Vikipediya

Genuya konfransı

1922-ci il aprelin 10-dan - mayın 20-dək Genuya şəhərində (İtaliya) beynəlxalq toplantı

Genuya konfransı (ing. Genoa Conference, it. Conferenza di Genova, fr. Accords de Gênes, alm. Konferenz von Genua‎) — İqtisadi və maliyyə məsələlərinə dair 29 dövlətin və 5 Britaniya dominionunun nümayəndələrinin iştirakı ilə 1922-ci il aprelin 10-dan - mayın 20-dək Genuya şəhərində (İtaliya) beynəlxalq toplantı.[1]

Genuya konfransı
Keçirilmə tarixi 10 aprel — 20 may 1922-ci il
Keçirildiyi yer İtaliya Genuya, İtaliya
İştirakçılar Georgi Çiçerin, Luici Fakta, Corc Kerzon, Kamil Barrer, Valter Ratenau, Riçard Çayl (ABŞ-nin İtaliyadakı səfiri, müşahidəçi qismində iştirak edib)
Müzakirə edilən məsələlər İqtisadi və maliyyə məsələlərinə dair beynəlxalq toplantı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Konfrans, o zaman beynəlxalq səviyyədə tanınmayan RSFSR hökuməti üçün böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Vladimir Lenin RSFSR nümayəndə heyətinin sədri təyin edilmişdi. Lakin Leninin getmədiyi Genuyada, Sovet dövlətini sədrin bütün hüquqlarından istifadə edən Georgi Çiçerin təmsil etdi.[2] RSFSR nümayəndə heyətinə həmçinin Leonid Krasin, Maksim Litvinov, Vatslav Vorovski, Yan Rudzutak, Adolf İoffe, Kristian Rakovski, Nəriman Nərimanov, Budu Mdivani, Aleksander Bekzadyan, Aleksnder Şlyapnikov, Fayzulla Xodjayev, Timofey Sapronov, Nikolay Yanson da daxil idi. Nümayəndə heyəti təkcə RSFSR-ni deyil, bütün digər sovet respublikalarını: Azərbaycan, Ermənistan, Belorusiya, Buxara, Gürcüstan, Ukrayna, Xorəzm, habelə Uzaq Şərq Respublikasının maraqlarını təmsil edirdi.

Konfransda iştirak etməkdən imtina edən ABŞ-ni bu konfransda müşahidəçi qismində - İtaliyadakı səfiri Riçard Çayld təmsil edirdi.[3][4] Qərb ölkələrinin nümayəndələri arasında Devid Lloyd Corc, Corc Kerzon (Böyük Britaniya), Yozef Virt, Valter Ratenau (Almaniya), Luici Fakta (İtaliya), Luis Bartoux, Kamil Barrer (Fransa) ən fəal iştirak edənlər idi.[5]

Konfransın çağırılması "Mərkəzi və Şərqi Avropanın iqtisadi bərpası üçün tədbirlər" yolu tapmaq məqsədi güdürdü. Əslində, əsas məqsəd Avropa ölkələrinin Moskvada kommunist rejimi ilə əlaqələr qurmaq istəyi idi.[6]

Konfransa hazırlıq

redaktə
 
Britaniya imperiyasının baş naziri Devid Lloyd Corc (1863-1945) Genuya konfransının təşkilatçısı.

Birinci Dünya müharibəsindən sonra dağıdılmış Avropanı bərpa etmək üçün Antantanın Ali Şurası 1922-ci ilin yanvarında Fransanın Kann şəhərində xüsusi müşavirə çağırdı.[7] Həmin müşavirənin qarşısında yeni bir konfrans çağırmaq və dağıdılmış Avropanı Rusiyanın hesabına bərpa etmək məsələsi dururdu.

Avropa ölkələrinin yarısı dünya müharibəsinin gətirdiyi iqtisadi fəlakətlə üzləşməsi, milyonlarla insanın ölümü, dağılmış infrastruktur və çoxlu miqdarda israf edilmiş iqtisadi qaynaqlar ilə qarşılaşması ilə Britaniya imperiyasının baş naziri Devid Lloyd Corc Avropanın siyasi və maliyyə vəziyyətini bərpa etmək üçün nüfuzlu beynəlxalq toplantı çağırmağın tərəfdarı idi.[8]

Bu məqsədlə 1922-ci il martın 20-dən 28-dək Londonda işləyən mütəxəssislərdən ibarət xüsusi komitə Sovet Rusiyasından Rusiyanın bütün keçmiş rejimlərinin bütün borclarını, maliyyə öhdəliklərini tanıması və həm Sovet, həm də ondan əvvəlki rejimlərin əməllərinindən doğan bütün itkilərə görə məsuliyyət daşıması tələb olunan bir qətnamə layihəsi hazırladı. Bu məsələlərin müzakirəsi üçün rəsmi təklif 6 yanvar 1922-ci il yanvarın 6-da də Kannda Britaniya imperiyasının baş naziri David Lloyd Corc tərəfindən təqdim edilmiş qətnamə layihəsi şəklində verildi və həmin gün yekdilliklə belə bir konfransın çağırılması qərara alındı.[9]

Lloyd Corc Almaniyanın və Sovet Rusiyasının beynəlxalq konfransa bərabər hüquqlu üzvlər kimi dəvət olunmasını istəyirdi. O, bu təklifə narazı olan Fransa tərəfi ilə görüşlər keçirdi.[10] Lloyd Corc Avropanın iki iddialı xalqının - alman və fransızların qitədə hegemonluq istəyini heçə endirmək məqsədi güdürdü. Qeyd edək ki, Almaniyaya qarşı sərt mövqedəki hər hansı bir yumşalma, Fransa tərəfindən Versal sülh müqaviləsinin tələblərinin zəiflədilməsi kimi qəbul edilirdi.[11]

Konfransın açılışı və gedişi

redaktə

Genuya konfransının açılış mərasimi 10 aprel 1922-ci il tarixində, saat 3-də şəhərin ən qədim saraylarından biri olan Palazzo di San Corcioda baş tutdu.[12] Sarayın bir tərəfində nümayəndə heyətləri, dünyanın dörd bir yanından gələn media nümayəndələri, qarşı tərəfdə qonaqlar yerləşmişdilər. Nümayəndə heyətləri konfransa avtomobillərlə gələrək, jurnalistlərin müşayiəti ilə binaya daxil olurdular.[13] Mətbuat nümayəndələrinin konfransda iştirakı tədbirdən qabaq paylanmış xüsusi icazə vasitəsi ilə ciddi məhdudlaşdırılmışdı.[13]

Lloyd Corcun Palazzo di San Corcio sarayına girişi salonda toplaşanlar tərəfindən böyük bir izdihamla qarşılandı.[13] Konfransın baş memarı kimi o, konfransın bütün iclaslarında son sözə malik olacaq və onun tutduğu mövqe üstünlük təşkil edəcəkdi.[13]

İştirakçılar

redaktə
 
Genuya konfransında iştirak edən RSFSR nümayəndə heyətinin üzvləri. Soldan ikinci Nəriman Nərimanov, 1922-ci il.

İqtisadi və maliyyə məsələlərini müzakirə edəcək konfransda 29 dövlətin və 5 Britaniya dominionunun nümayəndələri iştirak edirdi. O, 1922-ci il aprelin 10-dan - mayın 20-dək davam etdi. Beynəlxalq səviyyədə tanınmayan RSFSR hökuməti konfransa xüsusi əhəmiyyət verirdi. Bu səbəbdən Sovet nümayəndə heyətinin rəhbəri şəxsən Vladimir Lenin olmuşdu. Lakin Lenin ora yollana bilmədi və rəhbər kimi RSFSR-i Georgi Çiçerin təmsil etdi. RSFSR nümayəndə heyətinin tərkibi çox geniş idi. Oraya bütün Sovet Rusiyası xalqlarının nümayəndələri daxil edilmişdi. Azərbaycanı konfransda Nəriman Nərimanov təmsil edirdi. Leonid Krasin, Maksim Litvinov, Vatslav Vorovski, Yan Rudzutak, Adolf İoffe, Kristian Rakovski, Budu Mdivani, Aleksander Bekzadyan, Aleksnder Şlyapnikov, Fayzulla Xodjayev, Timofey Sapronov, Nikolay Yanson Genuyaya yollanan heyətin daxilində idi.

Konfransda iştirak etməkdən imtina edən ABŞ-ni bu konfransda müşahidəçi qismində - İtaliyadakı səfiri Riçard Çayld təmsil edrdi. Qərb ölkələrinin nümayəndələri arasında konfransda Devid Lloyd Corc, Corc Kerzon (Böyük Britaniya), Yozef Virt, Valter Ratenau (Almaniya), Luici Fakta (İtaliya), Luis Bartoux, Kamil Barrer (Fransa) xüsusi rol oynayırdılar.

Konfransın gedişi və tərəflərin məqsədi

redaktə

Konfransda iqtisadi, siyasi, maliyyə, nəqliyyat məsələləri üzrə xüsusi komissiyalar yaradıldı. Konfransda qalib dövlətlər Sovet Rusiyasından tələb etdilər ki, xaricilərin Rusiyada milliləşdirilmiş müsəssisələri yenidən özlərinə qaytarılsın. Həmçinin Rusiyadan xarici borclarını qaytarmaq da tələb edildi. Bu isə təxminən 18 milyard rubla bərabər rəqəm idi.[14] Buna cavab olaraq Rusiya nümayəndə heyəti bildirdi ki, bu məbləği Rusiya bir şərtlə verməyə razıdır ki, xarici dövlətlər vətəndaş müharibəsi və xarici hərbi müdaxilə dövründə Rusiyaya dəymiş təxminən 39 milyard rubl dəyərindəki zərəri ödəsinlər. Bundan başqa, Rusiyaya çoxlu kredit və borc versinlər. Borcların qaytarılması üçün isə 30 il müddət qoysunlar. Ona görə də Rusiya ilə digər dövlətlər arasında konfransda heç bir razılıq əldə edilə bilmədi.[15]

 
Konfransın keçirildiyi Palazzo di San Corcio sarayının giriş salonu

Antanta dövlətləri bununla razılaşmadılar. Konfransın gedişi zamanı Sovet nümayəndə heyəti Almaniya nümayəndə heyəti ilə aprelin 16-da Rapolloda görüşdü və RSFSR və Almaniya arasında diplomatik və iqtisadi münasibətləri bərpa etmək, hərbi xərclərin ödənilməsindən qarşılıqlı surətdə əl çəkmək haqqında sovet-alman müqaviləsi imzalandı. Almaniya sovet hakimiyyəti tərəfindən alman vətəndaşlarının milliləşdirilmiş mülkiyyəti barədə iddialarından əl çəkdi. Bu müqavilə Sovet Rusiyası tərəfindən diplomatik blokadanın ilk dəfə yarılması demək idi.[16][17] 1922-ci ilin iyunun 13-dən – iyulun 20-dək Genuya konfransının davamı kimi Haaqada konfrans çağırılsa da, onun da nəticəsi olmadı.[18]

Bolşeviklərin konfransda iştirakı Rusiya mühacirətində narazılığa səbəb oldu. 1921-ci ilin noyabr ayında keçirilən Rusiya Kilsələrinin Xarici Məclisi (Xaricdə Rus Pravoslav Kilsəsinin Birinci Ümumdünya Diaspor Şurası olaraq bilinir) dekabr ayında konfrans iştirakçılarına Metropolit Anton (Xrapovitski) tərəfindən yazılmış Sovetlərin Rusiya xalqını təmsil etmək qanuniyyətini inkar edən xüsusi bir müraciət qəbul etdi.[19]

Ümumilikdə götürüldükdə, Genuya konfransında bir nəticə əldə edilməsə də, o beynəlxalq münasibətləri sahmana salmaq üçün müəyyən mənada mühüm rol oynadı.[20]

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ Səmayə Mustafayeva. ABŞ və Böyük Britaniyanın ən yeni tarixи (1918-2007) Bakı-2009, ADPU-nun nəşriyyatı. 350 səh.ABŞ VƏ BÖYÜK BRİTANİYANIN ƏN YENİ TARİXİ Arxivləşdirilib 2022-03-21 at the Wayback Machine
  2. ↑ Səmayə Mustafayeva. ABŞ və Böyük Britaniyanın ən yeni tarixи (1918-2007) Bakı-2009, ADPU-nun nəşriyyatı. 350 səh.ABŞ VƏ BÖYÜK BRİTANİYANIN ƏN YENİ TARİXİ Arxivləşdirilib 2022-03-21 at the Wayback Machine
  3. ↑ Marks, "Reparations in 1922," pp. 67-68.
  4. ↑ Marks, "Reparations in 1922," pg. 68.
  5. ↑ Mills, The Genoa Conference, pp. 25-26.
  6. ↑ Kenneth O. Morgan, Consensus and Disunity: The Lloyd George Coalition Government 1918-1922 (1986) pp 310-16.
  7. ↑ John Saxon Mills, The Genoa Conference. London: Hutchinson & Co., 1922; pg. 9.
  8. ↑ Mills, The Genoa Conference, pp. 9-10.
  9. ↑ David Lloyd George, Speech to Commons of 3 April 1922, quoted in Mills, The Genoa Conference, pg. 10.
  10. ↑ Mills, The Genoa Conference, pp. 21-22.
  11. ↑ Mills, The Genoa Conference, pg. 25.
  12. ↑ Mills, The Genoa Conference, pg. 45.
  13. ↑ 1 2 3 4 Mills, The Genoa Conference, pg. 46.
  14. ↑ Edwin Walter Kemmerer. Gold and the Gold Standard: The Story of Gold Money, Past, Present and Future. 1944. 164–55. 2020-07-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-11.
  15. ↑ Швецов А. А. Луис Фишер и советско-американские отношения первой половины XX века. Диссертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук. — СПб., 2015. — С. 32 — 33. Режим доступа: https://disser.spbu.ru/disser/dissertatsii-dopushchennye-k-zashchite-i-svedeniya-o-[ölü keçid] zashchite/details/12/746.html
  16. ↑ Gordon H. Mueller, "Rapallo Reexamined: A New Look at Germany's Secret Military Collaboration with Russia in 1922," Military Affairs (1976) 40#3 pp 109-117 in JSTOR Arxivləşdirilib 2018-10-29 at the Wayback Machine
  17. ↑ "ГЕНУЭЗСКАЯ КОНФЕРЕНЦИЯ И РАПАЛЛЬСКИЙ ДОГОВОР МЕЖДУ РОССИЕЙ И ГЕРМАНИЕЙ 1922 Г." 2022-01-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-11.
  18. ↑ История дипломатии. Т.3, М.: 1965.
  19. ↑ "Послание Мировой Конференции от имени Русского Всезарубежного Церковного Собора". 2013-10-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-11.
  20. ↑ Morgan, Consensus and Disunity: The Lloyd George Coalition Government 1918-1922 (1986) p, 314, quote on p. 315.

Ədəbiyyat

redaktə
  • Səmayə Mustafayeva.ABŞ VƏ BÖYÜK BRİTANİYANIN ƏN YENİ TARİXİ ABŞ və Böyük Britaniyanın ən yeni tarixи (1918-2007) Bakı-2009, ADPU-nun nəşriyyatı. 350 səh.
  • Иоффе А. А. Генуэзская конференция. — М.: Красная новь, 1922. — 62 с.
  • Magda Ádám, "The Genoa Conference and the Little Entente," in Carole Fink, Axel Frohn, and Jürgen Heideking (eds.), Genoa, Rapallo, and European Reconstruction in 1922. Cambridge, England: Cambridge University Press, 1991; pp. 187–200.
  • Evgeny Chossudovsky, "Genoa Revisited: Russia and Coexistence," Foreign Affairs, vol. 50, no. 3 (April 1972), pp. 554–577. In JSTOR
  • Stephen V.O. Clarke, The Reconstruction of the International Monetary System: The Attempts of 1922 and 1933. Princeton, NJ: International Finance Section, Department of Economics, Princeton University, 1973.
  • Alfred L.P. Dennis, "The Genoa Conference," North American Review, vol. 215, no. 796 (March 1922), pp. 289–299. In JSTOR
  • Carole Fink, The Genoa Conference: European Diplomacy, 1921-1922. Chapel Hill, NC: University of North Carolina Press, 1984. online
  • Carole Fink, "Italy and the Genoa Conference of 1922," International History Review, vol. 8, no. 1 (Feb. 1986), pp. 41–55. In JSTOR
  • Wilson Harris, "The Genoa Conference," Journal of the British Institute of International Affairs, vol. 1, no. 5 (Sept. 1922), pp. 150–158. In JSTOR
  • Sally Marks, "Reparations in 1922," in Carole Fink, Axel Frohn, and Jürgen Heideking (eds.), Genoa, Rapallo, and European Reconstruction in 1922. Cambridge, England: Cambridge University Press, 1991; pp. 65–76.
  • Richard Meyer, Bankers' Diplomacy: Monetary Stabilization in the 1920s. New York: Columbia University Press, 1970.
  • John Saxon Mills, The Genoa Conference. London: Hutchinson & Co., 1922.
  • Leo Pasvolsky, "The Gold Standard before and after the War," Annals of the American Academy of Political and Social Science, (Jan. 1933), pp. 171–175. In JSTOR
  • Stephen A. Schuker, "American Policy Toward Debts and Reconstruction at Genoa, 1922," in Carole Fink, Axel Frohn, and Jürgen Heideking (eds.), Genoa, * Rapallo, and European Reconstruction in 1922. Cambridge, England: Cambridge University Press, 1991; pp. 95–130.
  • Dan P. Silverman, Reconstructing Europe After the Great War. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1982.
  • Stephen White, The Origins of Detente: The Genoa Conference and Soviet-Western Relations, 1921-1922. Cambridge, England: Cambridge University Press, 2002.
  • Andrew Williams, "The Genoa Conference of 1922: Lloyd George and the Politics of Recognition,” in Carole Fink, Axel Frohn, and Jürgen Heideking (eds.), Genoa, Rapallo, and European Reconstruction in 1922. Cambridge, England: Cambridge University Press, 1991; pp. 29–48.

Həmçinin bax

redaktə

Xarici keçidlər

redaktə
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Genuya_konfransı&oldid=7361652"