Freddi Merkyuri

Freddi Merkyuri (ing. Freddie Mercury, əsl adı Fərrux Bulsara, qüc. ફારોખ બલસારા‌; d. 5 sentyabr 1946, Stoun Taun, Zənzibar sultanlığı – ö. 24 noyabr 1991, Kensinqton, London, Böyük Britaniya) — Böyük Britaniya müğənnisi, mahnı bəstəkarı və səsyazma prodüseri. O, daha çox Queen qrupunun solisti kimi tanınır. Merkyuri parlaq səhnə personası və dörd oktavalıq vokal diapazonu ilə məşhurlaşmışdır. Merkyuri Queen qrupu üçün çoxsaylı hitlər yazmışdır ki, onların da arasında "Bohemian Rhapsody", "Killer Queen", "Somebody to Love", "Don't Stop Me Now", "Crazy Little Thing Called Love" və "We Are the Champions" mahnıları da vardır. O, Queen qrupunda iştirakı ilə yanaşı solo karyeraya da malik olmuş, həmçinin başqa musiqiçilərlə birlikdə çıxışlar və musiqi prodüserliyi də etmişdir.

Freddi Merkyuri
ing. Freddie Mercury
Freddi Merkyuri 1978-ci ilin noyabrında Queen qrupu ilə birlikdə Nyu-Hevenda çıxış edərkən
Ümumi məlumatlar
Doğum adı	Fərrux Bulsara
Ləqəbi	Larry Lurex
Doğum tarixi	5 sentyabr 1946
Doğum yeri	Stoun Taun, Zənzibar sultanlığı
Vəfat tarixi	24 noyabr 1991 (45 yaşında)
Vəfat yeri	Kensinqton, London, Böyük Britaniya
Vəfat səbəbi	QİÇS-in səbəb olduğu ağciyər iltihabı
Milliyyəti	pars
Uşağı	yoxdur
Musiqiçi məlumatları
Fəaliyyəti	Müğənni • bəstəkar
Fəaliyyət illəri	1969–1991
Janrlar	Rok  • hard rok  • qlem rok
Musiqi alətləri	Gitara  • piano  • Hammond orqanı  • klavişli alət
Səs tembri	Tenor
Albom şirkətləri	Columbia Polydor EMI Parlophone Hollywood Records
Əlaqələri	The Hectics Sour Milk Sea Wreckage/Ibex Smile/Queen Monserrat Kabalye
Təhsili	Müqəddəs Piter oğlan məktəbi[d]
Üzvlüyü	Queen (1970–1991)
Mükafatları
freddiemercury.com
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Merkyuri Zənzibar adasında parsi ailəsində anadan olmuş, orada və Hindistanda böyümüş, yeniyetmə dövründə isə ailəsi ilə birlikdə İngiltərənin Midlseks qraflığına köçmüşdür. O, 1970-ci ildə gitaraçı Brayan Mey və zərb alətlərində ifadə edən Rocer Teylor ilə birlikdə Queen qrupunu yaratmışdır. Merkyuri 1991-ci ildə 45 yaşında ikən QİÇS-in səbəb olduğu ağciyər iltihabından vəfat etmiş, ölümündən bir gün əvvəl isə onun xəstəliyə tutulması təsdiqlənmişdir.

1992-ci ildə, ölümündən sonra Britaniya musiqisinə əlamətdar töhfələrinə görə "Brit" mükafatına layiq görülmüş və Londonun Uembli stadionunda ona həsr edilmiş konsert keçirilmişdir. Queen üzvü kimi 2001-ci ildən Rok-n-roll şöhrət zalı (ing. Rock and Roll Hall of Fame), 2003-cü ildən Mahnı bəstəkarları şöhrət zalı (ing. Songwriters Hall of Fame), 2004-cü ildən isə Birləşmiş Krallıq Musiqisi şöhrət zalında (ing. UK Music Hall of Fame) təmsil olunur. BBC tərəfindən 2002-ci ildə keçirilmiş sorğuya əsasən 100 ən böyük britaniyalı siyahısında 58-ci yerdə qərarlaşmışdır. Müxtəlif sorğular nəticəsində dəfələrlə populyar musiqi tarixində ən böyük ifaçılardan biri olduğu göstərilmişdir.

Erkən həyatı

Zənzibarda Freddi Merkyurinin doğulduğu ev.

Merkyuri, Fərrux Bulsara adı ilə 5 sentyabr 1946-cı ildə o zaman Britaniya protektoratlığında olan Zənzibar adasının Stoun Toun şəhərində (hazırkı Tanzaniya ərazisi) doğulmuşdur. Onun valideynləri olan Bomi (1908–2003) və Cer Bulsaralar (1922–2016) Britaniya Hindistanının Bombey prezidentliyinin Qucarat regionundan olan parsilər idilər. Əksər parsilər kimi Merkyuri və onun ailəsi zərdüştiliyə inanırdılar. Ailə başçısının Britaniya Koloniya İdarəsində kassir işini davam etdirə bilməsi üçün Bulsara ailəsi Hindistandan Zənzibara köçmüşdü. Fərruxun Kəşmirə adlı kiçik bacısı vardır. Merkyuri dördüncü dərəcəli poliodontiya ilə doğulmuşdu.

Merkyuri uşaqlığının böyük bir hissəsini Hindistanda keçirmiş və yeddi yaşından etibarən fortepiano dərsləri almağa başlamışdır. 1954-cü ildə səkkiz yaşlı Merkyuri təhsil alması üçün Bombey (indiki Mumbay) yaxınlığındakı Pançqani ərazisində yerləşən Britaniya üsullu Müqəddəs Pyotr məktəbinə göndərilmişdir. 12 yaşında ikən The Hectics adlı məktəb qrupu yaradan Fərrux Kliff Riçard və Litl Riçard kimi rok-n-roll müğənnilərinin mahnılarını ifa etməyə başlayır. Merkyurinin keçmiş qrup yoldaşlarından biri deyir ki, "o, yalnız Qərb pop musiqisini dinləyir və ifa edirdi." O zaman dostluq etdiyi başqa biri isə deyir ki, Fərrux "radioda eşitdiyi musiqiləri pianinoda təkrarlamaq bacarığına malik idi." Müqəddəs Pyotr məktəbində Fərrux özünü ilk dəfə Freddi adlandırmağa başlayır. Daha sonra o, təhsilini Mumbaydakı Müqəddəs Məryəm məktəbində davam etdirir. 1963-cü ildə Zənzibara köçən Freddi ailəsi ilə yaşamağa başlayır.

Bulsara aləsinin Londona köçdükdən sonra Feltem ərazisində yaşadığı bina üzərinə vurulmuş İngilis İrsi Mavi lövhəsi.

Freddinin 17 yaşı olarkən 1964-cü il Zənzibar inqlabı zamanı ərəblər və hindistanlıların öldürülməsi şəraitində ailə, təhlükəsizliyini təmin etmək üçün Zənzibarı tərk etməli olur. Bulsara ailəsi İngiltərənin Midlseks qraflığının Feltem şəhərində Qledstoun prospekti 22 ünvanında yerləşən kiçik evdə məskunlaşır. Freddi Qərbi Londondakı Ayzeluort Politexnik (hazırda Qərbi Temza Kolleci) məktəbində qeydiyyatdan keçərək incəsənəti öyrənməyə başlayır. Daha sonra o, İlinq Sənət Kollecinin (hazırda Qərbi London Universitetinin İlinq korpusu) "Sənət və Qrafik dizayn" üzrə bakalavr diplomunu alır və sonradan təhsil zamanı qazandığı bacarıqları Queen qrupunun loqosunun dizayn edilməsində istifadə edir. Doğulandan Böyük Britaniya vətəndaşı olan Freddi, vəfatına kimi vətəndaşlığını dəyişmir.

Təhsilini tamamladıqdan sonra Freddi müxtəlif musiqi qrupları ilə birlikdə ifa etmiş və sevgilisi Meri Ostinlə birlikdə Kensinqton bazarında köhnə paltarlar satmışdır. Həmin dövrdə o, həm də Hitrou Hava Limanında yükdaşıyan kimi çalışmışdır. O vaxtlar onunla olmuş dostları, Freddini musiqiyə böyük marağı olan gənc və utancaq oğlan kimi xatırlayırlar. 1969-cu ildən o, Liverpuldan olan "Ibex" adlı qrupda oxumağa başlayır, daha sonra qrupun adı "Wreckage" olaraq dəyişdirilir. Həmin dövrdə Freddi Liverpuldakı "The Dovedale Towers" adlı pabın zirzəmisində yaşamışdır. Qrupun dağılmasından sonra Freddi, "Sour Milk Sea" adlı qrupa qoşulmuşdur. Lakin, 1970-ci ilin əvvəllərində həmin qrup da dağılmışdır.

1970-ci ilin aprelində Merkyuri yenicə dağılmış "Smile" qrupunun gitaristi Brayan Mey və zərb alətlərində ifa edən Rocer Teylorla tanış olur. 1971-ci ildə basist Con Dikon da onlara qoşulur. Qrupun digər üzvləri və Trident Studiosun digər təklifləri də olmasına baxmayaraq Merkyuri yeni yaratdıqları qrup üçün "Queen" adını seçir. Sonradan o, deyirdi ki, "Bu çox hökmdarsayağı və möhtəşəm səslənir. Bu çox güclü addır, çox universal və anlaşılandır. Mən əlbəttə ki, bu adın gey-konnotasiyası haqqında da xəbərdar idim, lakin , bu, məsələnin yalnız bir tərəfi idi." Həmin vaxtda da Freddi soyadını "Bulsara"dan "Merkyuri"yə dəyişir. Qrupun ilk albomunun çıxarılmasından qısa müddət əvvəl, Merkyuri, onun rəsmi loqosunu çəkir və "Queen xaçı" adlandırır. Loqoda qrup üzvlərinin bürcləri göstərilmişdi: iki şir Şir bürcünü (Dikon və Teylor), yencək Xərçəng bürcünü (Mey) və iki pəri Qız bürcünü (Merkyuri) təmsil edir. Şirlər stilləşdirilmiş şəkildə qucaqlaşaraq Q hərfini əmələ gətirir. Q hərfinin içində tac, üstündə isə böyük Simurq quşu vardır. Ümumilikdə qrupun loqosu Birləşmiş Krallığın krallıq gerbi ilə oxşarlıqlara malikdir.

Yaradıcılığı

Vokalist

Merkyurinin danışıq səsində bariton hiss olunsa da, ifa səsində tenor diapazon üstünlük təşkil edirdi. Onun vokal diapazonu aşağı bassdan F (F2) yüksək sopranoya F (F6) kimi genişliyə malik idi. O, səsini maksimum 5 (F5) tenor yüksəkliyinə kimi qaldıra bilirdi. Bioqraf Devid Bret onun səsini "aşağı notlardan başlayaraq xırıltılı rok səsindən incə və parlaq tenora, ordan da mükəmməl koloratura ilə təmiz və kristalsayağı yuxarı notlara kimi qalxan" səs olaraq təsvir edir.

Freddi Merkyurinin vokal diapazonu

Merkyuri ilə birlikdə albom yazdırmış İspaniya sopranosu Monserrat Kabalye onun haqqında fikrini bildirərkən deyir ki, "Freddi ilə başqa rok artistləri haqqında əsas fərq ondadır ki, o, səsini satır." Daha sonra Kabalye əlavə edir ki, "Onun texnikası heyranedicidir. Templə heç bir problemi yox idi, o, sərt ritm hissi ilə oxuyur, vokal yerləşməsi çox yaxşıdır və o, asanlıqla bir registrdan başqasında keçə bilir. O, həm də, mükəmməl musiqiliyə malikdir. Onun nitqi incə və şirin və ya enerjisi və təmtəraqlı səslənir. O, hər bir söz üçün düzgün səs tonu və ya ifadə tərzi tapmağa qadirdir." "The Who" qrupunun solisti Rocer Doltri Merkyurini "bütün zamanların ən yaxşı virtuoz rok-n-roll ifaçısı" adlandıraraq deyir ki, "O, istənilən şeyi, istənilən stildə ifa edə bilir. O, hər səirdə öz stilini dəyişə bilir, ilahi, bu sənətdir. Və, o, bu sənətdə mükəmməl idi."

2016-cı ildə Merkyurinin səsinin tədqiq edilməsi üçün xüsusi işçi qrupu yaradılmışdır. Rəhbər professor Kristian Herbst və onun rəhbərlik etdiyi işçi heyət, müğənninin məşhur sürətli vibratosunu, həmçinin Merkyurinin səsi üçün xarakterik olan unikal untertonları öyrənərək müğənninin səsini məşhur opera müğənnilərinin səsi ilə müqayisə etmiş və nəticəsə onun səs diapazonunun F#2 – G5 arasında (ümumilikdə 3 oktava) dəyişdiyini təsdiq etsələr də, 4 oktavalıq səs nəzəriyyəsini təsdiqləmək mümkün olmamışdır. Tədqiqat zamanı Queen qrupunun satışa çıxarılmış 23 mahnısının səsyazmaları, müğənninin solo işləri və müsahibələri istifadə edilmişdir.

Mahnı bəstəkarı

Queen qrupunun "Greatest Hits" albomuna daxil olan 17 mahnıdan 10-nun müəllifi Merkyuridir: "Bohemian Rhapsody", "Seven Seas of Rhye", "Killer Queen", "Somebody to Love", "Good Old-Fashioned Lover Boy", "We Are the Champions", "Bicycle Race", "Don't Stop Me Now", "Crazy Little Thing Called Love" və "Play the Game". Ölümündən sonra, 2003-cü ildə Merkyurinin adı Mahnı bəstəkarları şərəf zalına əlavə edilmiş, 2005-ci ildə isə Britaniya Musiqi bəstəkarları, Bəstəkarlar və Müəlliflər Akademiyasının Əlamətdar Mahnı Kolleksiyasına görə "Ivor Novello" mükafatına layiq görülmüşdür.

Merkyurinin bəstəkarlıq üslubunun ən əlamətdar xarakteri, onun rok, proqressiv rok, hevi metal, qospel və disko kimi müxtəlif janrlarda yazmasıdır. 1986-cı ildə verdiyi müsahibədə o deyir ki, "Mən eyni şeyi təkrar və təkrar və təkrarən etməyə nifrət edirəm. Mən indi musiqi, film və teatrda nə baş verdiyini, hər şeyin necə qarışdırıldığını bəyənirəm." Həmin dövrün digər mahnı bəstəkarları ilə müqayisədə Merkyuri həm də mürəkkəb musiqi materialı yazmağa meyli ilə seçilir. Məsələn, "Bohemian Rhapsody" mahnısı strukturu baxımından qeyri-tsiklikdir və çoxlu akkorda malikdir. Qrupun "Queen II" adlı albomuna Merkyurinin yazdığı altı mahnı daxildir və onlar müxtəlif açar dəyişimləri və kompleks materialları ilə seçilirlər. Digər tərəfdən, "Crazy Little Thing Called Love" mahnısı sadə strukturu ilə seçilir. Merkyuri tez-tez mürəkkəb musiqi harmoniyaları yazmasına baxmayaraq, musiqini çətinliklə oxuduğunu bildirirdi. O, mahnılarını fortepianoda yazır və klavişli alətlərin ən müxtəlif variasiyalarını istifadə edirdi.

Canlı ifaçı

Merkyuri 1977-ci ildə Nyu-Heven şəhərində canlı çıxış edərkən.

Merkyuri həm də canlı ifaları ilə məşhurlaşmışdı və onu dinləmək üçün dünyanın hər yerindən insanlar konsert təşkil edilən stadionlara toplanırdılar. O, yüksək teatral ifa stili nümayiş etdirir və əksər hallarda kütlə də onun şousuna qoşulurdu. "The Spectator" jurnalının yazarı onu "özünün müxtəlif ekstravanqard versiyaları ilə izləyiciləri qıcıqlandıran, şoka salan və sonda valeh edən" kimi təsvir edir. Merkyuriyə həsr edilmiş "Freddie Mercury Tribute Concert"ində çıxış etmiş və Queen qrupu ilə birlikdə "Under Pressure" mahnısını yazdırmış Devid Boui, Merkyurinin ifa stilini qiymətləndirərək deyir ki, "Bütün teatral rok ifaçıları arasında Freddi sənəti daha uzağa aparmış…sərhəddə çatdırmışdır. Əlbəttə ki, mən həmişə lasin geyinən bu insana heyran idim. Mən onun canlı ifasını yalnız bir dəfə görmüşdüm, onun necə danışdığının şahidi olmuşdum və şübhəsiz ki, bu insan auditoryanı ovcunun içində saxlaya bilirdi." Queen gitaraçısı Brayan Mey Merkyuri haqqında yazır ki, "o, elə şərait yaradır ki, stadionun ən arxa küncündə dayanmış insan da özünü şou ilə əlaqəli, şouda iştirak edən hiss etsin." Merkyurinin səhnədə əsas şou elementlərindən biri mikrofon dəstəyinin sındırılması idi; erkən ifalarından biri zamanı təsadüfən mikrofon dəstəyini sındıran ifaçının bu hərəkətinin kütlə tərəfindən yaxşı qarşılanmasından sonra o, tez-tez həmin işi davam etdirməyə qərar verir.

Merkyurinin ən yaddaqalan performanslarından biri Queen qrupu ilə 1985-ci ildə keçirilmiş "Live Aid" xeyriyyə konserti zamanı Londonun Uembli stadionunda baş tutmuşdur. Queen qrupunun həmin konsertdəki canlı ifası musiqi icraçıları tərəfindən rok musiqisi tarixində ən yaxşı canlı ifa kimi qiymətləndirilmişdir. Nəticə "The World's Greatest Gigs" adı ilə televiziyada da yayımlanmışdır. Merkyurinin akapella zamanı səsləndirdiyi güclü və davamlı not "Bütün dünyanın eşitdiyi not" (ing. The Note Heard Round the World) adlandırılmışdır. 2005-ci ildə "Live Aid" konsertini şərh etmiş tənqidçilərdən biri yazır ki, "Mik Caqqer, Robert Plent kimi ən böyük rok solistlərinin sırasında yer almaq olduqca çətin idi. Freddi isə dionissayağı "Live Aid" performansı ilə onlar arasında tanrı kimi görünürdü."

Bütün karyerası boyunca Freddi Queen qrupu ilə dünyanın müxtəlif ölkələrində 700-ə yaxın canlı konsert vermişdir. Queen konsertlərinin əsas xüsusiyyəti onların həmişə geniş maştablı olması idi. Bir dəfə Merkyuri müsahibə zamanı bildirir ki, "Biz rok-n-rollu Sesil B. Demilli kimi həmişə daha çox və yaxşı etməyə çalışırıq." Qrup ilk dəfə Cənubi Amerika stadionlarında konsert verərək, 1981-ci ildə San-Pauludakı Morumbi stadionunu doldurmuşdur. 1986-cı ildə Queen Budapeştdə Dəmir pərdə arxasında kosert verərək 80.000 izləyici toplamış və bu, o zamana kimi Şərqi Avropada baş tutmuş ən böyül rok konserti olmuşdur. Merkyurinin Queen qrupu ilə sonuncu canlı ifası 9 avqust 1986-cı ildə Neubort parkda baş tutmuş və 160.000 izləyici cəlb etmişdir. Konsertin sonunda səhnəyə hökmdar plaşı və əlində tacla çıxan Merkyuri Böyük Britaniyanın dövlət himni olan "God Save the Queen"i ifa edərək dinləyiciləri ilə vidalaşmışdır.

İnstrumental ifaçı

Hindistanda yaşadığı uşaqlıq illərində Merkyuri doqquz yaşına kimi ibtidai pianino dərsi almışdı. Sonradan Londonda yaşadığı dövrdə o gitarada ifa etməyi öyrənir. Onun bəyəndiyi musiqilərin bir çoxu gitara yönümlü idi; sevimli ifaçıları isə the Who, the Beatles, Cimi Hendriks, Devid Boui və Led Zeppelin idi. Lakin, ifaçı hər iki alətdə ifasını bəyənmədiyini tez-tez deyirdi, 1980-ci illərdən başlayaraq isə o, klavişli alətlərdə ifa edən qonaq musiqiçilərin xidmətindən istifadə edir. İlk solo konsertində o, Fred Mendeli (həmin musiqiçi həm də Pink Floyd, Elton Con və Supertrampla birlikdə çalışmışdı) dəvət edir. 1982-ci ildə o, Morqan Fişerlə (Queen qrupunun Hot Space turu zamanı ifa edir), 1985-ci ildən isə Miki Moran (studiya səsyazmasına) və Spayk Edni (konsertdə ifa) ilə işbirliyi yaradır.

Merkyuri Queen qrupunun bir çox məşhur mahnılarınd fortepianoda ifa edir ki, onlar arasında da "Killer Queen", "Bohemian Rhapsody", "Good Old Fashioned Lover Boy", "We Are the Champions", "Somebody To Love" və "Don't Stop Me Now" kimi məşhur mahnılar da vardır. O, əsasən fortepiano və klavesin kimi dilli alətlərə üstünlük verirdi. 1980-ci illərdən etibarən studiya səsyazmalarında o, həm də sintezatorlardan istifadə etməyə başlayır. Queen qrupunun gitaraçası olmuş Brayan Mey bildirir ki, Merkyuri pianino arxasında oturmaqdansa səhnədə gəzib izləyiciləri əyləndirməyi üstün tuturdu və buna görə də zaman keçdikcə alətdə daha az ifa edirdi. O, həm də yazır ki, Merkyuri gitara üçün çoxlu musiqi yazmasına baxmayaraq, alətdə yalnız rudimentar ifa bacarığına malik idi. "Ogre Battle" və "Crazy Little Thing Called Love" kimi mahnılar gitarada bəstələnmişdi; Merkyuri sonuncu mahnını səhnədə və studiyada ritm gitarada ifa etmişdi.

Solo karyerası

Merkyuri 1979-cu ilin sentyabrında Almaniyanın Hannover şəhərində canlı çıxış edərkən.

Queen qrupu ilə birlikdə fəaliyyəti ilə yanaşı Merkyuri, iki solo albom və bir neçə sinql da çıxarmışdır. Lakin, onun solo yaradıcılığı Queen albomları kimi uğurlu olmamış, qrupun iki albomu və müxtəlif sinqlları "UK Music Charts"-ın ilk onluğuna daxil olmuşdur. Merkyurinin solo fəaliyyətə ilk cəhdləri 1972-ci ildə, Queen qrupunun Trident Studiosda ilk albomunu yazdırdığı dövrdə studiya mühəndisi Robin Coffri Keyblın musiqi layihəsində Lerri Lüreks (Larry Lurex) adı ilə iştirakı ilə başlamışdır; Keyblın təklifi ilə Merkyuri "I Can Hear Music" və "Goin' Back" mahnılarının əsas musiqi partiyalarını ifa etmiş, hər iki mahnı 1973-cü ildə birlikdə sinql kimi çıxarılmışdır. On bir il sonra Merkyuri Riçard Vulfinin 1984-cü ildə çıxarılmış "Love Kills" adlı mahnısının remiksinə qatılmışdır. Musiqi videosunda Fritz Lenqin 1927-ci ildə çıxarılmış "Metropolis" filminə istinad edilmişdir. Corco Moroderin Merkyuri ilə birlikdə yazdığı mahnı Birləşmiş Krallıq hit-paradlarında onuncu yerdə debüt etmişdir. Mahnının prodüserliyini Moroder və Mek etmişdir. Mek həm də Merkyurinin 1987-ci ildə aktrisa Co Dare ilə birlikdə yazdığı və Almaniya istehsalı olan "Zabou" adlı döyüş-drama filminin musiqisi kimi istifadə edilən "Hold On" mahnısına prodüserlik etmişdir.

Merkyuri qrupun iştirakı olmadan "Mr. Bad Guy" (1985) və "Barcelona" (1988) adlı iki albom yazdırmışdır. Onun birinci albomu UK Album Chartsın ilk onluğunda debüt etmişdir. 1993-cü ildə "Living on My Own" mahnısı müğənninin ölümündən sonra UK Singles Chartsda birinci yerə yüksəlmişdir. Həmin mahnıya görə müğənni həm də ölümündən sonra Britaniya Mahnı bəstəkarları, Bəstəkarlar və Müəlliflər Akademiyasının İvor Novello mükafatına layiq görülmüşdür. Allmusic tənqidçisi Eduardo Rivadavia "Mr. Bad Guy" albomunu "əvvəlindən axırına kimi əlamətdar" adlandıraraq yazır ki, "Merkyuri alqışalayiq iş görərək, istedadının öyrənilməmiş sahələrinə işıq salır." Albomda musiqi alətləri içində sintezatora daha çox üstünlük verilmişdir ki, bu da Merkyurinin iştirakı ilə yazılmış Queen albomları üçün xarakterik deyil.

Merkyurinin İspaniya soprano vokalisti Monserrat Kabalye ilə yazdığı "Barcelona" adlı ikinci albomda pop musiqi və opera elementləri birləşdirilmişdir. Bir çox tənqidçilər albomu necə qəbul etməyi bilmirdilər; bir tənqidçi isə onu "İlin ən axmaq albomu" adlandırmışdı. Albom kommersiya baxımından uğurlu olmuş, eyniadlı çıxış sinqlı Birləşmiş Krallıqda səkkizinci yerdə debüt etmiş, həmçinin İspaniyada hit olmuşdu. 1992-ci il Yay Olimpiya Oyunları zamanı (Merkyurinin vəfatından bir il sonra Barselonada keçirilmişdir) mahnı olimpiadanın rəsmi himni kimi səsləndirilmişdir. Kabalye mahnını səhnədə canlı ifa etmiş, Merkyurinin hissələri isə ekranda göstərilmişdir. 1999-cu il UEFA Çempionlar Liqasının Barselonada Mançester Yunayted FK və Bayern Münhen FK arasında keçirilən final oyunu zamanı növbəti dəfə mahnı səsləndirilmişdir.

İki solo albomdan əlavə Merkyuri bir neçə sinql da çıxarmışdır ki, onların da arasında "The Platters" qrupunun "The Great Pretender" mahnısının kover versiyası da vardır. Həmin versiya 1987-ci ildə Birləşmiş Krallıq hit-paradlarında beşinci yerdə debüt etmişdir. 2006-cı ildə Merkyurinin 60 illik yubileyi şərəfinə çıxarılmış ümumiləşdirmə albomuna, müğənninin ümumiləşdirmə işləri də daxil edilmişdir. Albom Birləşmiş Krallıq hit-paradlarında onuncu yerdə debüt etmişdir.

1981–1983-cü illərdə Merkyuri, Maykl Ceksonla birlikdə bir neçə mahnı yazdırmışdır ki, onların arasında da "State of Shock", "Victory" və "There Must Be More to Life Than This" mahnılarının demo versiyaları da daxildir. Həmin mahnıların heç birinin nə rəsmi nə də butleq versiyası çıxarılmamışdı. Sonradan Cekson "State of Shock" mahnısını "The Jacksons" qrupunun "Victory" albomu üçün Mik Caqqerlə birlikdə yazdırmışdır. "There Must Be More To Life Than This" mahnısının solo versiyası isə Merkyurinin "Mr. Bad Guy" albommuna daxil edilmişdir. Sonradan "There Must Be More To Life Than This" mahnsısı Queen tərəfindən yenidən işlənərək qrupun 2014-cü ildə çıxarılmış "Queen Forever" adlı albomuna daxil edilmişdir.

Maykl Ceksonla işləməklə yanaşı, Merkyuri və Rover Teylor, Billi Skvayerin 1982-ci ildə çıxarılmış "Emotions in Motion" albomu üçün də mahnı yazdırmış, daha sonra isə Skvayerin 1986-cı ildə çıxarılmış "Enough Is Enough" albomu üçün iki trek yazmış, "Love is the Hero" mahnısının vokal partiyalarını ifa etmiş, "Lady With a Tenor Sax" mahnısının isə musiqi aranjimanını etmişdir.

Şəxsi həyatı

Sevgi münasibətləri

1970-ci illərin əvvəllərindən Merkyuri gitaraçı Brayan Mey vasitəsilə tanış olduğu Meri Ostin adlı qızla sevgi münasibətinə malik olur. Onlar bir neçə il, Londonun Qərbi Kensinqton ərazisində birlikdə yaşayırlar. 1970-ci ilin ortalarından Merkyuri "Elektra Records"un səsyazma üzrə icraçısı olan oğlanla görüşməyə başlayır və 1976-cı ilin dekabrında Meri Ostinə cinsi oriyentasiyası ilə bağlı etiraf etməsi ilə, aralarında olar romantik münasibət bitir. Merkyuri Ostinlə birlikdə yaşadığı Kensinqtondakı Stefford-Terras 12 ünvanındakı mənzildən köçərək yaxınlıqda başqa bir ev kirayələyir. Onlar arasında dostluq münasibəti müğənninin ömrünün sonuna kimi davam edir və Merkyuri tez-tez Ostini yeganə həqiqi dostu kimi xatırlayır. 1985-ci ildə verdiyi müsahibəsində Merkyuri Ostin haqqında deyir ki, "Mənim bütün sevgililərin soruşurlar ki, nəyə görə onlar, Meri Ostini əvəz edə bilmirlər, lakin, bu, sadəcə mümkün deyil. Həyatım boyu qazandığım yeganə dostum Meri Ostindir və mən başqa birini istəmirəm də. Mənim üçün o, hüquqi həyat yoldaşı idi. Mənim üçün, bu bir evlilik idi. Biz bir-birimizə inanırdıq və bu, mənim üçün yetərli idi." Merkyuri həm də, bir neçə mahnısını Meri Ostinə həsr etmişdir ki, onlardan da ən məşhuru "Love of My Life" mahnısıdır. Merkyurinin Kensinqtondakı Loqan-Pleys 1 ünvanında yerləşən, kərpic divarlı Georqian mülkü olan sonuncu yaşayış yeri də Meri Ostin tərəfindən seçilmişdi. Vəsiyyətnaməsində Londondakı evini partnyoru Cim Hattona yox, Meri Ostinə miras qoyan Merkyuri qeyd edir ki, "Sən mənim həyat yoldaşım ola bilərdin və onsuzda bütün bunlar sənə qalacaqdı." Merkyuri həm də, Ostinin böyük oğlunun xaç atası olmuşdur.

Merkyuri Qarden-Lodca köçməzdən əvvəl Londonun Kensinqton ərazisindəki Stefford-terras 12 ünvanındakı evdə yaşamışdır.

1980-ci illərin əvvəllərində onun Avstriya aktrisası Barbara Valentin ilə əlaqədə olması ehtimal edilmiş, aktrisa "It's a Hard Life" mahnısının musiqi videosunda rol almışdır. Lakin, həmin dövrə aid başqa bir məqalədə Merkyurinin Valentinlə "yalnız dost olduqları" qeyd edilir, həmin dövrdə müğənninin Almaniya restavratoru Uinfrid Kirxberger ilə romantik münasibətdə olması göstərilir. 1985-ci ildən Merkyuri saç ustası Cim Hatton (1949–2010) ilə uzun müddət davam edən romantik münasibətə başlayır. 1990-cı ildən müsbət QİÇS nəticəsi olan Hatton, ömrünün son altı ilini Merkyuri ilə birlikdə yaşamış, xəstəliyi dövründə ona qulluq etmiş və ölüm yatağında onun yanında olmuşdur. Hatton deyir ki, Freddi barmağında onun hədiyyə etdiyi evlilik üzüyü ilə vəfat etmişdir.

Kenni Everetlə dostluğu

Radio DJ-i olan Kenni Everet və Merkyuri ilk dəfə 1974-cü ildətanış olmuş, Everet onu Capital London radiosunda aparıcısı olduğu səhər ousuna dəvət etmişdi. Britaniyanın iki ən parlaq, qalmaqallı və çox sevilən şou xadimi olan cütlük çoxlu ortaq dəyərlərə malik olduqlarına görə tezliklə dostlaşmışdılar. 1975-ci ildə Merkyurinin "Bohemian Rhapsody"nin əlavə kopyasını götürüb Everetin yanına getməsindən sonra, ikinci, Queenin erkən uğurunda mühüm rol oynamışdır.

Everet 6 dəqiqə davam edən mahnını hansısa radionun səsləndirəcəyinə inanmasa da, bu haqda Merkyurinin özünə heç nə deməmiş və mahnını səsləndirməyə başlamış, musiqini eşitdikdən sonra isə demişdir: "unudun hər şeyi, o, əsrlər boyunca nömrə bir olacaq." Capital Radio mahnını rəsmən qəbul etmədiyindən Everet demişdi ki, "Təəssüf ki, barmağım sürüşdü və mahnı təsadüfən efirə getdi." Bundan sonra radionun telefonuna gələn çoxlu saylı zənglərdə dinləyicilər mahnının nə vaxt çıxarılacağını öyrənmək istəmişdilər. Sonradan Everet mahnını bir gündə 36 dəfə səsləndirmişdi.

1970-ci illərdə onların dostluğu daha da möhkəmlənmiş, Everet Merkyurinin məsləhətçisi və köməkçisi, Merkyuri isə onun etibar etdiyi insan olmuşdur. 1980-ci illərin erkən ortalarınd onlar homoseksual təbiətlərini öyrənməyə davam etmiş, birlikdə narkotik maddələr yoxlamış, heç vaxt sevgili olmasalar da, birlikdə Londonun gecə həyatının aktiv iştirakçılarına çevrilmişlər. 1985-ci ildən onlar arasında narkotik istifadəsi ilə bağlı fikir ayrılıqları yaranmış, Everetin keçmiş həyat yoldaşı Li Everet Alkinin avtobioqrafik kitab buraxmasından sonra Merkyurinin dostunun yox, onun keçmiş həyat yoldaşının tərəfini saxlaması isə onların münasibətlərini daha da gərginləşdirmişdir. Hər ikisinin xəstəliyə tutulmasından sonra, onlar 1989-cu ildən yenidən danışmağa başlamışlar.

Cinsi oriyentasiyası

Bəzi şərhçilər Merkyurinin cinsi oriyentasiyasını ictimayətdən gizlətdiyini desələr də, digərləri onun "açıq gey" olduğunu bildirirlər. 1974-cü ilin dekabrında "New Musical Express"in "Əzilmiş olmaq necədi?" sualına cavab olaraq Merkyuri demişdi ki, "Sən məkrli inəksən. Belə deyək: vaxt var idi mən cavan və yaşıl idim. Bu, məktəbli oğlanların yaşadığı hisslər idi. Mənim də o tipdə məktəb macəralarım olub. Bunun üstündə ətraflı dayanmaq istəmirəm." 21 yaşına çatmış yetkin kişilər arasında homoseksual əlaqə Birləşmiş Krallıqda yalnız 1967-ci ildə — yeddi il əvvəl leqallaşdırılmışdır. 1980-ci illərdə ictimai məclislər zamanı çox vaxt müğənni partyoru olan Cim Hatton ilə arasında məsafə saxlayırdı.

Karyerası boyunca Merkyurinin göstərdiyi bütün ekstravanqard səhnə şoularını bəzi müxbirlər onun cinsəlliyi ilə əlaqələndirirlər. Queen qrupunun 1984-cü ildə Uembli Arenada verdiyi konserti "Kerrang!" jurnalı üçün şərh edən Deyv Dikson, Merkyurinin izləyicilərə ünvanlanmış "kemp" stilini qeyd edir və onu "poza verən, dodaqlarını qabağa uzadan və arxasını sığallayan" kimi təsvir edir. 1992-ci ildə "Gay Times" jurnalından Con Marşall yazır ki, "Merkyuri özünü səhnədə kraliça hiss edərək, geyliyini ifadə etməkdən çəkinmir, lakin, öz həyat tərzini analiz etmir və ya doğrultmağa çalışmır…Sanki, Freddi Merkyuri dünyaya deyir: "Mən necə varamsa eləyəm. Və?" Bu isə özü-özlüyündə bir çoxları üçün təsdiq idi." "AfterElton" tərəfindən nəşr edilmiş məqalədə Robert Urban qeyd edir ki, "Merkyuri heç vaxt siyasi aydınlama verməmiş (kaminq-aut etməmiş) və ya LGBT hərəkatına qoşulmamışdır."

Şəxsiyyəti

Səhnədə ekstravanqard və açıq xasiyyətli görünməsinə baxmayaraq, həyatda Merkyuri utancaq olmuş, xüsusilə çıxış etmədiyi zaman və tanımadığı adamların arasında olduqda çox sıxılmış, çox nadir hallarda müsahibə verməyə razılaşmışdır. Müsahibələrindən biri zamanı o demişdi ki, "Çıxış etdiyim zaman ekstrovert olsam da, daxilən tamamilə başqa biriyəm." Merkyuri səhnədə olarkən auditoriyasına qarşı sevgi bəsləyirdi; Kurt Kobeyn intihar məktubunda Merkyurinin "…necə kütləni sevməsi, onların sevgisi və həsədindən həzz alması"na paxıllıq etdiyini qeyd etmişdi.

1987-ci ildə Merkyuri 41-ci doğum gününü İbizadakı Pikes Hoteldə təmtəraqlı şəkildə qeyd etmiş, bundan bir neçə ay sonra isə İİV virusuna yoluxduğunu öyrənmişdir. Merkyuri bundan sonra əsasən rahatlıq və sakitlik axtarmış, həmin dövrdə hotelin sahibi Entoni Paykla dostluq etməyə başlamışdır. Payk onun haqqında danışarkən deyir ki, "…həyatım boyu qarşılaşdığım ən gözəl insandır. Çox şən və ürəyiaçıqdır." Lesli-Enn Cons qeyd edir ki, Merkyuri "Orda özünü evdəki kimi hiss edirdi. O, tennis oynayır, hovuz yanında dincəlir, axşamlar isə yaxınlıqdakı gey-klub və ya barda əylənirdi." 5 sentyabr 1987-ci ildə təşkil edilmiş ziyafət, "Aralıq dənizi adalarında o zamana kimi təşkil edilmiş ən möhtəşəm qonaqlıq" kimi təsvir edilmiş və ziyafətə 700 nəfərə qədər adam qonaq gəlmişdi. Ziyafətə Qaudinin Saqrada Familia kilsəsi formasında tort gətirilmiş, həmin tortun aşmasından sonra isə, onun yerinə iki metr hündürlüyə malik, üzərində Merkyurinin "Barcelona" mahnısının notları yazılmış ikinci tort gətirilmişdir. Ziyafətdən sonra isə Queen qrupunun meneceri Cim Biçə göndərilmiş hesaba 232 sındırılmış şüşə də daxil edilmişdi.

Xəstəliyi və ölümü

Queen qrupunun bütün səsyazma sessiyaları 1978–1995-ci illərdə İsveçrənin Montrö şəhərində yerləşən Mountain Studiosda həyata keçirilmişdir. Merkyurinin studiyada son səsyazması 1991-ci ilin mayında baş tutmuşdur. 2013-cü ilin dekabrından etibarən fanatların istəyi və Mercury Phoenix Trust xeyriyyə təşkilatının dəstəyi ilə studiya "Queen Studio Experience" adı ilə hər kəsə qapılarını açmışdır.

1986-cı ilin oktyabrında Britaniya mətbuatı Merkyurinin İİV/QİÇS testi üçün Harli-strit klinikasına getməsini xəbər verir. "The Sun" müxbiri Hyu Uittou Yaponiya səfərindən qayıdan Merkyurini Hitrou Hava Limanında qarşılayır və bu məsələ ilə bağı sual verir. Merkyuri yayılan xəbərləri təkzib edir. Partnyoru Cim Hattonun sözlərinə görə 1987-ci il aprelin sonlarında Merkyuriyə QİÇS diaqnozu qoyulmuşdu. Təxminən həmin ərəfədə Merkyuri mətbuata açaqılamasında İİV testinin neqativ nəticə verdiyini bildirmişdi. Təkziblərə baxmayaraq, Britaniya mətbuatı Merkyurinin zamanla daha nadir hallarda kütlə qarşısına çıxması, Queenin qastrol səfərlərinin təxirə salınması və müxtəlif "sevgililərin" taboid jurnallarına müsahibələri əsasında Merkyurinin xəstəliyi məsələsini növbəti bir neçə il ərzində də gündəmdə saxlayır. 1990-cı ildən Merkyurinin sağlamlıq problemi ilə bağlı məlumat daha da yayıldı. 18 fevral 1990-cı ildə Londondakı Dominion teatrında keçirilən "Brit" mükafatının təqdim edilməsi mərasimində o zaman artıq zəif olan Merkyuri, musiqiyə əlamətdar qatqılarına görə mükafatı almaq üçün sonuncu dəfə Queen qrupu ilə birlikdə səhnəyə çıxmışdı. Bundan sonra ömrünün sonuna kimi onu paparatsiya fotoqraflar izləmiş, "The Sun" isə onun xəstə olmasından bəhs edən məqalələr seriyası yayımlamışdır; 1990-cı ilin noyabrında yayımlanmış məqalədə isə "Rəsmi: Freddi ağır xəstədir" başlığı altında Merkyurinin çox arıq və zəif fotosu əsas səhifəyə çıxarılmışdır.

Bütün buna baxmayaraq, Merkyuri və onun etibar etdiyi kolleqaları və dostları bu hekayələri təkzib etməyə davam etmişlər, hətta, 29 aprel 1991-ci ildə yayımlanmış Merkyurinin çox arıq şəklindən sonra belə təkziblər davam etmişdir. Ehtimal edilmişdir ki, xəstəliyi haqqında daha əvvəl etiraf etmək və xəstəliklə necə mübarizə apardığını insanlarla bölüşməklə Merkyuri QİÇS-lə mübarizəyə də öz töhfəsini verə bilərdi. Merkyuri yaxın adamlarının həyatını mətbuatın müdaxiləsindən qorumaq üçün, mümkün qədər şəxsi həyatını gizlin saxlamağa çalışmış, Brayan Mey isə 1993-cü ildə verdiyi müsahibədə, müğənninin xəstəliyi haqqında qrupa çoxdan məlumat verdiyini etiraf etmişdir. 1991-ci ildə Merkyuri "These Are the Days of Our Lives" mahnısı üçün çəkilmiş musiqi videosunda sonuncu dəfə kamera qarşısına keçmişdir. Həmin dövrdə bütün qrup üzvləri yeni mahnı yazmaq üçün, Merkyurinin bir-iki saatlıq özünü yaxşı hiss edib studiyaya gəlməsini gözləyirdi. Mey Merkyuri haqqında deyir ki, "O, sadəcə deyirdi ki, "Mənim üçün daha çox musiqi yaz. Mənim üçün nəsə yaz. Mən sadəcə olaraq, daha çox oxumaq istəyirəm ki, mən gedəndən sonra sən onları tamamlayasan." Əslində, o, heç nədən qorxmurdu" Həmin son səsyazmaları zamanı mühəndis assisenti olmuş Castin Şirli-Smit qeyd edir ki, "Bunu insanlara izah etmək çətindi, lakin, o kədərli yox şən idi. O, mənim ömrüm boyu tanıdığım ən şən insanlardan biri idi. Onunla keçirdiyim vaxtın böyük bir hissəsini mən, gülməyə sərf edirdim. Freddi xəstəliyi haqqında deyirdi ki, "Mən onu fikirləşmirəm, işimi görürəm.""

1991-ci ilin iyununda Queenlə işini bitirdikdən sonra Merkyuri Qərbi Londonun Kensinqton ərazisindəki evinə gedir. Onun əvvəlki partnyoru Meri Ostin, müğənninin ömrünün son bir neçə ilində onun əsas sakitlik və inam mənbəyi olmaqla yanaşı, son bir neçə həftəsində də, Merkyuriyə baş çəkmək üçün tez-tez onun evinə gəlirdi. Ömrünün sonuna yaxın Merkyuri görmə qabiliyyətini tamamilə itirmiş və yataqdan qalxa bilməyəcək hala düşmüşdü. Vəziyyətinin daha da pisləşdiyini anlayan sənətkar, ölümünü tezləşdirmək üçün bütün dərman vasitələrindən imtina etmiş, yalnız ağrıkəsicilər qəbul etmişdi.

22 noyabr 1991-ci ildə, növbəti gün yayımlanacaq ictimai açıqlamanı müzakirə etmək üçün Merkyuri Queenin meneceri Cim Biçi Kensinqtondakı evinə dəvət etmişdi:

Son iki həftədə mətbuatda yayılan çoxsaylı şübhəli xəbərlərdən sonra mən təsdiq edirəm ki, İİV pozitiv diaqnozu almışam və QİÇS-ə yoluxmuşam. Ətrafımdakı insanların şəxsi həyatını müdafiə etmək üçün, bu vaxta kimi bu məlumatın gizli saxlanmasını düzgün hesab etmişəm. Buna baxmayaraq, mənim dostlarım və bütün dünyadan olan fanatlarımın həqiqətləri öyrənmək vaxtı çatıb. Və mən ümid edirəm ki, bu dəhşətli xəstəliklə mübarizə aparmaq üçün hər kəs mənə, mənim dostlarım və həkimlərimə qoşulacaq. Mənim şəxsi həyatım həmişə mənim üçün şəxsi olub və mən, bu haqqda danışmamışam. Xahiş edirəm anlayasız ki, bu siyasət davam etdiriləcək.

Bu açıqlamanın yayımlanmasından 24 saat sonra, 24 noyabr 1991-ci ildə Merkyuri Kensinqtondakı evində 45 yaşında vəfat etmişdir. Sənətkarın rəsmi ölüm səbəbi kimi QİÇS-in səbəb olduğu ağciyər iltihabı göstərilmişdir. Merkyuri vəfat edərkən onun yanında, "The Dave Clark Five" qrupunun solisti olan Deyv Klark olmuşdur. Meri Ostin Merkyurinin vəfatını xəbər vermək üçün onun valideynləri və bacısı ilə əlaqə saxlamışdır. 25 noyabr 1991-ci ildə səhər saatlarından etibarən xəbər mətbuatda yayılmağa başlamışdır.

Merkyurinin sonuncu yaşayış yeri olan Qarden-lodc, Loqan-pleys 1 ünvanının xarici divarı fanatlar arasında ziyarətgaha çevrilmişdir. Şəkil 2014-cü ildə çəkilib.

27 noyabrda Qərbi London Krematoriumunda zərdüştçümobidi tərəfindən Merkyurinin vida mərasimi həyata keçirilmişdir. Mərasimdə Merkyurinin ailəsi və 35 yaxın dostu, o cümlədən Queen qrupunun üzvləri və Elton Con iştirak etmişlər. Müğənninin tabutu mərasimin keçirildiyi kapellaya Areta Franklinin "Take My Hand, Precious Lord"/"You've Got a Friend" mahnısının sədaları altında aparılmışdır. Merkyurinin son istəyinə uyğun olaraq, Meri Ostin onun külünü götürərək naməlum məzarlıq ərazisindəki naməlum yerdə dəfn etmişdir. Belə ehtimal edilir ki, müğənninin qalıqlarınn dəfn yeri yalnız Ostinə məlumdur, o isə, bu məlumatı heç vaxt açıqlamayacağını bildirmişdir.

Vəsiyyətnaməsində, Merkyuri var-dövlətinin böyük bir hissəsini, səsyazma hüquqlarını, o cümlədən evini Meri Ostinə bağışlamış, qalan hissələrini isə valideynləri və bacısı arasında bölmüşdür. Aşbazı Co Fanelliyə £500,000, şəxsi köməkçisi Piter Fristona £100,000, sürücüsü Terri Giddinqsə £100,000, partnyoru Cim Hattona isə £500,000 miras qoymuşdur. Meri Ostin, indi də Merkyurinin Qarden-Lodc, Kensinqtondakı keçmiş evində öz ailəsi ilə yaşamağa davam edir. Qarden-Lodcun bayır divarı olan Loqan-pleys 1 ünvanı müğənninin ölümündən sonra, onun xatirəsini anmaq istəyənlərin ziyarətgahına çevrilmişdir. Müğənninin ölümündən üç il sonra "Time Out" jurnalı məlumat verir ki, "Merkyurinin ölümündən sonra, onun evinin xarici divarı, Londonun ən böyük rok-n-roll məbədinə çevrilmişdir." Bu günə kimi həmin yeri ziyarət edən fanatlar ürək sözlərini divara yapıdırılan kağızlarda ifadə edirlər. Cim Hattonun yazdığı "Freddi Merkyuri: Danışılmamış hekayə" (ing. Freddie Mercury, the Untold Story) adlı bioqrafik kitab 2000-ci ildə çıxarılmış, Freddinin 60 illik yubileyi ərəfəsində, 2006-cı ildə isə Hatton "The Times" jurnalına müsahibə vermişdir.

İrsi

Davam edən məşhurluğu

Merkyurinin ölümünün Queen qrupunun məşhurluğuna nə qədər təsir etməsi məlum deyil. Queenin ABŞ-da ən məşhur dövrləri 1980-ci illərdə olsa da, Merkyurinin ölümündən sonra 1992-ci ildə qrupun albom satışları xeyli artmışdır. 1992-ci ildə ABŞ tənqidçilərindən biri qeyd edir ki, "Hansısa tsiniklər deyirlər ki, Queenin məşhurluğunun qaytarılmasında 'ölmüş ulduz' faktoru rol oynamışdır". 1992-ci ildə "Bohemian Rhapsody" mahnısı "Ueynin dünyası" filmində istifadə olunur. Amerika Səsyazma Sənayesi Assosasiyasının məlumatına görə, 2004-cü ilə kimi Queen ABŞ-də 34.5 milyon nüsxə albom satmışdır ki, onun da yarısı 1991-ci ildə Merkyurinin ölümündən sonra satılmışdır.

Bu günə kimi Queen qrupu bütün dünyada 300 milyon nüsxədən çox albom satmışdır. Birləşmiş Krallıqda Queen qrupu günə kimi bütün musiqi kollektivləri ilə (o cümlədən, The Beatles qrupu ilə) müqayisədə UK Album Chartsda ən çox həftə qalmağa müvəffəq olmuş musiqi kollektividir, "Queen's Greatest Hits" albomu isə, Birləşmiş Krallıqda bütün zamanların ən çox satılmış musiqi albomudur. Sony Ericsson və Ginnesin Rekordlar Kitabı tərəfindən keçirilmiş səsvermələrdə Merkyurinin iki mahnısı – "We Are the Champions" və "Bohemian Rhapsody" mahnıları bütün zamanların ən yaxşı mahnıları siyahısına düşmüşdür. 2004-cü ildə "Bohemian Rhapsody", 2009-cu ildə isə "We Are the Champions" mahnıları Qremmi Şöhrət Zalına əlavə edilmişdir. 2007-ci ilin oktyabrında "Q" jurnalı tərəfindən keçirilmiş səsvermədə "Bohemian Rhapsody" mahnısı üçün çəkilmiş video, bütün zamanların ən yaxşı musiqi videosu seçilmişdir.

Merkyurinin ölümündən sonra, 2001-ci ildə Queen qrupu Rok-n-roll şöhrət zalına, 2003-cü ildə isə qrup üzvlərinin dördünün də adı Mahnı bəstəkarları şöhrət zalına əlavə edilmişdir. Onların Rok-n-roll şöhrət zalındakı adları yanında isə yazılıb ki, "Glam rokun qızıl dövründə hiperekspressiv teatral feyeriyaları ilə 70-ci illərin rok qanadlarından birini yaradan Queenin nəzəriyyəsinə ozamankı qrupların heç bir yaxınlaşa bilməmişdir." 2004-cü ildə qrupun adı Birləşmiş Krallıq Musiqi şöhrət zalına əlavə edilmişdir. Onlar, 2005-ci ildə Əlamətdar mahnı kolleksiyasına görə Britaniya mahnı bəstəkarları, bəstəkarlar və müəlliflər akademiyasının İvor Novello mükafatına, 2018-ci ildə isə Bütün ömür boyu qazanılmış musiqi uğuruna görə Qremmi mükafatına layiq görülmüşdür.

Ölümündən sonra çıxarılmış Queen albomu

1995-ci ilin noyabrında Queen qrupu "Made in Heaven" adlı albom çıxarmışdır; alboma Merkyurinin 1991-ci ildə yazdırdığı və heç yerdə yayımlanmamış yeni mahnılar, o cümlədən, müğənninin solo işlərinin yenidən işlənmiş versiyaları daxil edilmişdir. Albomun üz qabığında Merkyurinin uzun müddət kitayələdiyi Kak-haus göl evi və Cenevrə gölü sahilində ucaldılmış heykəli vardır. Məhz bu ərazidə yerləşən Mountain Studiosda müğənni son mahnılarını yazdırmışdır. Albomun sloqanında deyilir ki, "Freddi Merkyurinin ölümsüz ruhuna ithaf edilir."

Alboma "Too Much Love Will Kill You" və "Heaven for Everyone" kimi mahnılarla yanaşı alboma Merkyurinin ölümündən bir qədər əvvəl həyata keçirdiyi son səsyazması olan "Mother Love" mahnısı da daxildir. Zərb alətindən istifadə ilə yazılmış mahnıya sonradan Mey, Teylor və Dikon musiqi də aləvə etmişdir. İlkin versiyanın yazılmasından sonr Merkyuri studiyanı tək edərək, "özümü yaxşı hiss etmirəm" demiş, "bunu, növbəti dəfə gələndə tamamlayaram" söyləyərək getmişdir. Buna baxmayaraq, o, bir daha studiyaya qayıda bilməmiş, müğənninin ölümündən sonra isə yarımçıq qalmış mahnını Brayan Mey tamamlamışdır.

İthaflar

Merkyurinin İsveçrənin Montrö şəhərində, Cenevrə gölü sahilində ucaldılmış heykəli qürub vaxtı.

İsveçrənin Montrö şəhərində Çexiya heykəltəraşı İrena Sedleçkanın müəllifi olduğu Freddi Merkyuri heykəli ucaldılmışdır. 3 metr hündürlüyə malik olan heykəlin üzü Cenevrə gölünə baxır. Abidənin açılışı 25 noyabr 1996-cı ildə baş tutmuş, açılış mərasiminə Merkyurinin atası, Monserrat Kabalye, o cümlədən Brayan Mey və Rocer Teylor da qoşulmuşlar. 2003-cü ildən etibarən, hər il sentyabrın birinci həftəsonu dünyanın hər yerindən İsveçrəyə gələn fanatlar birlikdə Freddi Merkyuri Möntrö Xatirə Gününü (ing. Freddie Mercury Montreux Memorial Day) birlikdə qeyd edirlər. 1 iyun 2010-cu ildə The Bearpark And Esh Colliery musiqi dəstəsi Freddi Merkyurinin heykəli önündə çıxış etmişdir.

1997-ci ildə Queen qrupunun sağ qalan üzvləri "No-One but You (Only the Good Die Young)" adlı mahnı çıxarmış və həmin mahnını Merkyuri ilə yanaşı, onun simasında bütün tez vəfat etmiş şəxslərə ithaf etmişdir. 1999-cu ildə Krallıq poçtunun çıxardığı Millenium markası seriyasından olan poçt markasında Freddi Merkyuri səhnədə çıxış edərkən təsvir edilib. 2009-cu ildə Bulsara ailəsinin İngiltərədə ilk dəfə məskunlaşdığı Feltem ərazisində Merkyuriyə ithaf edilmiş ulduzun açılışı olmuşdur. Merkyurinin anası Cer Bulsara və Brayan Meyin iştirakı ilə Feltem-hay-stritdə Merkyurinin nailiyyətlərinə ithaf edilmiş ulduz ucaldılmışdır.

2002-ci ilin mayından 2014-cü ilin mayına kimi Londonun Vest-end ərazisindəki Dominion teatrında Queen və Ben Eltonun "We Will Rock You" adlı myuziklı göstərilmiş, teatrın girişində isə Merkyurinin heykəli ucaldılmışdır. 2009-cu ildə Queenin şərəfinə Los-Anceles mərkəzindəki "Fremont Street Experience" mollunda xüsusi video yayımlanmışdır. 2009-cu ilin dekabrından Pleyhaus teatrında "We Will Rock You" tamamşasının göstərilməsinə başlanılması ilə əlaqədar Edinburqda Merkyurinin tartan geyinmiş modelinin nümayişinə başlanılmışdır.

2011-ci ildə Merkyurinin 65-ci doğum günü münasibətilə Google ona Doodle həsr etmişdir. Həmin animasiyas dəstini "Don't Stop Me Now" mahnısı müşayət edirdi. 2012-ci ildə Ron-n-roll şərəf zalında çıxışı zamanı "Guns N' Roses" qrupu "We Are the Champions" mahnısının sözlərindən sitat gətirmişdir. 2012-ci ildə Londonda keçirilən Yay Olimpiya Oyunlarının bağlanış mərasimində Queen və Merkyuriyə ithaf edilmiş şou göstərilmişdir. Qrup səhnədə "We Will Rock You" mahnısını Cessi Ceylə birlikdə ifa etmiş, şou isə Merkyurinin 1986-cı ildə Uembli stadionunda kütləyə müraciəti ilə açılmışdır.

Merkyurinin portreti ilə bəzədilmiş təyyarə.

2013-cü ildə Hindistanın Kerala ştatı ərazisində aşkarlanmış qurbağa növü, Merkyurinin "tirək səsindən ilhamlanaraq", Mercurana adlandırılmışdır. Bundan başqa həmin ərazi Freddinin uşaqlıq illərini keçirdiyi yerlərə çox yaxındır. Braziliyadan aşkarlanmış yeni düzqanadlı iynəcə növü müğənninin şərəfinə "Heteragrion freddiemercuryi" adlandırılmışdır.

1 sentyabr 2016-cı ildə Merkyurinin bacısı Kaşmira Kuki və Brayan Meyin iştirakı ilə, vaxtilə Bulsara ailəsinin yaşadığı Londonun Feltem bölgəsinin Qledston-avenyu 22 ünvanında yerləşən yaşayış binasına İngilis irsi Mavi lövhəsi vurulmuşdur. Mərasimdə iştirak edən Böyük Britaniya Dövlət Mədəniyyət Katibi Karen Bredli Merkyurini "Britaniyanın ən təsirli musiqiçilərindən biri" adlandırmış və onun "musiqisi dünyanın müxtəlif yerlərində yaşayan milyonlarla insanın həyatına təsir etmiş qlobal ikona" olduğunu demişdir. 5 sentyabr 2016-cı ildə müğənninin 70-ci doğum günü yubileyi şərəfinə yeni kəşf edilmiş asteroidlərdən biri onun şərəfinə 17473 Freddiemercury adlandırılmışdır. "Xarizmatik müğənni"nin tananmasını araşdıran Cənub-Qərb Araşdırma İnstitutundan Coel Parker deyir ki, "Freddi Merkyuri oxuyurdu ki, "Mən səmada süzən ulduzam" (ing. 'I'm a shooting star leaping through the sky') və indi bu sözlər daha doğru səslənir."

2017-ci ilin sentyabrında Merkyurinin yetmiş birinci doğum günü münasibətilə "Norwegian Long Haul" hava yolları şirkəti iki təyyarəsini müğənninin şəkilləri ilə bəzəmişdir. 1996 FIFA Dünya Kuboku qalibi olan kapitan Bobbi Mur, uşaq yazarı Roald Dal, romançı Ceyn Ostin, pilot Emi Conson və iş adamı Ser Freddi Leykerlə birlikdə Freddi Merkyuri də şirkətin "Britaniyalı altı quyruq qəhrəmanı" siyahısına daxil edilmişdir.

QİÇS tarixi üçün önəmi

QİÇS-dən vəfat edən ilk böyük rok ulduzu olduğuna görə, Merkyurinin ölümü xəstəliyin tarixində mühüm əhəmiyyət daşıyır. 1992-ci ilin aprelində Queen qrupunun sağ qalmış üzvləri "The Mercury Phoenix Trust" adlı xeyriyyə təşkilatı yaratmış, Merkyurinin həyatı və irsini qeyd etmək üçün, QİÇS haqqında məlumatlandırıcı Freddi Merkyuri İthaf Konsertini (ing. The Freddie Mercury Tribute Concert for AIDS Awareness) təşkil etmiş, 20 aprel 1992-ci ildə isə QİÇS-in araşdırılması üçün iyanə yığılmasına başlamışdır. Həmin dövrdən etibarən təşkilar milyonlarla funt-sterlinq iyanə yığa bilmiş və QİÇS-in araşdırılması, qarşısının alınmasında rol oynamışdır. Londonun Uembli stadionunda təşkilatın iştirakı ilə keçirilmiş ithaf konsertinə 72.000-dən çox izləyici qatılmış, Robert Plent (Led Zeppelin), Rocer Doltri (The Who), Extreme, Elton Con, Metallica, Devid Boui, Enni Lennoks, Toni Ayommi (Black Sabbath), Guns N' Roses, Elizabet Teylor, Corc maykl, Def Leppard, Seal, Layza Minelli və U2 (peyk vasitəsilə qoşulmuşdu) kimi ulduzlar iştirak etmişdilər. Elizabet Teylor konsert zamanı söylədiyi nitqdə bildirmişdir ki, Merkyuri "göydə süzən kometa kimi bizim mədəniyyətimizin ortasından süzüb keçən ekstraordinar rok ulduzudur." 76 ölkədə yayımlanmış konsert ümumilikdə bir milyarddan çox insan tərəfindən canlı izlənmişdir.

Təsirli şəxslər siyahısında

Merkyurinin ölümündən on il sonra keçirilmiş müxtəlif nüfuz soruğuları, onun vəfatından sonra reputasiyasının xeyli yaxşılaşdığını göstərmişdir Ən məşhur britaniyalıların müəyyən edilməsi üçün BBC tərəfindən keçirilmiş seçkidə Merkyuri, 100 Ən böyük briton siyahısında 58-ci yerdə qərarlaşdırılmışdır. 2007-ci ildə Yaponiyada keçirilmiş 100 ən təsirli qəhrəmanın müəyyən edilməsi üçün seçkinin nəticələrinəə görə Merkyuri 52-ci yerdə qərarlaşmışdır. İİV statusunu gizlətdiyinə görə gey aktivistlər tərəfindən tənqid edilməsinə baxmayaraq, "Gey 100: Keçmişdən bu günə kimi ən təsirli gey kişi və lezbiyanların sıralaması" (ing. The Gay 100: A Ranking of the Most Influential Gay Men and Lesbians, Past and Present) kitabının müəllifi Pol Rassel Merkyurini də kitaba daxil etmişdir. 2008-ci ildə "Rolling Stone" jurnalı tərəfindən tərtib edilmiş "Bütün samanların Top 100 müğənnisi" siyahısında Merkyuri 18-ci yerdə qərarlaşdırılmışdır. MTV-nin Musiqidə 22 Ən böyük səs siyahısında Merkyuri birinci yerdə qərarlaşmışdır. 2011-ci ildə "Rolling Stone" jurnalı oxuyucuları arasında keçirilmiş sorğuya əsasən "Bütü zamanların Ən yaxşı solist müğənniləri" siyahsında Merkyuri ikinci yerdə qərarlaşmışdır.

Səhnədə canlandırılması

24 noyabr 1997-ci ildə Nyu-York şəhərində Freddi Merkyurinin həyatından bəhs edən "Mercury: The Afterlife and Times of a Rock God" monodram təqdim edilmişdir. Tamaşada Merkyurinin əsl kimliyini axtarması əks etdirilmişdir. Pyes Çarlz Messina tərəfindən yazılmış və səhnələşdirilmiş, Merkyuri obrazını isə əvvəlxə Xalid Qonçalves, daha sonra isə Əmir Dərviş canlandırmışdır. Şoulardan birinin açılışına qatılmış Billi Skvayer Merkyuriyə həsr etdiyi "I Have Watched You Fly" mahnısını ifa etmişdi.

2016-cı ildə Londonun Voksholl rayonunda yerləşən Kral Voksholl Tavernasında "Royal Vauxhall" adlı tamaşanın premyerası baş tutmuşdur. Desmond O'Konnor tərəfindən yazılmış myuziklda Merkyuri, Kenni Everett və Şahzadə Diananın 1980-ci illərdə Kral Voksholl Tavernasında birlikdə keçirdikləri gecədən bəhs edilir. Londonda bir neçə uğurlu mövsümdən sonra, myuzikl, 2016-cı ildə Edinburq Frindc Festivalına gətirilmiş və burda Merkyuri rolunu Tom Gils canlandırmışdır.

Film və televiziyada canlandırılması

2018-ci ildə çıxarılmış "Bohemiya rapsodiyası" bioqrafiya filmi bütün zamanların ən çox gəlir gətirmiş musiqili bioqrafiya filmi olmuşdur. Film, qarışıq rəylər almış və tarixi qeyri-dəqiqliklərə yol verildiyinə görə tənqid edilmişdir. Filmdə Merkyuri rolunu aktyor Rami Malek canlandırmışdır.

BBC-nin istehsal etdiyi "Best Possible Taste: The Kenny Everett Story" televiziya dramında Merkyuri ikini plan rolunda olan personaj kimi görünmüş və aktyor Ceyms Floyd tərəfindən canlandırılmışdır. Film ilk dəfə 2012-ci ilin oktyabrında efirə verilmişdir.

2016-cı ilin noyabrında Channel 5 telekanalında yayımlanmış "The Freddie Mercury Story: Who Wants to Live Forever" televiziya filmində Merkyuri rolunu aktyor Coş Blant canlandırmışdır. Film daha çox Merkyurinin sevgi həyatı və intim əlaqələri üzərində fokuslandığına görə tənqid edilsə də, Blantın aktyor işi və canlandırdığı personaja oxşarlığı təriflənmişdir.

2018-ci ildə "Şəhər mifləri" komediya-dram teleserialının "Sex Pistols Bill Qrundiyə qarşı" (ing. "The Sex Pistols vs. Bill Grundy") seriyasında Merkyuri obrazı Kayvan Novak, "Live Aid" konsertinin səhnəarxası hadisələrindən bəhs edən "Live Aid-də səhnə arxası" (ing. "Backstage at Live Aid") və "Şəhzadə Diana, Freddi və Kenni: 'Normal bir gecə'" (ing. "Princess Diana, Freddie and Kenny: 'One Normal Night'") seriyalarında isə Devid Everi tərəfindən canlandırılmışdır.

"Uill və Qreys" teleserialının 2018-ci ilin oktyabrında yayımlanmış "Tex and the City" adlı seriyasında Merkyurini Erik MakKormak canlandırmışdır.

Ədəbiyyat

• Freddie Mercury: The Tribute Concert, Sydney: Australian Broadcasting Corporation, 20 avqust 2007, 2015-07-03 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2018-11-16.
• Aledort, And, Guitar Tacet for Queen's Bohemian Rhapsody, MIT, 29 noyabr 2003, 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2018-11-16.
• Linda B, Certificate of Birth, Chorley: Mr Mercury, 5 oktyabr 2000, 28 fevral 2008 tarixində orijinalından (JPEG) arxivləşdirilib.
• Barnes, Ken, "Album Review: Queen II", Rolling Stone, 20 iyun 1974, 20 fevral 2008 tarixində arxivləşdirilib.
• "Sinatra is voice of the century", BBC News, London, 18 aprel 2001, 13 avqust 2007 tarixində arxivləşdirilib.
• "BBC reveals 100 great British heroes", BBC News, London, 22 avqust 2002, 2017-09-05 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 4 yanvar 2010.
• "Queen top UK album charts league", BBC News, London, 4 iyul 2005, 2015-09-16 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 4 yanvar 2010.
• "Queen win greatest live gig poll", BBC News, London, 9 noyabr 2005, 2015-04-11 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 4 yanvar 2010.
• "Zanzibar angry over Mercury bash", BBC News, London, 1 sentyabr 2006, 2015-09-25 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 4 yanvar 2010.
• Freddie Mercury, London: Biography Channel, 2007, 13 oktyabr 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
• Boyce, Simon, Freddie Mercury, Bristol: Parragon, 1995, ISBN 1-86105-054-2.
• "Queen's rhapsody voted best video", BBC News, 8 oktyabr 2007, 2015-03-30 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 4 yanvar 2010.
• Middleton, Christopher, Bishton, Derek (redaktor), "Freddie's rhapsody", The Daily Telegraph, London, 31 avqust 2004, 12 yanvar 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2 may 2010
• Blaikie, Thomas, "Camping at High Altitude", The Spectator, 7 dekabr 1996, 13 noyabr 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
• Bradley, J., "Mercury soars in opera CD: Bizarre album may be cult classic", The Denver Post, Denver: MNG, 20 iyul 1992.
• Bret, David, 2: Pagan Features... Godline Creatures // Living On the Edge: The Freddie Mercury Story, London: Robson Books, 1996, səh. 26, ISBN 1-86105-256-1.
• Brown, G., "Queen's popularity takes ironic turn", The Denver Post, Denver: MNG, 19 aprel 1992, Section D.
• Brown, Mark, "Queen are the champions in all-time album sales chart", The Guardian, London, 16 noyabr 2006, 2015-03-31 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2018-11-16.
• Cain, Matthew, dir., Freddie Mercury: A Kind of Magic, London: British Film Institute, 2006, 9:00/Roger Taylor, 2016-02-16 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2018-11-16.
• Clarke, Ross, Freddie Mercury: A Kind of Magic, Oxted: Kingsfleet Publications, 1991, ISBN 1-874130-01-9.
• "Queen in Rhapsody over hit award", CNN, Atlanta, 9 may 2002, 9 noyabr 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
• Cohen, Scott, "Queen's Freddie Mercury Shopping for an Image in London", Circus Magazine, aprel 1975, 11 oktyabr 2007 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 24 sentyabr 2009.
• Coleman, Ray, redaktor"The Man Who Would Be Queen", Melody Maker (interview), 2 may 1981, 20 oktyabr 2007 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 24 sentyabr 2009.
• Cota, Erich Adolfo Moncada, Queen Proves There's Life After Freddie, Seoul: Oh my news, 25 yanvar 2006, 24 iyun 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
• D'Esti Miller, Sarah, "EPAC's 'Rhapsody' Hits Too Many Wrong Notes", Press & Sun-Bulletin (article discussing vocal range), Binghamton, NY: Gannett, 19 iyul 2007, 15 iyul 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 24 sentyabr 2009.
• Das, Lina, "The Great Pretender", The Mail on Sunday, London (26 noyabr 2000 tarixində nəşr olunub), 2006, 2015-03-16 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 24 sentyabr 2009.
• Davis, Andy, "Queen Before Queen", Record Collector, 3 (199), 1996, 2015-09-24 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2018-11-16.
• Evans, David; Minns, David, Freddie Mercury: This is the Real Life, London: Britannia, 1992, ISBN 0-9519937-3-9.
• Fitzpatrick, Liam, "Farrokh Bulsara", Time Magazine, Asia Edition, 60 Years of Asian Heroes, Hong Kong: Time Asia, 168 (21), 13 noyabr 2006, 28 dekabr 2008 tarixində arxivləşdirilib
• Freestone, Peter, Mister Mercury, London: Tusitala, 1998, ISBN 0-9533341-0-4.
• Freestone, Peter, Freddie Mercury: An Intimate Memoir By the Man Who Knew Him Best, London: Omnibus Press, 1999, ISBN 0-7119-8674-6.
• Guazzelli, Andrés E., The Voice: Freddy Mercury Characteristics of his voice, Buenos Aires: f-mercury.com.ar, 8 fevral 2007, 16 aprel 2009 tarixində arxivləşdirilib
• Gunn, Jacky; Jenkins, Jim, Queen: As It Began, London: Sidgwick & Jackson, 1992, ISBN 0-330-33259-7.
• Haines, Lester, "'We Are the Champions' voted world's fave song", The Register, London, 29 sentyabr 2005, 2011-06-28 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2018-11-16.
• Harris, John, "The Sins of St. Freddie", Guardian on Friday, London, 14 yanvar 2005, 2008-07-09 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2018-11-16.
• Hauptfuhrer, Fred, "For A Song: The Mercury that's rising in rock is Freddie the satiny seductor of Queen", People, 5 dekabr 1977, 23 May 2021 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 15 may 2018.
• Highleyman, Liz, "Who was Freddie Mercury?", Seattle Gay News, 33 (36), 9 sentyabr 2005, 11 oktyabr 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
• Hodkinson, Mark, Queen: The Early Years, London: Omnibus Press, 2004, ISBN 1-84449-012-2.
• Hudson, Jeffrey, Freddie Mercury & Queen, Chessington, Surrey: Castle Communications, 1995, ISBN 1-86074-040-5.
• Hutton, Jim; Waspshott, Tim, Mercury and Me, London: Bloomsbury, 1994, ISBN 0-7475-1922-6.
• Hutton, Jim, "Freddie and Jim, A Love Story", Weekend magazine", The Guardian, 22 oktyabr 1994, 12 oktyabr 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
• Hyder, Rehan, Brimful of Asia: Negotiating Ethnicity on the UK Music Scene, Ashgate, 2004, ISBN 978-0-7546-4064-6.
• Independent, "Depp tipped for Freddie Mercury film role", The Independent, UK, dekabr 2006, 2018-12-16 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 25 fevral 2011.
• Jackson, Laura, Mercury: The King of Queen, London: Smith Gryphon, 1997, ISBN 1-85685-132-X.
• "James", NTV program review: History's 100 Most Influential People: Hero Edition, Saitama: japanprobe.com, 1 aprel 2007, 16 oktyabr 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
• Januszczak, Waldemar, "Star of India", The Sunday Times, London, 17 noyabr 1996, 2015-03-16 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2018-11-16.
• Jones, Lesley-Ann, Freddie Mercury: The Definitive Biography, London: Coronet, 1998, ISBN 978-0-340-67209-9.
• Jones, Tim, "How Great Thou Art, King Freddie", Record Collector, iyul 1999, 25 oktyabr 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
• Landesman, Cosmo, "Freddie, a Very Private Rock Star", The Times, London, 10 sentyabr 2006, 20 July 2023 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2 may 2010.
• Lenig, Stuart. The Twisted Tale of Glam Rock. Santa Barbara CA: Praeger. 2010. ISBN 978-0-313-37986-4.
• Longfellow, Matthew, dir., Classic Albums: Queen: The Making of "A Night at the Opera, Aldershot: Eagle Rock Entertainment, 21 mart 2006.
• Mehar, Rakesh, "God Should've Saved the Queen", The Hindu (Kochi), New Delhi: hinduonline.com, 18 sentyabr 2006, 6 iyun 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
• Mercury, Freddie; Brooks, Greg; Lupton, Simon, Freddie Mercury: A life, In His Own Words, London: Mercury Songs, 2006, ISBN 0-9553758-0-0.
• Minchin, Ryan, dir., The World's Greatest Gigs, London: Initial Film & Television, 2005, 2011-11-24 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2018-11-16.
• Myers, Paul, "Queen star dies after Aids statement", The Guardian, London, 25 noyabr 1991, 20 July 2023 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2 may 2010.
• National AIDS Trust, 25 years of HIV – a UK perspective, London: National AIDS Trust press office, 2006, 22 dekabr 2006 tarixində arxivləşdirilib.
• O'Donnell, Lisa, "Freddie Mercury, WSSU professor were boyhood friends in India, Zanzibar", RelishNow!, 7 iyul 2005, 18 fevral 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 24 sentyabr 2009.
• Queen, Bohemian Rhapsody // Queen: Greatest Hits: Off the Record, Eastbourne/Hastings: Barnes Music Engraving, 1992, ISBN 0-86359-950-8.
• Plekhanov, Sergey, A Reformer on the Throne: Sultan Qaboos Bin Said Al Said, Trident Press Ltd, 2004, ISBN 1-900724-70-7.
• Prato, Greg, "Freddie Mercury", AllMusic, Ann Arbor, 2012-04-17 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2018-11-16.
• Zimmermann, Manfred, "Hungarian Rhapsody in C major – Hommage to János Szolcsányi", Neuropeptides, 38 (6), 2004: 375–6, doi:10.1016/j.npep.2004.09.007, PMID 15651128
• Rees, Dafydd; Crampton, Luke, Summers, David (redaktor), The Rock Stars Encyclopedia, London: Dorling Kindersley, 1999.
• Ressner, Jeffry, "Queen singer is rock's first major AIDS casualty", Rolling Stone, 621, 9 yanvar 1992, 12 mart 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
• Gold and Platinum Record Database, Washington: Recording Industry Association of America, 26 iyun 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 16 sentyabr 2016.
• Rivadavia, Eduardo, "Mr. Bad Guy (Overview)", AllMusic, Ann Arbor, 2023-07-20 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2018-11-16.
• Rush, Don, "Queen's Freddie Mercury", Circus Magazine (interview) (17 mart 1977 tarixində nəşr olunub), 1977a, 25 oktyabr 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
• Rush, Don, "Interview with Mercury", Circus Magazine (5 dekabr 1977 tarixində nəşr olunub), 1977b, 20 oktyabr 2007 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 24 sentyabr 2009.
• Russell, Paul, The Gay 100: A Ranking of the Most Influential Gay Men and Lesbians, Past and Present, Seacaucus: Kensington/Citadel, 2002, ISBN 0-7582-0100-1, 2019-07-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2018-11-16
• Skala, Martin, Concertography Freddie Mercury live Early days, Plzen, Czech Republic: queenconcerts.com, 2006, 2015-06-06 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2018-11-16.
• Sky, Rick, The Show Must Go On, London: Fontana, 1992, ISBN 978-0-00-637843-3.
• Stothard, Peter, redaktor"Freddie Tribute" (– ^{Scholar search}), The Times, London: Times Newspapers, 26 aprel 1992, 5 oktyabr 2007 tarixində arxivləşdirilib.
• Sutcliffe, Phil; Hince, Peter; Mack, Reinhold, Queen: The Ultimate Illustrated History of the Crown Kings of Rock, London: Voyageur Press, 2009, ISBN 978-0-7603-3719-6
• Taraporevala, Sooni, Parsis: The Zoroastrians of India: A Photographic Journey (2nd), Woodstock/New York: Overlook Press, 2004, ISBN 1-58567-593-8.
• Teckman, Kate, dir., Freddie's Loves, London: North One Television, 2004 *part 2* — YouTube platformasında *part 3* — YouTube platformasında.
• Teeman, Tim, "I Couldn't Bear to See Freddie Wasting Away", The Times, London, 7 sentyabr 2006, 7 October 2011 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2 may 2010.
• UK Top 40 Albums Chart 10 September 2006, UKMusic.com, 10 sentyabr 2006, 13 mart 2008 tarixində arxivləşdirilib.
• Urban, Robert, Freddie Mercury & Queen: Past, Present & Future Impressions, afterelton.com, 31 iyul 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
• Webb, Julie, "Queen" (^{Scholar search}), NME, London, 4 aprel 1974, 20 oktyabr 2007 tarixində arxivləşdirilib.
• Legend Freddie Mercury Honoured, Wigan, Lancs: Femalefirst.co.uk, 9 aprel 2005, 2015-09-24 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2018-11-16.
• Wenner, Jann, Queen // Hall of Fame Inductees, Cleveland: Rock and Roll Hall of Fame, 2001, 2014-07-18 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2018-11-16.
• Wigg, David, "Mercury Left Me His Millions", Daily Mail Weekend, 22 yanvar 2000, 2016-03-30 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2018-11-16.

Xarici keçidlər

• Kuin Arxivləri (Queen Archives)
• Freddi Merkyuri  (ing.) Discogs saytında
• Freddi Merkyuri AllMusic saytında
• Freddi Merkyuri — IMDb səhifəsi

Queen portalı   Musiqi portalı   Böyük Britaniya portalı   LGBT portalı