Kabarda-Balkar Muxtar Sovet Sosialist Respublikası
Kabarda-Balkar Muxtar Sovet Sosialist Respublikası və ya Kabarda-Balkar MSSR — keçmiş Sovet İttifaqında Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikasının muxtar respublikası idi və əvvəlcə Dağ Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının tərkibində idi. Bölgə 16 yanvar 1922-ci ildə Dağ MSSR və 1 sentyabr 1921-ci ildə Kabarda-Balkar Muxtar Vilayətindən ayrıldı. 5 dekabr 1936-cı ildə muxtar respublika oldu. 30 yanvar 1991-ci ildə Kabarda-Balkar MSSR dövlət suverenliyini elan etdi.[2] İndi Rusiya Federasiyasının federal subyekti olan Kabarda-Balkariya respublikasıdır. Kabarda-Balkar MSSR Sovet İttifaqının mövcud olduğu dövrdə başqa heç bir suveren dövlətlə həmsərhəd deyildi.
| Tarixi dövlət | |||||
| Kabarda-Balkar Muxtar Sovet Sosialist Respublikası | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
|
|
|||||
| Paytaxt | Nalçik | ||||
| Ərazisi |
|
||||
| Əhalisi |
|
||||
Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikası kimi, Kabarda-Balkar MSSR də iki millət tərəfindən bölüşdürüldü. Hər iki muxtar respublika Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikasının tərkibindədir və ruslar etnik çoxluğu təşkil edir.
Tarix
redaktəRus, Osmanlı və Səfəvi imperiyaları bölgənin Rusiya nəzarətində olduğu 17–19-cu əsrlər arasında bölgə üçün mübarizə aparırdı. Bölgə oktyabr inqilabından sonra, 1921-ci ildə Rusiya Vətəndaş Müharibəsi dövründə Dağ Muxtar Sovet Sosialist Respublikasına qoşuldu. 1922-ci ildə Dağ MSSR-dən Kabarda-Balkar Muxtar Vilayətinə ayrıldı və 5 dekabr 1936-cı ildə Kabarda-Balkar Muxtar Sovet Sosialist Respublikası adlandırıldı.[3]
1944-cü ildə Ali Sovet İosif Stalin balkarları Nasist Almaniyası ilə əməkdaşlıqda günahlandırdı və bütün əhalini Orta Asiyaya sürgün etdi.[3][4] Stalin Baksan vadisini Gürcüstan SSR-ə verdi.[5] Dövlətin adı Kabarda MSSR olaraq dəyişdirilərək "Balkar" sözü çıxarıldı. Balkar əhalisinə yalnız 1957-ci ildə Xruşşovun rəhbərliyi dövründə qayıtmağa icazə verildi, bu zaman respublikanın müharibədən əvvəlki adı bərpa edildi.[5]
Coğrafiyası
redaktəKabarda-Balkar Muxtar Sovet Sosialist Respublikası Şimali Qafqaz dağlarında yerləşirdi. 12.500 km² bir ərazini əhatə etdi.
Çaylar
redaktəRespublikanın əsas çaylarına Terek çayı (623 km), Malka çayı (216 km), Baksan çayı (173 km), Urux çayı (104 km) və Çerek çayı (76 km) daxil idi.[4]
Göllər
redaktə18,740 km² (7,240 kv m) sahə yalnız çay hövzələri ilə əhatə olunmuşdur. 100-dən çox göl sərhədlərdə yerləşir, baxmayaraq ki, bunların heç birində çox böyük səth sahəsi yoxdur.[4] Göllərin çoxu buzlaq mənşəlidir və dağlarda yerləşir.[4] Düzənlikdə yerləşən göllərə Tambukan gölü daxildir.
Dağlar
redaktəElbrus dağı (5.642 m) vulkanikdir və Qafqazdakı ən yüksək zirvədir.[3]
Digər böyük dağlara Diqtau dağı (5,402 m), Koşxatau dağı (5,151 m) və Şxara dağı (5.068 m) daxildir.
Ehtiyatlar
redaktəMeşə ehtiyatı ilə yanaşı, dəmir, molibden, qızıl, kömür, volfram və qurğuşun kimi mineralların çıxarılması Kabarda-Balkar MSSR-nin əsas sənayesini təşkil edirdi. Bölgədə də çoxlu miqdarda mineral su var.[4]
Əhalisi
redaktəƏhalinin sayı
redaktə| İl | Əhali, nəf. |
|---|---|
| 1939 | 359 219[6] |
| 1959 | 420 115[7] |
| 1970 | 588 203[8] |
| 1979 | 674 605[9] |
| 1989 | 759 586[10] |
Əhalinin milli tərkibi
redaktə| millət/il | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 |
|---|---|---|---|---|---|
| Ruslar | 35,9 % | 38,7 % | 37,2 % | 35,1 % | 31,9 % |
| Kabardinlər | 42,4 % | 45,3 % | 45,0 % | 45,5 % | 48,2 % |
| Balkarlar | 11,3 % | 8,1 % | 8,7 % | 9,0 % | 9,4 % |
| Ukraynalılar | 3,1 % | 2,0 % | 1,8 % | 1,8 % | 1,7 % |
| Almanlar | 1,5 % | … | … | 1,5 % | 1,1 % |
| Osetinlər | 1,3 % | 1,5 % | 1,6 % | 1,5 % | 1,3 % |
İnzibati ərazi bölgüsü
redaktə17 yanvar 1979-cu ildə respublikaya 3 respublika tabeliyindəki şəhər və 8 rayon daxil idi.
- Respublika tabeli şəhərlər :
- Rayonlar :
- Baksan rayonu — mərkəzi; Baksan şəhəri
- Zolski rayonu — mərkəzi; Zalukokoaje qəsəbəsi
- Proxladnenski rayonu — mərkəzi; Proxladnı şəhəri
- Terek rayonu — mərkəzi; Terek şəhəri
- Urvan rayonu — mərkəzi; Nartkala şəhəri
- Mayski rayonu — mərkəzi; Mayski şəhəri
- Çerek rayonu — mərkəzi; Kaşxatau qəsəbəsi
- Çeqem rayonu — mərkəzi; Çeqem qəsəbəsi
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg1.php.
- ↑ "Russian S.F.S.R. Autonomous Republics". 27 March 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 July 2011.
- ↑ 1 2 3 "BBC News - Kabardinio-Balkaria profile". BBC Online. 19 January 2011. 12 February 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 July 2011.
- ↑ 1 2 3 4 5 "Kommersant - Russia's Daily Online". Kommersant Publishing House. 6 iyun 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 iyul 2011.
- ↑ 1 2 "An article from The Columbia Electronic Encyclopedia". Columbia University Press. 23 July 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 July 2011.
- ↑ "Всесоюзная перепись населения 1939 г." 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-25.
- ↑ "Всесоюзная перепись населения 1959 г." 2012-02-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-25.
- ↑ "Всесоюзная перепись населения 1970 г." 2011-08-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-25.
- ↑ "Всесоюзная перепись населения 1979 г." 2011-08-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-25.
- ↑ "Всесоюзная перепись населения 1989 г." 2011-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-25.