Hayco edikti

Hayco edikti (廃城令, Haycorey) və ya Qəsrlərin ləğvi qanunu – Meyci hökuməti tərəfindən 1873-cü ildə qəbul olunmuş, Yaponiyadakı qəsrlərin ləğvini və sökülməsini nəzərdə tutan qanun. 1875-ci ilə qədər 100-dən çox Edo dövrünə aid qəsr sökülmüşdür. Lakin XIX əsrin sonlarında qəsrlər yapon irsinin simvolu hesab olunmağa başlamış və 1891-ci ildən sonra heç bir qəsr sökülməmişdir.

Keçmiş Haqi qəsri. Qəsr Hayco ediktinə əsasən sökülmüş ilk qəsrlərn biri olmuş, sadəcə divarları qalmışdır.

Tarixi

1615-ci ildə Tokuqava şoqunluğu "bir əyalət, bir qəsr" dekretini yayımlamışdır. Bu dekretə görə daymyolar yaşadıqları qəsr istisna olmaqla ərazilərindəki digər qəsrlərini sökməli idilər.

14 yanvar 1873-cü ildə Meyci hökuməti qəsrlərin sökülməsi və ləğvi haqqında Hayco ediktini yayımlamışdır. Qərara əsasən qəsrlər Maliyyə Nazirliyinin səlahiyyətini verilmiş, sökülməli və ya imperator ordusunun məqsədləri üçün istifadə olunmalı idi. Sökülmüş qəsrlərin materiallarından məktəb və inzibati binalar kimi tikililərin tikintisində istifadə olunmuşdur. Hayco edikti nəticəsində 1870 və 1880-ci illərdə 150-dən çox qəsr məhv edilmişdir. Bu qəsrlərə Boşin müharibəsində (1867–1868) Tokuqava şoqunluğunun tərəfindən döyüşmüş daymyoların qəsrləri də daxil idi. Himeci qəsrinin də sökülməsi planlaşdırılsa da, söküntü xərcləri bahalı olduğu bu plandan imtina edilmişdi. Meyci islahatının öndə gələn hanlarından biri olan Çoşu hanı yeni hökumətə olan sədaqətini nümayiş etdirmək üçün bu qanuna əməl edən ilk yerlərdən biri olmuş və Haqi qəsrini sökdürmüşdür.

İmperator ordusu ən böyük 43 qəsrin nəzarətinə alaraq həmin qəsrlərdə qarnizonlar yerləşdirmişdir. Naqoya qəsri bu cür qarnizon qəsrlərindən biri olmuşdur. Əvvəlcə bu qəsrin sökülməsi planlaşdırılsa da, alman diplomat Maks fon Brandtın müdaxiləsindən sonra qəsrin mühafizə olunmasına qərar verilmişdir.

Bərpa

1880-ci illərin sonundan sonra qəsrlər yapon mədəniyyətinin qüruru və simvolu hesab olunmağa başlamışdır. Yaponiya qəsrlərinin rəsmi mühafizəsi 1930-cu illərə qədər həyata keçirilməsə də, 1891-ci ildən sonra heç bir qəsrdə söküntü işləri aparılmamışdır. Ancaq 12 qəsr orijinal vəziyyət müasir dövrə qədər salamat qalmışdır: Matsumoto, İnuyama, Hikone, Himeci, Maruoka, Matsue, Maruqame, Uvacima, Bitçu Matsuyama, Hirosaki və Matsuyama qəsrləri. Hayco ediktinin təsirinə məruz qalan və bəzi elementləri sökülmüş 45 qəsrdə isə bərpa işləri aparılmışdır. Sökülmüş bəzi qəsrlərin yenidən tikintisində digər qəsrlərin modellərindən istifadə olunmuşdur. Keçmiş Otaki qəsri Uvacima qəsrinin modeli əsasında yenidən tikilmişdir.

Qəsr kompleksinə daxil olan ərazilər müxtəlif məqsədlər üçün yenidən istifadə olunmuş, məktəb, ictimai park, muzey, mülki mərkəz, şintoist məbədi, dövlət xəstəxanası, üzgüçülük hovuzu, əyləncə parkı və ya zoopark (Odavara qəsri) kimi yerlərə çevrilmişdir.

Ədəbiyyat

• Vaporis, Constantine Nomikos. Samurai: An Encyclopedia of Japan’s Cultured Warriors (ingiliscə). Bloomsbury Academic. 2019. səh. 43-45. ISBN 9781440842702. İstifadə tarixi: 28 avqust 2024.