Vikipediya

Həsən bəy Ətabi

Həsən bəy Ətabi (fars. حسن‌‌بیگ عتابی تکلو‎ doğ.1567 — ö.1616)—Azərbaycan şairi.

Həsən bəy Ətabi
fars. حسن‌‌بیگ عتابی تکلو‎
Doğum tarixi
Doğum yeri Herat, Səfəvilər dövləti
Vəfat tarixi
Fəaliyyəti şair

Həyatı

redaktə

Həsən bəy 1567-ci ildə Herat şəhərində anadan olmuşdu. Qızılbaş tayfa ittifaqının Təkəli elindəndir. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. Şair idi. Ətabi təxəlllüsü ilə şeir yazırdı.

Həsən bəy Ətabi Qəzvin və Rey şəhərlərində yaşamışdı. Sonra I Şah Abbasa xidmət etmiş, İsfahana yollanmışdı.

Həsən bəy Ətabi Nami Bəkri kimi tanınan və şair Mir Məhəmməd Məsum Bəkri ilə bərabər Böyük Moğollar imperiyasına, Sultan Cəlaləddin Əkbər şahın yanına elçi getmişdilər.

Moğol sarayına gələn Səfəvi elçiləri burada böyük hörmət və ehtiramla qarşılansa da, bu dəfə də Əkbər şah elçi heyətini 4 il öz sarayında saxladı. Yalnız 1011-ci ilin rəcəb ayında (oktyabr/1603) Moğol hökmdarı öz elçisi Mir Məhəmməd Məsum Bəkri ilə birgə Səfəvi elçilərini geri göndərdi. Onlar I Şah Abbas İrəvanda osmanlılara qarşı vuruşarkən onun yanına gəldilər. Əkbər şahın Səfəvi hökmdarına göndərdiyi məktubda deyilirdi: "Bizim arzumuz budur ki, siz biz tərəfi özünüzünkü hesab edəsiniz, tez-tez öz səmimi məktublarınız və elçilərinizlə bizi sevindirəsiniz. Biz şad olarıq, əgər siz vacib məsələlərlə bağlı bizə müraciət etsəniz, biz qüvvəmiz daxilində hər şey etməyə hazırıq…"[1].

Səfəvi hökmdarı Moğol imperatorunun onun səfirini lazımsız olaraq 4 il saxladığı üçün moğol elçisinə lazımi səviyyədə ehtiram göstərmədi və yalnız 1013-cü ilin məhərrəm ayında (iyun/1604) İrəvan qalasının fəthindən sonra elçiyə qayıtmağa icazə verdi[2];[3]. Elçi vasitəsilə Əkbər şaha bir məktub göndərdi. Həmçinin Şah Abbasın xalası Zeynəb Bəyim də bu elçi vasitəsılə Əkbər şahın anası Həmidə Banu Bəyimə bir məktub göndərdi. Şah Abbas Əkbər şaha 1604-cü ildə yazdığı bu məktubda Hind və Səfəvi əlaqəsinin dostcasına olmasının lazımlılığını ifadə edərək, Sultan Süleyman Qanuninin oğlu Şahzadə Bayazidin Səfəvi dövlətinə sığınma hadisəsini, babası Şah Təhmasibin ölümündən sonra Səfəvi dövlətində qarışıqlıq çıxdığını və bundan istifadə etmək istəyən Osmanlı dövlətinin Azərbaycan ilə Şirvanı öz torpaqlarına qatdığını ifadə etmişdir. Bu məktubda Şah bu hadisəni belə ifadə edirdi: "Anadolu sultanları ucalar ucası Şah babam [Təhmasib] ilə sülh və andlaşma şərtlərini möhkəm bir iman üzrə qurmuşdular. Cənnət məkanlı bu qulların ölümündən sonra Qızılbaş tayfaları arasındakı ixtilafları bəhanə edərək onlar fürsət tapdılar və Azərbaycan ilə Şirvanı almağa yönəldilər". Ardından sözü Təbrizin fəthinə gətirən Şah Abbas Osmanlı dövləti ilə döyüşdən başqa çarəsi olmadığını izah etməyə çalışmış və yaşanan hadisələrlə əlaqədar Əkbər şaha məlumat vermişdir. Şah Abbas bunları məktubunda belə ifadə etmişdir: "Biz, Osmanlı dövləti ilə əvvəldən andlaşma etmişdik. Amma onlar bu əhdi heç sayıb, Nəhavəndə qədər bizim torpağımızı alıb, ələ keçirdikləri yerləri məhv etdilər. Bu barədə öz sədaqətsizliklərini göstərdilər. Səltənət və hökumət namusunun paramparça olmasına dözə bilməyib, dərhal bölgəyə ordu sövq edib, 40 gün içində Təbriz və ətrafını fəth etdik. Beləcə Osmanlı əsgərləri bu bölgələrdən geri çəkildilər. Bu döyüşdə təxminən 10.000 düşmən süvarisi bizim qılıncımızla ölmüşdür. Bizim ordumuz Təbriz qalasını 20 gün içində almışdır. Bu qalanın fəthi nəticəsində təxminən 2000 top, 5000 tüfəng , 100.000 men (83.300 kq) barıt, 10 illik yemək və vəsait əlimizə keçmişdir. Buradan İrəvan, Naxçıvan və Azərbaycanın digər qalalarına doğru hərəkət etdik. Düşməni buralarda da məğlub edib, adı çəkilən bölgələri nəzarətimiz altına aldıq. Biz əvvəldən andlaşma edib, hüdudumuzu müəyyən etmişdik. Gəncə və Şirvanı aldıqdan sonra artıq yeni hüdud ortaya çıxmışdır. Hal-hazırda isə biz sülhə hazırıq. Artıq daha çox insanın ölməsini istəmirik… Osmanlıdan bizə aid olan bütün qalaları aldıq. Hal-hazırda isə onlardan cavab gözləyirik. Barışa hazırıq. Sizə Allahdan güc və sağlamlıq diləyirik"[4];[5].

Həsən bəy Ətabi O, Nizaminin "Məxzən-üləsrar"ı müqabilində, həmin bəhrdə "Mənzər-üləbrar" adlı əsər yazmışdı. O, qəzəl janrının ustası olmuşdur. Divanında qəzəllər, qəsidə, rübai və məsnəvi var. Onun divanında Nizaminin, Ruminin təsiri hiss olunur.

Həsən bəy Ətabi 1616-cı ildə vəfat edib.

Mənbə

redaktə

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ Nəcəfli T. Şah Abbas dövründə Səfəvi-Moğol münasibətləri Türkiyə tarixşünaslığında.// Journal of Qafqaz University, N 32, Bakı, 2011, s.1–15, s.8
  2. ↑ Bayani X. Tarix-e nezami-ye İran dər doure-ye Səfəviyye. Tehran, 1353 h., −592 s., s.431
  3. ↑ Islam R. Indo Persian relations: A study of the political and diplomatic relations between the Mughul empire and Iran. Tehran: Iranian Culture Foundation, 1970, −254 p., s.65–66
  4. ↑ Nəvai A. Şah Abbas: Mecmua-i Esnad ve Mekatibat-ı Tarixi Hemrah ba Yâddaşthâ-yı Tafsilî, İntişârât-ı Bünyâd-ı Ferheng-i İran,1352., s.371
  5. ↑ Sabeatiyan Z. Əsnad və nameha-yi tarixi dourey-i Səfəviyye. Tehran: Enteşarat-e Daneşqah-e Tehran, 1343 h., 394 s., s.302–304
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Həsən_bəy_Ətabi&oldid=7544420"