Hüceyrə təbəqəsi
Mikrob təbəqəsi — Cücərmə təbəqəsi, embrion inkişafı zamanı əmələ gələn hüceyrələrin əsas təbəqəsidir. Onurğalılarda üç hüceyrə təbəqəsi xüsusilə aydın şəkildə ifadə olunur. Bununla birlikdə, bütün eumetazoanlar (süngərlərə qohum olan heyvanlar) iki və ya üç əsas mikrob təbəqəsi əmələ gətirirlər[1]. Bəzi heyvanlar, iki mikrob təbəqəsi (ektoderma və endoderma) istehsal edərək onları diploblastik edir[2][3]. Heyvanlar, bu iki təbəqə arasında üçüncü bir təbəqə (mezoderma) əmələ gətirərək onları triploblastik edir. Hüceyrə təbəqələri nəticədə orqanogenez prosesi ilə bütün heyvanın toxumalarını və orqanlarını əmələ gətirir[4].
Tarix
redaktə
Kaspar Friedrix Volf, erkən embrionun yarpaq kimi təbəqələrdə quruluşunu müşahidə etdi. 1817 -ci ildə Heinz Kristian Pander, toyuq embrionlarını öyrənərkən üç əsas mikrob təbəqəsi kəşf etdi[5]. 1850-1855 -ci illərdə Robert Remak, hüceyrə təbəqəsi (Keimblat) anlayışını təkmilləşdirərək, sırasıyla xarici, daxili və orta təbəqələrin epidermis, bağırsaq və ara əzələləri və damar sistemini meydana gətirdiyini ifadə etdi. "Mesoderma" termini 1871 -ci ildə Huxley tərəfindən ingilis dilinə, 1873 -cü ildə Lankester tərəfindən "ektoderma" və "endoderma" kimi təqdim edilmişdir.
Təkamül
redaktə
Heyvanlar arasında süngərlər bir hüceyrə təbəqəsi olan hissələrə ən az ayrılır[6]. Fərqli hüceyrələrə (məsələn, yaxa hüceyrələrinə) sahib olsalar da, əsl toxuma koordinasiyasından məhrumdurlar. Diploblast heyvanlar, endoderma və ektoderma olmaqla iki hüceyrə təbəqəsi ilə bölünmənin artdığını göstərir. Diploblastik heyvanlar tanınan toxumalara bölünür. Bütün iki istiqamətli heyvanlar (yastı qurdlardan insanlara qədər) diploblastlarda olan hüceyrə təbəqələrinə əlavə olaraq mezoderma malik olan triploblastlardır. Triploblastlı heyvanlarda tanınan orqanlar inkişaf edir[7] .
İnkişaf
redaktəGübrələmə nəticəsində ziqot əmələ gəlir. Bölünmənin növbəti mərhələsində, mitotik hüceyrə bölünməsi ziqotu içi boş bir hüceyrə topuna, bir blastula çevirir. Bu erkən embrion forması qastrulyasiyaya uğrayaraq iki və ya üç qatlı bir qastrula əmələ gətirir (mikrob təbəqələri). Bütün onurğalılarda bu nəcis hüceyrələr bütün yetkin toxumalara və orqanlara fərqlənir[8].
İnsan embrionunda, təxminən üç gündən sonra, ziqot morula adlı mitotik bölünmə ilə möhkəm bir hüceyrə kütləsi meydana gətirir. Daha sonra trofoblast adlanan xarici bir təbəqədən və embrioblast adlı bir daxili hüceyrə kütləsindən ibarət olan bir blastosist halına gəlir. Uterus mayesi ilə dolu olan blastokist zona pellucidadan çıxaraq implantasiya olunurT. Daxili hüceyrə kütləsi əvvəlcə iki təbəqədən ibarətdir: hipoblast və epiblast. İkinci həftənin sonunda primitiv bir zolaq görünür. Bu bölgədəki epiblast əsas zolağa keçir, ona daxil olur və hipoblastı kənara itələyərək endoderma adlı yeni bir təbəqə əmələ gətirir (amnion əmələ gətirir). Epiblast hərəkət etməyə davam edir və ikinci bir təbəqə - mezoderma əmələ gətirir. Üst təbəqəyə indi ektoderma deyilir.
İstinadlar
redaktə- ↑ Gilbert, Scott F. The Epidermis and the Origin of Cutaneous Structures // Developmental Biology. Sinauer Associates. 2003.
- ↑ Remak, R. (1855). Untersuchungen über die Entwickelung der Wirbelthiere. Berlin: G. Reimer. link Arxivləşdirilib 2020-01-26 at the Wayback Machine.
- ↑ Collins, P.; Billett, F. S. "The terminology of early development: History, concepts, and current usage". Clinical Anatomy. 8 (6). 1995: 418–425. doi:10.1002/ca.980080610. PMID 8713164.
- ↑ Weyers, Wolfgang (2002). 150 Years of cell division. Dermatopathology: Practical & Conceptual, Vol. 8, No. 2. link Arxivləşdirilib 2019-04-02 at the Wayback Machine.
- ↑ Gilbert, Scott F. Comparative Embryology // Developmental Biology. Sinauer Associates. 2000. 2022-05-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-22.
- ↑ Gilbert, Scott F. Early Mammalian Development // Developmental Biology. Sinauer Associates. 2000. 2021-04-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-22.
- ↑ Gilbert, Scott F. Paraxial and Intermediate Mesoderm // Developmental Biology. Sinauer Associates. 2003. 2020-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-22.
- ↑ Brand, Thomas. "Heart development: molecular insights into cardiac specification and early morphogenesis". Developmental Biology. 258 (1). 1 June 2003: 1–19. doi:10.1016/S0012-1606(03)00112-X. PMID 12781678.