Gözübağlı şahmat

Gözübağlı şahmat (ing. Blindfold chess) — şahmatın bir növüdür. Burada oyunçular fiqurların vəziyyətini görə bilmir və onlara toxunmaq ixtiyarları yoxdur. Bu oyunçuları fiqurların vəziyyətinin zehni modelini qurmağa məcbur edir. Gedişləri şahmat işarələri sistemi ilə oyunçular bir-birlərinə çatdırırlar.

Filidor gözübağlı şahmat oynayarkən

Gözübağlı şahmat əsrlər boyu möcüzə hesab edilirdi, amma indi bəzi insanlar gözübağlı bir neçə oyunu sinxron izləyə bilir. Sinxron gözübağlı oyunda vasitəçi, adətən, oyunçular arasında gedişləri xəbər verir.

Erkən tarixi

Mörfi gözübağlı şahmat oynayarkən

"Gözübağlı şahmat" şahmat tarixində olduqca erkən oynanılıb. İlk gözübağlı şahmatı Orta Şərqdə Sa'id ibn Jubayr (665–714) oynamışdır. Avropada gözübağlı şahmat oynamaq usta oyunçunun zəif rəqiblə qarşılaşanda üstünlüyü kimi, ya da super bacarıqlarını nümayiş etdirmək kimi məşhurlaşıb.

H. J. R. Murray tərəfindən görülməyən şahmat oyunu qeydə alındı: iki mərkəzi asiyalı yanaşı at çaparaq heç bir fiqurdan və lövhədən istifadə etmədən şahmat oynamışdılar.

Avropada ilk gözübağlı şahmat tədbiri 1266-cı ildə Florensiyada keçirilib. Fransız oyunçusu André Danican Philidor 1783-cü ildə gözübağlı sinxron 3 oyuncu ilə oynayaraq, öz bacarığını nümayiş etdirdi. O, gözübağlı oynamağı gecə dəhşətli yuxusu olanda yataqda şahmat lövhəsini təsəvvür etməklə öyrənmişdi.

1858-ci ildə Pol Mörfi Parisdə 8 güclü şahmatçı ilə gözübağlı oynayıb. Oyunlardan altısını udub, ikisini isə uduzub. Louis Paulsen, Joseph Henry Blackburne (16 nəfərlə sinxoron oynayıb) və birinci dünya çempionu Vilhelm Steynits (1867-ci ildə Dundeedə 6 nəfərlə sinxron oynayıb, nəticə: 3 qələbə, 3 heç-heçə) gözübağlı şahmat ustalarındadır.

21-ci əsrdə gözübağlı şahmat rekordu

Yeni Avropa rekordu 2010-cu ilin noyabrında Sontheim-də alman Mark Lanq tərəfindən müəyyən edilib. 23 saat ərzində 35 oyun 19 qələbə, 13 heç-heçə və 3 məğlubiyyətlə nəticələnmişdir.

Bir il sonra Sontheim-də Lanq yeni rekord nəticə əldə etdi. Gözübağlı 46 sinxron oyundan 25 qələbə, 19 heç-heçə və 2 məğlubiyyəti olmuşdur.

Sağlamlıq problemləri

Bəzi mənbələrdə "gözübağlı şahmat" oynamaq gücünün artırılması üçün tövsiyə olunurdu. Sinxron şahmat sərgiləri 1930-cu ildə SSRİ-də sağlamlıq üçün təklükə hesab edildiyinə görə qadağan edildi. Mixail Botvinnik də bunun əleyhinə olaraq xəbərdarlıq elədi. Gözübağlı şahmat oyunçuları bildirirdilər ki, bu, adi oyundan yorucu olur, hətta sürətli zaman idarə olunmaları istifadə olunsa belə.

Psixologiya

Nəzərə alsaq ki, qeyri-adi vizio-məkan qabiliyyəti və yaddaş tələb kimi görünür, şahmatın bu növü psixologiyada əhəmiyyətli tədqiqata gətirib çıxarmışdır. Təqdiqata 1893-cü ildə Alfred Binet başladı, 1965-ci ildə qrosmeyster və psixo-analitik Reuben Fine davam etdirdi və gözübağlı şahmat psixologiyasının eksperimentlərini səciyyələndirən bir sıra elmi məqalələrlə son iki onillikdə başa çatmışdır. Ümumiyyətlə, bu araşdırma onu göstərir ki, gözübağlı şahmat üçün mühüm olan şahmatçıların əldə etdiyi bilik və onların vizio-məkan əməliyyatları beynində yerinə yetirmək qabiliyyətidir.

Hazırkı vəziyyəti

Bu gun gözübağlı şahmat turnirləri il ərzində keçirilir, sonuncu ən yüksək profilə malik olan Amber şahmat turniri 2011-ci ilə qədər Monte Karloda keçirilib. Müasir şahmatçılardan Vladimir Kramnik, Vişvanatan Anand, Aleksey Şirov və Aleksandr Morozeviç şahmatın bu növündə güclü olduqlarını sübut ediblər və 1996–2007-ci illər ərzində Amber Turnirlərinin qalibləri olublar. Levon Aronyan 3 dəfə Amberdə və 2012 Sprot Accord Dünya Ağıl Oyunlarında qalib olub.

2009-cu ildə Elior Hörst və Con Knott "Gözübağlı Şahmat, Tarix, Psixologiya, Texnikalar, Çempionlar, Dünya Rekordu, Vacib Oyunlar" kitabı nəşr etdirdilər və "2009-cu ilin ən Yaxşı Kitabı" olduğu üçün Fred Kramer mükafatını qazandı.