Hüseyn Rıfqı Tamani

Hüseyn Rıfqı Tamani (1750, Krım xanlığı – 1817, Mədinə, Həbəşistan əyaləti) — Baş Xoca (rektor), mühəndis, yazıçı.

Hüseyn Rıfqı Tamani
Doğum tarixi	1750
Doğum yeri	Krım xanlığı
Vəfat tarixi	1817
Vəfat yeri	Mədinə, Həbəşistan əyaləti, Osmanlı imperiyası
Uşağı	Emin Paşa (marşal)
Fəaliyyəti	riyaziyyatçı

19-cu əsrin əvvəllərində Osmanlı imperiyası müasir riyaziyyat tədqiqatlarında fəal adlardan biri idi. Bərr-i-Hümayunun Mühəndislikxanasının qurucu təhsil heyətində iştirak etmiş və 1806-1816-cı illər arasında baş müəllim vəzifəsini öz üzərinə götürmüşdür. Çağdaş mexanikanın Osmanlıya köçürülməsi üçün çalışdı; Tərcümə və çap etdirdiyi əsərlərlə müasir Qərb elminin Türkiyəyə gətirilməsinə öncülük edən bir elm adamıdır. Riyaziyyat sahəsində yazdığı əsərlər həm Mühəndislikxana, həm də Hərbi Akademiyada tədris olunurdu.

Həyatı

1750-ci illərdə Krımın Taman bölgəsində anadan olmuşdur. İstanbula nə vaxt gəldiyi məlum deyil. Yaxşı bir təhsil almış Tamani, İmperiyada ilk təhsil verən Bərr-i-Hümayunun Mühəndislikxanasının qurucu müəllim heyətini meydana gətirmək üçün 1794-cü ildə Müdərris Əbdürrəhman Əfəndi və birinci xəlifə İbrahim Kami Əfəndidən sonra ikinci xəlifəliyə təyin edildi. 1801-ci ildə professorluq dərəcəsinə yüksəldi.

Həm də imperatorluğun müxtəlif bölgələrində mühəndis vəzifəsində çalışıb. 1803-cü ildə Londona ezamiyyətə getdi, orada bir neçə il qaldı və Qərb dillərini daha da öyrəndi. Qayıdarkən Beykoz Kağız Fabrikində və Xələç tərsanələrində müxtəlif vəzifələrdə çalışdı. Antik riyaziyyatçı Evklidin həndəsənin əsaslarını qoyduğu Elementlər kitabını 1789-cu ildə İngilis riyaziyyatçısı Bonnikestlin İngilis dilinə tərcüməsindən Usul-i Hendese adı ilə Türk dilinə, Selim Əfəndi ilə birlikdə tərcümə etdi. Hərbi akademiyanın müəllimi Con Bonnikestlin kitabında hərbi təlimlərdə istifadə üçün yalnız mövzular seçilmişdir; 13 cildlik əsərdir. III. Səlim Con Bonnikestlin tərcüməsinə əsaslanmışdır, əsgərlikdə işləməyən işlərlə məşğul olan alimləri Mühəndislik Məktəbinə professor təyin edə bilməyəcəyini bildirdiyinə görə.

Tamaninin ikinci əhəmiyyətli əsəri 1805-ci ildə nəşr etdirdiyi Məcmuat-ül Mühədisindir. (Mühəndislər Ensiklopediyası). Bu əsərdə çağdaş fizika və mexanikanın müxtəlif məsələlərini araşdırdı. Xəritə hazırlanması, ölçmə, ordu yerlərinin düzülüşü, kasnaq inşaatı, top atışları kimi mövzularda təhsil və təlim işlərində istifadə üçün yazılmış bir əsərdir.

Tamani, 1806-cı ildə Mühəndislər Qanunu qüvvəyə mindikdən sonra mühəndisxananın baş müəllimi (sərxocası) təyin edildi. 1806-1816-cı illər arasında baş müəllimlik etmişdir.

1816-cı ildə Balkanlara göndərildi və sonra Mədinədəki müqəddəs binaları təmir etmək ona tapşırıldı. 1817-ci ildə Məkkədən Mədinəyə qayıtdıqdan dərhal sonra vəfat etdi.