Kоmpyеn sülh sazişi (1940)
İkinci Kompyen sülh sazişi (və yaxud 1940-cı ilin Kompyen sülh sazişi) — 1940-cı il iyunun 22-də də Fransada alman qoşunlarının müvəffəqiyyətli döyüş kampaniyasını tamlayan (may–iyun 1940) Nasist Almaniyası və Fransa arasında Kompyen meşəsində bağlanmış barışıq. Sülh sazişi Fransanın Alman qoşunlarının işğal zonasına və Vişi rejimi tərəfindən idarə olunan bir marionet dövlətinə bölünməsi ilə nəticələndi. Hitler qəsdən israrla barışığın Kompyen meşəsində imzalanmağını tələb etdi. Çünki, burada 1918-ci ildə Almaniya üçün əlverişsiz şərtlərlə Birinci Dünya müharibəsinin sona çatmasını rəsmiləşdirən Almaniya ilə Antanta ölkələri arasında Kompyen sülh sazişi imzalanmışdı.
| Kompyen sülh sazişi (1940) | |
|---|---|
 Vilhelm Keytel və Şarl Huntziger barışığın imzalanması zamanı, 22 iyun 1940-cı il | |
| Müqavilənin tipi | barışıq sazişı |
| İmzalanma tarixi | 22 iyun 1940-cı il |
| İmzalanma yeri | Kompyen meşəsi |
| Qüvvəyə minməsi | |
| • şərtləri | Fransanın Alman qoşunlarının işğal zonasına və Vişi rejimi tərəfindən idarə olunan bir marionet dövlətinə bölünməsi ilə nəticələndi |
| İmzalayanlar | Nasist Almaniyası və Fransa |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
İmzalanma tarixi
redaktə1940-cı il mayın 10-da alman qoşunları Belçika, Hollandiya və Fransaya hücum edərək bir ay ərzində fransız ordusunu və qitədə yerləşən ingilis hərbi ekspedisiya birləşmələrini məğlub etdi. İyunun 14-də Paris işğal edildi və Fransa hökuməti Bordoya köçdü. Hökumət üzvləri arasında yekdil fikir yox idi. Bəziləri bunun üçün hətta Şimali Afrikaya (o dövrdə Fransa əraziləri orada da yerləşirdi) qədər çəkilmək lazım olsa belə müqavimət göstərməyi təklif edir, digərləri isə Almaniya ilə müharibədən çıxmaqda israr edirdilər. Fransanın baş naziri Paul Reyno sülh danışıqlarından imtina edərək iyunun 16-da istefa verdi. Onu bu vəzifədə Birinci Dünya müharibəsinin qəhrəmanı marşal Anri Filipp Paten əvəz etdi. O, dərhal Hitlerlə danışıqlara başladı.
Hitler sazişin imzalanma yeri olaraq Uaza departamentinin Kompyen şəhəri yaxınlığındakı Kompyen meşəsini seçdi. Bu seçim Fransa üçün tarixi qisasın simvolu olmalı idi. Belə ki, burada 1918-ci ildə I Dünya müharibəsinin Qərb Cəbhəsində hərbi əməliyyatların dayandırılmasını və Almaniya imperiyasının sonunu gətirən alçaldıcı sülh sazişi imzalanmışdı. Hitler barışığın imzalanacağı yer barədə qərarı hələ mayın 20-də, Fransa kampaniyasının bitməsinə xeyli qalmış vermişdi.[1]
Bunun üçün xüsusi olaraq, 1918-ci ildə müqavilənin imzalandığı marşal Foşun ştab-vaqonu muzeydən çıxardılaraq imzalanma yerinə gətirildi. Danışıqlar iyunun 21-i günortadan sonra başladı. Reyxin bir neçə yüksək səlahiyətli hərbi və mülki məmuru ilə Kompeynə gələn Hitler barışığın mətninə ön söz elan edildikdən sonra mərasimi nümayişkəranə şəkildə tərk etdi. Almanlar tərəfdən nümayəndə heyətinə Ali Baş Komandanlığın qərargah rəisi Vilhelm Keytel, Fransa tərəfdən isə general Şarl Huntziger rəhbərlik edirdi. Əvvəlcə Huntzigerin barışıq sazişini imzalamaq səlahiyyəti yox idi, lakin danışıqlar yerindən Bordodakı hökumətlə rabitə əlaqəsi quruldu.
Keytel əvvəlcədən alman rəhbərliyinin tərtib etdiyi mətnin dəyişdirilməyəcəyini bildirdi. Danışıqlar əsnasında hökumət adından Bordo ilə əlaqə saxlayan Fransa nümayəndə heyəti və general Maksim Veqan müəyyən şərtlərə etiraz edirdilər (məsələn Almaniyanın Nasist siyasətinə görə Fransaya qaçan vətəndaşların təhvil verilməsi tələbinə qarşı)[2]. İyunun 22-si axşamı, saat 18:30-da Keytel, bir saat ərzində saziş mətninin imzalanmasını və ya rədd edilməsini tələb etdi; 18:50-də Huntziger onu imzaladı.
İyunun 24-də axşam Romada İtaliya ilə barışıq sazişi imzalandı.
Şərtlər
redaktə
Barışıq sazişi Fransanın ümumi ərazisinin təxminən 60% -ində alman qoşunlarının işğal zonasının yaradılmasını nəzərdə tuturdu. Bu işğal zonası Paris və bütün Atlantik okeanı sahilləri də daxil olmaqla ölkənin şimalını və qərbini əhatə edirdi (II və III maddələr). Fransanın cənub-şərq əraziləri isə azad olaraq qalırdı. Fransa ordusu tərksilah edilməli və ağır silahları alman qoşunlarına təhvil verməli idi (IV–VI maddələr). Asayişi qorumaq üçün Almaniya və İtaliya tərəfindən müəyyənləşdiriləcək minimum sayda hərbi birləşmələrin saxlanılması nəzərdə tutulurdu. Fransız donanması demabilizə edilməli və işğalçı qüvvələrin nəzarəti altında limanlara yerləşdirilməli idi. Öz növbəsində almanlar donanmanın hərbi məqsədlər üçün istifadə edilməyəcəyinə söz verdilər (VIII maddə). Ticarət gəmiləri xüsusi icazə alınana qədər limanlarda saxlanılmalı idi (XI maddə). Həmçinin Fransa öz ərazisindəki alman qoşunlarını saxlamağa borclu idi (XVIII maddə).
Fransa bütün alman hərbi əsirlərini Reyxə təhvil verməli idi, fransız əsgərləri isə Qərbi Avropadakı döyüş əməliyyatlarının sonuna qədər həbs düşərgələrində qalmalı idilər (XIX–XX maddələr). Yarım milyona yaxın fransız hərbi əsirindən təxminən bir milyonu 1945-ci ilə qədər əsir düşərgələrində qaldılar[3].. Bundan əlavə Fransa onun ərazisində sığınacaq tapan alman vətəndaşlarını alman komandanlığının tələbi ilə Reyxə təhvil verəcəyinə söz verdi (XIX maddə; bu, ilk növbədə siyasi səbəblərə görə Fransaya qaçan Almaniya vətəndaşlarına aid idi).
Sonuncu XXIV maddədə sülh müqaviləsi bağlanana qədər barışıq sazişinin qüvvədə qalacağı bildirilirdi. Əslində belə bir razılaşma heç vaxt bağlanmadı.
Ədəbiyyat
redaktə- Ширер У. Второе перемирие в Компьене. // Взлёт и падение Третьего рейха. = The Rise and Fall of the Third Reich. — М.: Захаров, 2009. — Т. 2. — С. 159–166. — 704 с. — ISBN 978-5-8159-0920-5.
- Gates, Edward. End of the Affair: The Collapse of the Anglo-French Alliance, 1939–1940 (1980)
- Jackson, Julian. France: The Dark Years, 1940–1944 (2001) ch 6
- Lacouture, Jean. De Gaulle: The Rebel, 1890–1944 (1984; English ed. 1991), ISBN 084190927X
- Potts, William J. The German-French Armistice of June, 1940, and the German Armistice Commission, 1940–1942 1966.
- Shirer, William. The Collapse of the Third Republic (1969)
- Marc Ferro, Pétain, Paris, librairie Arthème Fayard, 1987 (réimpr. 2008), 789 p. (ISBN 978-2-213-01833-1). Document utilisé pour la rédaction de l’article
- Marc Ferro (avec la participation de Serge de Sampigny), Pétain en vérité, Paris, éditions Tallandier, 2013, 302 p. (ISBN 979-10-210-0130-5, notice BnF no FRBNF43680883). Document utilisé pour la rédaction de l’article
- Eberhard Jäckel (trad. de l'allemand par Denise Meunier, préf. Alfred Grosser), La France dans l'Europe de Hitler [" Frankreich in Hitlers Europa – Die deutsche Frankreichpolitik im Zweiten Weltkrieg "], Paris, Fayard, coll. " Les grandes études contemporaines ", 1968 (1re éd. Deutsche Verlag-Anstalg GmbH, Stuttgart, 1966), 554 p. (ASIN B0045C48VG). Document utilisé pour la rédaction de l’article
- Jean-Yves Mary, Alain Hohnadel et Jacques Sicard, Hommes et ouvrages de la ligne Maginot, t. III : Le destin tragique de la ligne Maginot, Paris, éditions Histoire & collections, coll. " L’Encyclopédie de l'Armée française " (no 2), 1er juin 2003, 246 p. (ISBN 978-2-913903-88-3, notice BnF no FRBNF39020876)
- Pierre Miquel, La Seconde Guerre mondiale, Paris, Fayard, 24 septembre 1986 (réimpr. Paris, Club France Loisirs, 1987), 651 p. (ISBN 978-2-213-01822-5, 978–2213018225 et 2-7242-3370-0). Document utilisé pour la rédaction de l’article
İstinadlar
redaktə- ↑ Ширер У. Взлёт и падение Третьего рейха. — С. 159.
- ↑ Ширер У. Взлёт и падение Третьего рейха. — С. 163.
- ↑ Pieter Lagrou. Victims of genocide and national memory: Belgium, France and the Netherlands 1945-1965 // Past & Present. Оксфорд: Oxford University Press. 1997, февраль. 24.