Kardaşev şkalası
Kardaşev şkalası (rus. Шкала Кардашева) – sivilizasiyanın texnoloji inkişafını müəyyələnləşdirən şkala.[1]
Şkala 1964-cü ildə kosmik siqnallarda yadplanetli həyat işarələri axtaran rus astrofizik Nikolay Semyonoviç Kardaşev tərəfindən tərtib edilib. Şkala enerji istifadə miqdarına əsaslanmış 3 kateqoriyaya bölünür: I tip (10¹⁶W), II tip (10²⁶W) və III tip (10³⁶W).[1]
Digər astronomlar şkalaya IV (10⁴⁶W) və V (bu növ sivilizasiyanın əlinin çatdığı enerji tək bizim kainatdakı bütün enerjiyə yox, bütün kainatlardakı və bütün zaman anlarındakı enerjiyə bərabər olar) tipləri də əlavə ediblər. Bu əlavələr enerji istifadəsi ilə bərabər mədəniyyətlərin bilik səviyyəsini də nəzərə alır.[1]
İnsan irqi bu şkalada yer almır. İnsanlar Yer kürəsindəki ölü bitki və heyvanlar vasitəsi ilə enerji ehtiyaclarını təmin etdiyinə görə 0-ci tipə daxildir (və bir sonrakı tipdəki mədəniyyətə çatmaq üçün uzun bir yol var). Kalku inanır ki, hər şeyi nəzərə aldıqda bəşəriyyətin 1-ci tip mədəniyyət səviyyəsinə çatmağı üçün 100-200 il lazımdır.[1]
Təsnifat
redaktə- I tip sivilzasiya
- I tip mədəniyyətlər öz enerji ehtiyaclarını qarşılamaq üçün bütün enerjilərini qonşu ulduzlardan çəkib depolayacaqlar. Bu da bəşəriyyətin hal-hazırakı istifadə etdiyi enerjinin 100000 qatı deməkdir. Eyni zamanda bu kimi mədəniyyətlər təbii prosesləri də idarə edə biləcək. İnsan vulkanları, havanı, hətta zəlzələni belə idarə edə biləcək.[1]
- II tip sivilzasiya
- Növbəti mərhələ II tip mədəniyyətdir. Bu mədəniyyət hər hansı bir ulduzun enerjisini istifadə edə bilər (ulduzu idarə edərək, işığını enerjiyə çevirərək deyil). Bunun üçün bir neçə üsul mövcuddur. Ən məşhuru nəzəri Dayson kürəsidir. Bu cihaz ulduzu tamamilə əhatə edəcək və onun enerjisini sonrakı istifadə üçün planetə göndərəcək. Alternativ olaraq, əgər irq nüvə reaksiayaları barədə professionaldırsa, onlar bu cihazı ehtiyaclarına uyğun olaraq nüvə reaktoru kimi də istifadə edə bilərlər. Yaxındakı qaz nəhənglərinin hidrogenləri bu məqsəd üçün istifadə edilə bilər.[1]
- Elmə məlum heç bir şey bu tip mədəniyyəti məhv edə bilməz. Əgər Ay ölçüsündəki kosmik bir cisim Yerə doğru gəlsə və insanlıq II tip mədəniyyət səviyyəsində olsa, onların həmin kosmik cismi kosmosdaca buxarlandıra bilmək gücü olacaq. Və ya toqquşmadan tamamilə qaçmaq üçün Yeri kosmik cismin yolundan çəkmək mümkün olacaq.[1]
- III tip sivilzasiya
- Bu tip sivilizasiyalar enerji ilə bağlı hər şeyin biliyinə sahib olan qalaktik səyyahlardır. İnsanlara gəldikdə isə, yüz minlərlə illərin həm mexaniki, həm də bioloji təkamülü bu III tipsivilizasiyanın sakinlərinin bugünkü insanlardan çox-çox fərqli olması ilə nəticələnə bilər. Bunlar kiborqlar (və ya kibernatik orqanizmlər – həm robotik, həm də bioloji canlılar) ola bilər. Onların əcdadları olan adi insanlar isə artıq bir alt təbəqə sayılar. Yüksək dərəcədə inkişaf etmiş cəmiyyət çox güman ki, adi insanları əlil, geridə qalmış, təkamül etməmiş kimi görər.[1]
- Bu mərhələdə biz öz-özününə replikasiya edə bilən robot kaloniyalarına ortaya çıxacaq. Robot populyasiyaları milyonlara çata və ulduzları bir-birinin ardınca kaloniyalaşdıraraq qalaktikalara yayıla bilər. Onlar hər bir ulduzun ətrafında Dayson kürəsi inşa edərək böyük şəbəkə yaradıb əldə edilən bütün enerjini evləri olan planetə göndərə bilərlər. Amma belə ölçüdə qalaktikaya yayılmaq özüylə bərabər bir sıra problemlər yaradır. Başqa belə inkişaf etmiş növlər fizika qanunları ilə əhatələniblər. Xüsusilə, işıq sürətində səyahət başlıca problemdir. Onlar sadəcə Varp mühərrikləri inşa edərək və ya soxulcan dəlikləri vasitəsiylə trasportasiya edərək uzaq məsafələrə yayıla bilərlər.[1]
- IV tip sivilizasiya
- Kardaşev inanır ki, IV tip sivilizasiya olduqca inkişaf etmiş olacaq, lakin III tip svilizasiyaya görə çox da irəli gedə bilməyəcək. O düşünür ki, bu səviyyə hər hansı bir növün qabiliyyətlərinə görə olduqca yüksək bir səviyyədir. Yəni bunu heç bir növ bacara bilməz. Bu tip sivilizasiyalar bütün kainatın enerjisini istifadə edə bilər və sürətlə genişlənən kainatda asanlıqla səyahət edə bilərlər. Hətta onlar böyük kütləli qara dəliklərin daxilində də yaşaya bilərlər. Bu tip svilizasiyaların enerji istehsal etmə qabiliyyətləri ilə onlardan əvvəlki tiplərin qabiliyyətlərini müqayisə etmək imkansızdır. IV tip svilizasiyalar məlum olmayan qaynaqlardan enerji toplayacaq və ya məlum olmayan fizika qanunlarından istifadə edəcəklər.[1]