Vikipediya

Karen Horni

Karen Horni (16 sentyabr 1885[2][3][…] – 4 dekabr 1952[4][5][…], Nyu-York, Nyu-York ştatı) — alman əsilli Amerikalı psixoanalist. Neo-Freydizmə bağlı bir cərəyan olan "eqo psixologiyası"nın təmsilçilərindəndir.[6] Z.Freyddən fərqli olaraq şəxsiyyətin və nevrozun formalaşmasında fizioloji və impulsiv güclərin təsirlərindən daha çox ərtaf mühitin təsirlərindən bəhs etmişdir.

Karen Horni
Karen Horney
Doğum tarixi
Doğum yeri Hamburq, Almaniya
Vəfat tarixi (67 yaşında)
Vəfat yeri Nyu-York, ABŞ
Dəfn yeri
  • Fernkliff qəbiristanlığı[d]
Milliyyəti Alman
Həyat yoldaşları
Uşağı 3 [1]
Elm sahəsi Psixoanaliz
Alma-mater Berlin Tibb Fakültəsi
Berlin Psixoanaliz İnstitutu
Nyu-York Psixoanaliz İnstitutu
Təhsili
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

redaktə

K.Horninin atası kişilərin qadınlardan üstün olduğunu düşünən dindar və sərt xasiyyətli Norveç əsilli bir gəmi kapitanı idi. Atası ona peşəsinə görə rastlaşdığı fərqli mədəniyyətlər haqqında danışardı. Bu isə K.Horniyə gələcəkdə böyük təsir göstərəcəkdir. Bədbəxt bir evliliyi olan anası isə bu halından daim Karenə danışardı. Karenin uşaqlığı ailəsinin ona olan qatı münasibəti səbəbilə yaxşı keçməmişdir. Valideynləri övladları arasında ayrı seçkiliyə yol verərək qardaşını ondan üstün tuturdu. Bu səbəbdən kiçik yaşlı Karen özünə qarşı dəyərsizlik, alçaqlıq və düşmənçilik duyğuları hiss edirdi. Valideynlərinin sevgisindən məhrum olması K.Horninin gələcəkdə inkişaf etdirəcək narahatlıq (anxiety) nəzəriyyəsi üçün zəmin yaratmışdır. Atasının əlil olmasına baxmayaraq, Karen anasının sayəsində universitetə daxil oldu.[7] 1914–1918-ci illərdə Berlin Psixoanaliz İnstitutunda konservativ psixoanaliz üzrə təhsil almış və 1920–1932-ci illər arasında İnstitutda dərs demişdir. Evliliyindən üç qızı olmasına baxmayaraq, bədbəxt evliliyi səbəbilə qeyri-qanuni münasibətlər yaşammış və ağır depressiya nəticəsində 1927-ci ildə boşanmışdır. Qeyri-qanuni əlaqələrin ən vacib və ən uzun müddətlisi Erix Fromm ilə olan əlaqəsi idi. K.Horni 1932-ci ildə Çikaqo Psixoanalitik İnstitutunun üzvü kimi Amerikaya gedir. O, çoxlu sayda alman əsilli yəhudinin mühacirəti ilə intellektuallıq qazanan Bruklində Erix Fromm və Harri Stek Sallivan kimi əhəmiyyətli psixoterapevtlərlə tanış olur. K.Horni 1934–1941-ci illərdə Nyu-York Psixoanaliz İnstitutunda müəllim kimi fəaliyyət göstərmişdir. O, Amerika Psixoanaliz İnstitutunda dekan vəzifəsini icra etdikdən sonra Nyu-York Tibb Kollecində professor adına layiq görülmüşdür. Karen Horni 1952-ci ildə Nyu-Yorkda vəfat etmişdir.

İnsan və Nevroz əlaqəsi

redaktə

Karen Horninin fikrinə görə, nevroz nevrotik fərdlərdə digər insanlarla olan münasibətləri idarə etmək cəhdlərinin nəticəsi olaraq ortaya çıxır.[8] Bu cür strategiyalar həm adi, həm də nevrotik insanlarda görülsə də, nevrotik fərdlər bu strategiyalardan özlərinə yaxın olanını ömürləri boyu bütün sahələrdə istifadə edirlər. Horninin fikrinə görə, sağlam səylər ilə nevrotik impulslar arasındakı əsas fərq onları idarə edən qüvvələrdə öz əksini tapır. Sağlam səylər insanlarda mövcud potensialı inkişaf etdirmək üçün qurulmuş bir meyldən irəli gəlir.

Əsas narahatlıq uşaqlıqda valideyn-uşaq münasibətlərindən qaynaqlanır.[7] Horninin dediyi fikrə əsasən, bir uşağın ətrafdakı insanların onu sevməyəcəyini beləliklə, uşağın özünün təkbaşına bir şəxs ola bilməyəcəyini qəbul edə bilməməsi dərəcəsinə qədər öz nevrozlarına uduzduqlarının şahidi oluruq. Belə fərdlərin uşağa olan münasibət və davranışları özlərinin nevrotik ehtiyacları və reaksiyaları tərəfindən müəyyən edilir. Nəticədə, uşaq "mənlik" hissini inkişaf etdirə bilmir. Bunun əvəzinə, Horninin "əsas narahatlıq" adlandırdığı dərin bir etibarsızlıq və qeyri-müəyyən bir narahatlıq hissi meydana çıxıb inkişaf edir.[9] Bu narahatlıq və etibarsızlığın öhdəsindən gəlmək üçün uşaqlar müxtəlif davranış strategiyaları hazırlayır və bu strategiyalar şəxsiyyətlərinin dəyişməz bir hissəsinə çevrilir.[7]

Nevrotik fərdlərdə əsas qarşıdurmalar

redaktə

Qarşıdurmalarda nevrozlar tez-tez müşahidə olunur. Lakin nevrotiklər bu münaqişələri rədd edirlər. Belə qarşıdurmaları başa düşmək üçün bəzi əlamətləri müşahidə etmək lazımdır. Müşahidə olunan bu simptomlar yorğunluq və qərarsızlıqdır. Bunlar sağlam insanda da baş verə bilər, ancaq nevrotiklərdə tez-tez və yüksək səviyyədə müşahidə olunur. Məsələn, övladlarını çox sevdiyini söyləyən bir ananın, uşaqlarının ad günlərini unutması qərarsızlıq əlamətidir. Münaqişələrin əsas mənbəyi eqoist impulslarımızla qadağan edici şüurumuz arasındakı qarşıdurmadır. Beləliklə, arzular və qorxular arasında toqquşma baş verir. Qarşıdurmalar uşaqlıq vaxtından etibarən uşağın ətrafındakı narahat stimulların öhdəsindən gəlməyə çalışdığı dönəmdə yaranır.[9] Belə uşaqlar bu strategiyalardan ailənin xaricindəki şəxslərlə ünsiyyət qurarkən də istifadə edirlər və yetkin olduqda bu davranış nümunələri davam edir. Əslində, bu tip nevrotik fərdlər sosial əlaqələrin narahatlığa səbəb olduğunu öyrənir. Çünki, bu strategiyalar qısa müddətdə narahatlığı azaltmağa kömək edir.[10] Karen Horni uşağın mübarizə strategiyalarını üç başlıq altında təsnif edir:

  • İnsanlara yönəlmiş tip (itaətkar, uyğunlaşan tip)
  • Təcavüzkar tip (insanlara yönəlmiş olur)
  • Sınıq tip (insanlardan uzaqlaşmış olur)

İnsanlara yönəlmiş tip

redaktə

Bu insanlar sevilmək və təsdiqlənmək hissinə ehtiyac duyurlar. Yəni, hər zaman bir dost, aşiq və həyat yoldaşı axtarışında olurlar. Hər bir araşdırmada yaxınlıq və aid olmaq istəyi vardır. Bunlar məcburi ehtiyaclardır. Bu axtarışlar ilk baxışdan normal görünsə də, əslində çarəsizlikdən xilas olub, etibar və sədaqətə yönəlmiş sarsılmaz impulslardır. Onlar daim bu impulsları izləyirlər. Altruistik davranış qarşısında başqalarından çox şey istəmir əksinə, başqalarının onlardan gözlədiklərini kor-koranə şəkildə təqdim edən tərəf olurlar. Hər hadisədə özlərini günahlandırırlar və davamlı olaraq üzr istəmək potensialına sahibdirlər.[11] Nevrotik bir insanın ehtiyacları və ətrafındakı insanların gözləntiləri onu onlardan daha çox asılı olmağa vadar edir. İnsan sevgi, qoruma, dəstək, mehribanlıq və yaxınlıq istəyir. Nevrotik asılılığı olan insanlar qarşısındakı insanı itirmək qorxusu ucbatından səhvi daim özlərində axtarırlar. Buna görə daha çox sevən və anlayışlı olmağa məcbur olan tərəf olduqlarını düşünürlər. Nevrotik tip insan hər şeyə dözməyi bacarmalı, anasını, atasını sevməli və ya heç kimsənin qəlbini qırmamalı, daima rahat və sakit olmalıdır. Heç vaxt yorulmamalı və xəstələnməməlidir. Bu tip insanın düşüncələri bu dərəcədə sərtdir.[9] Özünü qeyd-şərtsiz həsr etdiyi insan heç vaxt onu tərk etməməlidir. Ancaq nevrotik qarşı tərəf üçün hər şey etməlidir. Çünki, o, yalnız, köməksiz və zəifdir. Belə olduqda öz keyfiyyətlərini alçaldaraq dəyərsizlik hissi inkişaf etdirirlər. Həmişə başqasının daha güclü olduğunu düşünürlər. İnsanlara yönəlmiş nevrotiklərin özünə inamı başqalarının onları təsdiq edib-etməməsindən asılı olaraq dəyişir. Yəni ya artır, ya da azalır. Nevrotiklər üçün sevgi həyatında əldə etmək istədiyi yeganə məqsəd kimi görünür. Münaqişələri həqiqi mənada həll etməyincə sevgi və onu kimdənsə almaq üçün yönəlmiş olan sonsuz ehtiyac heç vaxt ödənmir. Onun üçün sevmək bu və ya digər şəkildə özünü itirmək, bu duyğulara köklənmək, bu hissin içində ərimək, başqa bir insanla birləşmək, özündə bir tapa bilmədiyi keyfiyyətləri onda tapmaq deməkdir. Sevgi bu tip üçün özünəməxsus bir dəyərə malik olduğundan, aşiq olmaq özünü qiymətləndirməyi müəyyən edən amillər arasında birinci yeri tutur.[9]

İnsanlara qarşı yönəlmiş aqressiv tip

redaktə

İnsanlara qarşı yönəlmiş aqressiv tip, digər insanları düşmən olaraq görür. Bu aqressiv tip həmişə güclü olmağa və ya heç olmasa güclü görünməyə çalışır. Başqalarından üstün olub, güc qazanmağa ehtiyac duyurlar. Həyatlarına daxil edəcəkləri insanların nə qədər güclü, yüksək mövqeyə sahib olmalarına diqqət edərək onlardan necə faydalanıb istifadə edəcəklərini düşünürlər. Qorxularını qəbul etməkdən çəkinir və onların üzərinə gedirlər. İnsanlara yönəlmiş itaətli tipin əksinə qələbə qazanmaq üçün mübarizə aparan və qələbə qazazmaq istəyən insanlardır. Bu məqsəd üçün lazımi bacarıqlarından istifadə edirlər. İtaətli və aqressiv tiplər bir-birlərinin tam əks qütbləridir. Birinə xoş olan davranış digəri üçün naxoş ola bilər. Biri hamı ilə razılaşmaq istəyərkən, digəri hər kəsi potensial düşmən olaraq görür. Bu seçimlər şüurlu və azad şəkildə deyil, daxili məcburiyyətlərdən qaynaqlanır.[11]

İnsanlardan uzaqlaşmaq

redaktə

Əsas münaqişənin başqa bir tərəfi, emosional təcrid və insanlardan uzaqlaşma ehtiyacıdır. Mütəmadi olaraq tək olmaq istəyi hər hansı bir insanda baş verə bilər. Ancaq nevrotizmdə başqaları ilə birlikdə olmaq onlar üçün gərginlik mənbəyidir. Belə insanlar ümumiyyətlə həyatda tamaşaçıdır. Duygusal bir vəziyyət yaradan, istər sevgi, istər bir mübarizə, istərsə də əməkdaşlıq, rəqabət və ya emosional vəziyyətdən qaçmaq istəyirlər. Yalnız bir şeyə çox əhəmiyyət vermədən və başqasına bağlanmadan uğur qazanmaq istəyirlər. Zövq aldıqları şey öhdəlik tələb edirsə, onlardan imtina edirlər. Özlərinə kəskin məhdudiyyətlər qoya bilərlər. Həyatlarını gizli yaşamağı sevirlər. Sənəd tipindən fərqli olaraq, paylaşmağı sevmirlər. Həddindən artıq müstəqillik ehtiyacı məcburi bir ehtiyacdır. Nəyisə gözləmək, vaxtında çatmağın lazım olduğu kimi hallar onları narahat edir. Ənənəvi dəyərləri, ad günlərində alınacaq hədiyyələri sevmirlər. Çünki bunlar onlar üçün gözləntilərdir. Üstünlük səyləri, digər nevrotiklər kimi, bunlara da malikdir. Ancaq bu üstünlüyün heç bir səy göstərmədən gəlməsini və kimisə gerçəkləşdirməsini istəyirlər. Özlərini unikal bir varlıq kimi təsəvvür edə bilərlər. Öhdəlik tələb edən hər hansı bir vəziyyət onu emosional olaraq geri itələyir. Terapevtlərin fikrincə nevrotik hər hansı bir qoşma nevrotikdə sinir pozuntularına səbəb ola bilər. Nəticədə izolyasiyaya ehtiyacı olan neyrotiklər, digər neyrotiklər kimi, bu ehtiyac ödənildikdə özlərini təhlükəsiz hiss edirlər. Əks təqdirdə, onların narahatlığı artır.[9] Qürur sistemi hər şeydən əvvəl nevrotik fərdini özünə yönəldir — onu digər insanlardan təmizləyir. Qeyd etmək lazımdır ki, Eqosentrizm ilə, insanın yalnız öz maraqlarını düşündüyü mənada eqoistlik və ya səfehlik mövzusunda bir sual yoxdur. Nevrotik insan həmişə özünə batırılmış mənada özünü göstərir. Fərdi üçün səy göstərməyin, yerləşdiyi mühitin olub-olmamasının əhəmiyyəti yoxdur; Hər mövzuda ən böyük olmaq üçün bacarıqlarının yetərli olub olmaması bu maraq və təqdir mərkəzidir. Həqiqət harada gizlidirsə, hər mübahisədən qalib çıxmalıdır.[9]

Həqiqi-ideal mənlik

redaktə

İdeal mənlik nevrotik insanın özünün əsl xüsusiyyətlərini gizlətmək üçün istifadə etdiyi bir maskadır. Bu cür nevrotik öz daxilində baş verən münaqişələrdən xəbərdar deyil. Onlar ideal mənliklərinin təsiri ilə özlərini olduqlarından daha üstün hesab edirlər.[7] Müxtəlif aspektlərdə özünü optimallaşdırma Horninin hərtərəfli nevrotik həll adlandırdığı nüansdır. Başqa sözlə, bu, yalnız müəyyən bir münaqişənin həllini deyil, ehtiyacları da tam olaraq təmin edəcək bir həll yoludur. Öz-özünə idealizasiya insanın sonrakı inkişafına mütləq və geniş əhatəli təsir göstərəcəkdir.[9]

Narsissizm məfhumu

redaktə

Müxtəlif mənfi təsirlərin birləşməsi nəticəsində uşağın özünü aşkar etməsinin qarşısı alınır və uşağın sosial mühitdən öyrəndiyi şey dünyanın düşmənçiliklə dolu olması fikridir. Uşaq nevrotik meylləri inkişaf etdirərək bu şərtlərin öhdəsindən gəlmək üçün bir yol tapır. Bunlardan biri standartlara uyğunluqdur. Bu Freydin superego anlayışına uyğundur. Bunlardan biri mazoşist meylləri olan başqalarından asılılıq, digəri isə özünü böyük görmək adlandırılan narsissizmdir. Horninin fikrinə görə, narsissizmi qısaca "özünə aşiq olan" kimi təsvir etmək olar. Narsissizmdə özünü son dərəcə vacib hesab etmək və başqalarından həddən artıq heyranlıq gözləmək, kiminsə həqiqətən həzz aldığı şeyləri qiymətləndirməmək və ya başqalarını qiymətləndirməmək meyli vardır. Bu ikisi həmişə mövcuddur, lakin bəzi tip insanlarda onlardan biri digərindən üstün ola bilər. İnsanların özünün həddən artıq yüklənməsinə ehtiyacının ən böyük töhfəsi uşağı başqalarından uzaqlaşdırır. Çünki, narsissistik meyilli insanlar həm özlərinə, həm də başqalarına yad olduqları üçün nə özlərini nə də başqalarını sevmirlər. Narsissistik davranışları gücləndirən üç nüans vardır:

1. İstehsal bacarığının yoxluğu;

2. Dünyanın özünə borclu olması ilə bağlı həddən artıq gözləntilərin inkişafı;

3. Ətrafdakı insanlar ilə olan münasibətlərinin zəifləməsi.

Z.Freyd bu meyllərin mənbəyini bioloji mənşələrə aid etsə də, Horni daha çox mədəni amillərin üzərində dayanır . O, yaşadığımız dövr mədəniyyətinin narsisstik meyllərə töhfə verdiyini qeyd edərək, insanlar arasında qorxu və düşmənçilik hissi yaradan fəaliyyətlərin olduğunu söyləyir.[12]

Mazoxizm anlayışı

redaktə

Karen Horni "Əsrimizin nevrotik insanı" (1937) əsərində mazoxist şəxsiyyət xüsusiyyətlərinin təsvirini təqdim edir. Mazoxizm nevrotik bir ağrıdır. Onun sözlərinə görə, əzablardan faydalanmaq; insanın özünü zəiflədən və bədbəxt olmağa meyilli olan bir impulsdur. Bu tərifi edərkən, Horni, bu meylləri bioloji bir fərziyyəyə əsaslandırmır, ancaq psixoloji cəhətdən izah edir.[13]

Mazoxist şəxsiyyət meyilləri davranışın iki əsas nümunəsini özündə cəmləşdirir. Bunlardan birincisi cəlbedici, əhəmiyyətsiz, təsirsiz və dəyərsiz olmaq hisslərinə səbəb olan özünü tükəndirmə meylidir. Şəxs onların imkansızlığını şişirtir. Bunlar huşunu itirməyə və küncə sıxılmağa meyilli insanlardır. İkinci meyil, səbirsiz sevgi və marağa səbəb olan parazitar şəxsi asılılıqdır.[12] E.Fromm görə, mazoxistik impulsa malik olan insan inamı olmadığı üçün, təməl acizlik hissi ilə istəklərini səsləndirmə qabiliyyətini demək olar ki, itirmişdir. Ondan qurtulmaq üçün şişirdilmiş ağrı yaşayır. Çünki bu ağrı keyləşdirici təsir göstərir. Ağrı içərisində təzyiq altında tutularaq sevgiyə nail olmaq, insanın özünü daha böyük bir şeydə itirməsi, fərdiliyin həll olunması eyni zamanda, şübhə, narahatlıqları bu şəkildə özündən uzaqlaşdırması ilə ehtiyacını təmin edir. Bu izahlarla Horni, mazoxistik impulsların əsl mənbəyinin şəxsiyyət qarşıdurmaları olduğunu göstərir.[13]

Mədəniyyət

redaktə

Karen Horni nevroz anlayışına qeyri-adi bir istiqamətdən yanaşmışdır. O, nevrozun formalaşmasında təkcə şəxsin bioloji xüsusiyyətlərinin deyil, eyni zamanda mədəni faktorların və ətraf mühitin də təsirli olduğunu müəyyən etmişdir. Valideynlərindən kifayət qədər sevgi görməyən bir uşağın gələcəkdə nevrotik bir şəxsiyyət kimi inkişaf edəcəyinə inanır. Kifayət qədər sevgi almayan uşaq bu çatışmamazlığı aradan qaldırmaq üçün ehtiyac duyduğu məmnuniyyət hissini həyatda axtarmağa başlayır. Axtardığı bu sevgi duyğusunu başqa duyğular ilə əvəz edir. BUna misal olaraq təcavüzkarlıq və cinsi duyğuları göstərmək olar. Yaşadığı cəmiyyətin mədəni tələblərinin təsiri altında bu duyğuları təzyiq altında tutmalıdır. Əks təqdirdə cəmiyyət tərfindən alçaldılar, qınanılar və nəticədə özünü günahkar hiss edər. Bu səbəblə də özünü və bu cür neqativ hisslərini təzyiq altında tutub sıxışdıran şəxsdə narahatlıq hissi yaranmağa başlayır. Əsas narahatlıq hissi insanın özünü qeyri-kafi kimi qiymətləndirməsi və bu çatışmamazlığından xəbərdar olmasıdır. İnsan özünə qarşı hiss etdiyi bu etibarsızlığı başqalarında axtarmağa başlayır və başqalarına etibar edə bilməyəndə özü ilə qarşılaşır və yenidən narahatlıq hissi meydana çıxır. Bu narahatlıq nə qədər güclü olarsa, insanın inkişaf etdirəcəyi müdafiə mexanizmi də bir o qədər güclü olur. Bu müdafiə mexanizmləri fərqli mədəniyyətlərdə fərqli quruluşlara malikdir. Karenin belə bir nevrotik izahında mədəni elementlər özünü büruzə verir.[8] K.Horni nevrotikləri belə izah edir: "Mədəni baxımdan müəyyən edilmiş faktor və ya çətinlikləri şiddətlə hiss edən şəxslər, ya həmin çətinliklərdən çıxa bilməyən, ya da şəxsiyyətlərinin çoxunu itirərək həmin şəxsiyyətlərindən azad olanlardır". Horninin bu izahı verməsinin səbəbi insanın göstərdiyi davranış və rəftarların onu əhatə edən mədəniyyətə görə məna qazanması və mədəniyyətə görə normal olub olmadığı haqqında məlumatları mədəniyyət ünsürlərindən əldə edə bilməsidir. Münasibətlər və davranışlar hər mədəniyyət quruluşunda fərqli şəkildə meydana gəlir və bu nümunələr nevrozu anlamağımıza istiqamət verir.[8]

Psixoanalitik terapiya

redaktə

Karen Horninin sözlərinə görə, psixoanalitik terapiyanın bir neçə ifadə üsulu vardır. Bu terapiya nə olursa olsun, insanın inkişafının davam etdiyi yanlış yolu dəstəkləyə bilməz. Yalnız inkişafı daha konstruktiv hala gətirmək üçün çətinlikləri dəf etməyə kömək edə bilər. Terapiya prosesinin çətinliyini aradan qaldırmaq üçün bu proses xəstə baxımından qiymətləndirilməlidir. Bu baxımdan insan mövcud qarşıdurmalar ilə üzləşdiyi zaman əsl potensialını tapmaq fürsəti əldə edəcəkdir. Analitik terapiya yolu bəşər tarixi boyu müdafiə olunan qədim bir yoldur. Bu mövzunun özünəməxsus xüsusiyyəti Z.Freydin öz bilik qazanma metodudur. Analitik insanın daxilində fəaliyyət göstərən qıcıqlandırıcı qüvvələrin məhv edilməsinə, konstruktiv qüvvələr tərəfindən tədbir görülməsinə və şəxsin bütün bunların fərqində olmasına kömək edir. Mümkün mənəvi qarışıqlıq haqqında hər hansı bir məlumat hər kəsə öz problemlərini aşkar etməyə imkan verir. Bu mənəvi qarışıqlıqlar bunlardan ibarətdir: şöhrət axtarmaq, qürur hissi, daxili qarşıdurmalar, daxili əmrlər və s. Analitik burada pasiyenti bütün bunlardan xəbərdar etməyə çalışır. Pasiyent bu amillər arasındakı əlaqədən də xəbərdar olmalıdır. Onun mənəvi quruluşunda daha əvvəldən fəaliyyət göstərən şəfaverici güclər mövcuddur. Təhlilin əvvəlində bunlar aşağı səviyyədə olur. Lakin xəstə analitikə təsir edə biləcəyindən əmin olduqdan sonra daha həvəsli davrana bilər. Analitik onları təhlil obyekti halına gətirmək üçün uyğun vaxt axtarmalıdır. Belə bir analitik araşdırmada diqqət edilməsi lazım olan əsas nüans, real və ya həqiqi "öz"-ü hərəkətə təşviq etməkdir. Bu cür müdaxilənin mahiyyət və əhəmiyyəti isə xəstənin marağından asılıdır. Bu prosedur üçün ilkin yardım xəstənin xəyallarından qaynaqlanır. Horninin fikrinə görə, "Xəyallarımızda özümüz haqqında reallığa daha yaxın oluruq. Xəyallar sağlam və ya nevrotik bir şəkildə münaqişələrimizi həll etmək cəhdlərimizə uyğun gəlir"(səh. 431). Analitik gündəlik həyatda hiss etməyə cəsarət etmədiyi duyğularını xəyallarında ifadə etməyin vacibliyini vurğulayacaqdır ki, bu da xəstəyə simvolik olaraq təsvir olunan şeyləri anlamağa kömək edəcəkdir.[11] Nevroz insanın hal və hərəkətlərində sərtlik yaratdığından insanın normal inkişafına mane olaraq, öhdəsindən gələ bilmədiyi münaqişələrə səbəb olur. Buna görə də təhlilin məqsədi bir insanın həyatını risklərdən və münaqişələrdən xilas etmək deyil, öz problemlərini öz üzərində həll etmək bacarığı qazandırmaqdır.[11] K.Horninin psixoanalitik terapiyaya münasibətini anlamaq üçün öz nümunəmizdən istifadə edə bilərik. Belə ki, elm sizə itinizi necə tanımağı öyrədə bilməz. Ancaq sizə itlər haqqında ümumi məlumat verə bilər. Bu baxımdan itinizi yalnz narahat olduğu zaman bəsləyərək evin içində necə davranmağı və sizinlə necə top oynamağı öyrətməklə tanıya bilərsiniz. Əlbəttə ki, itinizi daha yaxından tanımaq istəsəniz itlər haqqında elmin verdiyi məlumatdan da faydalana bilərsiniz.[11]

Z.Freyd və K.Horni arasındakı fərq

redaktə
 
Z.Freyd və K.Horni

• K.Horni və Z.Freyd hər ikisi erkən uşaqlıq dövrü haqqında bəhs edirlər. Lakin onların bu mövzudakı fikirləri fərqlidir. Freyd uşaqlıq və yetkinlik dövrü arasında determinist bir yanaşmaya sahib olsa da, Horni effektiv amillərin çoxsaylı təsiri səbəbindən belə bir determinist yanaşmaya sahib deyil.

• Freyd pozulmuş davranışların bioloji amillərdən qaynaqlandığını düşünür. Horni isə bunun səbəbini ailədaxili məişət problemləri və sosial-mədəni faktorlarla əlaqələndirir.

• Freyd instinktləri motivasiya mənbəyi kimi görür. Horni isə daha çox uşağın güvən duyğusu və məmnunluq hissini vurğulayır.

• Freyd eqonu mənliyin əvəzolunmaz bir hissəsi kimi görsə də, Horni eqonu yalnız nevrotik tiplər ilə əlaqələndirir.

• Həm Freyd, həm də Horni şüursuzluq haqqında danışır. Lakin Horni əsas düşmənçiliyin qarşısını ala biləcəyimizi qeyd edir.

• Freydin fikrinə görə, qarşıdurma universal və həll olunmazdır. K.Horninin fikrinə görə isə münaqişə aşkar olunarsa, həll edilə bilər.

• K.Horni mədəniyyətə xüsusi önəm verir. Z.Freydin yanaşmasında isə bunu görə bilmirik.[7]

• Z.Freyd üçün libido nəzəriyyəsi əsas sütunlardan biridir və o, daha çox zövq prinsipi üzərində işləyir. Bununla belə, Horni əksər fikirərinin təhlükəsizlik və məmnuniyyət ehtiyacından qaynaqlandığını söyləyir. Bundan əlavə, Freyd libido nəzəriyyəsinə əsaslanan Edip kompleksinin universal olduğunu vurğulayır. Horni isə tərbiyə olunma tərzi və mədəniyyətin üzərində durur.[12]

Kitabları

redaktə

Xarici keçidlər

redaktə

Həmçinin bax

redaktə

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ Boeree, Dr. C. George. "Karen Horney". 8 June 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 February 2016.
  2. ↑ Karen Horney // https://pantheon.world/profile/person/Karen_Horney.
  3. ↑ Bibliothèque nationale de France Karen Horney // BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  4. ↑ Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  5. ↑ Karen Horney // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
  6. ↑ İnan, Z. (5 Temmuz 2011). Re: Çağımızın nevrotik kişiliği: Karen horney.
  7. ↑ 1 2 3 4 5 Schultz, D. P. ve Schultz, S. E. (2007). Psikanaliz: Muhalifler ve psikanalizin türevleri. Modern psikoloji tarihi (1. Basım) içinde (660–667). (Y. Aslay, Çev.). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
  8. ↑ 1 2 3 Horney, K. (2003). Çağımızın nevrotik kişiliği (5). (S. Koçak, Çev.). Ankara: Ege Matbaacılık. (Orijinal basım tarihi 1937).
  9. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Horney, K. (1991). Nevrozlar ve insan gelişimi: Öz gerçekleştirme kavgası (5). (S. Budak, Çev.). Ankara: Öteki Matbaası. (Orijinal çalışma basım tarihi 1950).
  10. ↑ Burger, J.M. (2006). Psikanalitik yaklaşım: Freudçu kuram, uygulama ve değerlendirme. Kişilik (1.Basım) içinde (171–176). (İ.D. Erguvan-Sarıoğlu, Çev.). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
  11. ↑ 1 2 3 4 5 Horney, K. (1991). Ruhsal çatışmalarımız (1). (S. Budak, Çev.). Ankara: Ferhal Matbaası. (Orijinal basım tarihi 1945).
  12. ↑ 1 2 3 Horney, K. (1994). Psikanalizde yeni yollar (2). (S. Budak, Çev.). Ankara: Öteki Matbaası. (Orijinal çalışma basım tarihi 1939).
  13. ↑ 1 2 Yavuzer, N. (2013). İnsanın saldırgan ve yıkıcı doğasını anlamak. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi, 12(23), s.43–57.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Karen_Horni&oldid=7395719"