yazıçının fikrincə, "Kim ki, hökmdarlıq edir, dövlətin qanunlarına hamıdan daha artıq tabe olmalıdır, qanunların xaricində onun şəxsiyyətinin heç bir qiyməti yoxdur… Kral təbəələr üçün yaradılmışdır, təbəələr kral üçün yox." Bu sonuncu fikir XIV Lüdovikin məşhur "Dövlət mən özüməm" fikrinin büsbütün əksi idi.

"Telemaxın macəraları" romanında Fenelon özünün ağıllı hökmdar haqqındakı düşüncələrini daha artıq bir ardıcıllıqla irəli sürür. Romanda Odisseyin oğlu Telemaxın atasını axtarmaq məqsədilə səfərə çıxması və başına gələn əhvalatlar qələmə alınmışdır. Səfərləri zamanı Telemax müxtəlif şəkillərdə idarə olunan ölkələrə düşür. Müəllimi Mentor onu ayrı-ayrı ölkələrin idarə üsulları və formaları ilə, nəcib və xoşagəlməz hökmdarlarla tanış edir. Mentorun fikrincə, bu söhbətlər, səyahətlər İtakinin gələcək hökmdarı üçün faydalı ola bilər. Mentorun dili ilə Fenelon sanki üzünü dövrünün kralına, onun varisinə tutaraq deyir: "Ağıllı hökmdar tərəfindən idarə olunan xalq xoşbəxtdir. O, bolluq içində yaşayır, o, xoşbəxtdir, o, səadəti üçün borclu olduğu adamı sevir. Ey Telemax, əgər tanrılar nə vaxtsa səni atanın dövlətinə hakim etsə, məhz siz ölkəni bu cür idarə etməli və xalqın xoşbəxtliyini təmin etməlisiniz. Öz xalqınızı öz uşaqlarınız kimi sevin, onların sevgisindən şad olmağı bacarın… Təbəələrini özünə daha çox tabe etmək üçün onları qorxutmaq və istismar etmək haqqında düşünən krallar bəşər nəslinin əsl bəlasıdır. Onlar istədikləri kimi qorxuncdurlar, ancaq eyni zamanda rəzil və mənfurdurlar. Təbəələri onlardan qorxduqlarından daha çox onlar öz təbəələrindən qorxurlar."

Fenelon əmin-amanlığın, maarifin, dini dözümün alovlu tərəfdarı, israfçı şənliklərin, işğalçı müharibələrin, həddən artıq vergilərin düşmənidir. O, xalqın rifahının yaxşılaşmasını, əkinçiliyin və ticarətin çiçəklənməsini tələb edir. Romanda XIV Lüdovik mütləqiyyətinin güclü tənqidi özünü göstərir.

Müəllif "Telemax" əsərini çap etmək fikrində olma-mışdır. Təsadüfən, onun üzünü köçürənlərdən biri onu nəşr edir. Əsər böyük müvəffəqiyyət qazanır, təkcə 1699-cu ildə iyirmi dəfə nəşr olunur. Onsuz da Fenelondan narazı olan, nəvəsinin tərbiyəsi işindən onu kənarlaşdıran kral XIV Lüdovik əsəri oxuyarkən bərk qəzəblənir. Romanda real şəxslərə, hadisələrə, hətta kralın özünə üstüörtülü eyhamlar aydın nəzərə çarpırdı. Fenelon Parisdən sürgün edilir. O, ömrünün qalan illərini Kambr yeparxiyasında yepiskop rütbəsində keçirir.

Klassisist estetikanın süqutunun başlandığını qədim və yeni müəlliflərlə bağlı mübahisələr bir daha təsdiq edirdi. Klassisizmin bir çox qabaqcıl nümayəndələri artıq çoxdan antik yazıçıların müasir müəlliflərdən üstün olması fikrinə şübhə ilə yanaşırdılar.