Knyaz (pyes)
Knyaz yə yaxud Dəli Knyaz[1] — Azərbaycan şairi və dramaturqu Hüseyn Cavidin 1929-cu ildə yazdığı beş pərdəli faciə.[2] Əsər nəzmdə melodram kimi yazılıb.[3]
| Knyaz | |
|---|---|
 Abbas Mirzə Şərifzadə Knyaz rolunda, 1930-cu il | |
| Janr | faciə |
| Müəllif | Hüseyn Cavid |
| Orijinal dili | Azərbaycan |
| Yazılma ili | 1929 |
| Nəşr ili | 1963 |
| Əvvəlki | Topal Teymur |
Əsər Gürcüstanda baş verən inqilabdan və mühacirətin süqutundan bəhs edir.[3]
Tarixi
redaktəTamaşa 1929/30 mövsümündə rejissor Aleksandr Tuqanov, 1930/31 mövsümündə isə rejissor Yusif Yulduz tərəfindən Türk (Azərbaycan) bədii teatrının səhnəsində tamaşaya qoyulub.[2]
Hər iki tamaşada "Knyaz" baş rolunu Abbas Mirzə Şərifzadə, Rza Darablı[4] ("Knyaz" rolunun ilk ifaçısı), Rza Təhmasib, Ülvi Rəcəb, Mərziyyə Davudova, Eva Olenskaya, İsmayıl Hidayətzadə, Pamfiliya Tanailidi və s. kimi sənətkarlar ifa ediblər.[2]
"Knyaz" dramı ilk dəfə 1963-cü ildə Bakıda "Azərnəşr" nəşriyyatında çap olunub.[2]
"Knyaz" pyesi həmçinin 1930-cu ildə Gürcüstanda Tiflis Dövlət Qırmızı Ordu Teatrında və Türkiyədə Türk Bədaye Teatrında tamaşaya qoyulub. Əsər elmi ədəbiyyatda və Akademik Milli Dram Teatrının bəzi afişa və proqramlarında "Dəli knyaz" adı ilə də verilib.[1]
"Knyaz" pyesi ilk dəfə ədibin qızı Turan Cavidin tərtibi ilə 1968–1971-ci illərdə "Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı"nda nəşr olunan üç cildliyə daxil edilib.[2] Əsər 1968–1970-ci illərdə Naxçıvan Dram Teatrının repertuarına daxil edilib və tamaşaya qoyulub.
Süjeti
redaktəHüseyn Cavidin aktuallığını qoruyan əsərlərindən biri də "Knyaz" faciəsidir. Dramaturq "Knyaz" pyesini 1928–1929-cu illərdə yazıb. Faciənin mövzusu 1920-ci illərin əvvəllərində Gürcüstan həyatından götürülüb. Xoş güzəran keçirən knyazın zorla özünə arvad etdiyi kəndli qızı Jasmenin qapılarında qulluqçuluq edən Marqonun oğlu bolşevik Antonu seçməsi, keşməkeşli hadisələrdən sonra ona qovuşması əsərin əsas süjetini təşkil edir. Bu pyes Cavidin yaradıcılığında möhkəm yer tutan azad sevginin və pak mənəviyyatın təntənəsi motivinin yeni şəraitdə canlandırılmasına xidmət edir. Dramaturq gurlayan inqilab dalğalarından xoflanıb Avropaya qaçan knyazın və onun ailəsinin yaşadıqlarını təsvir etməklə zamanındakı əsilzadələrin, mülkədar zümrəsinin faciəsini məharətlə ümumiləşdirir.
Əsərin son səhnələrində biz knyazı Berlində, mühacirətdə görürük. O, burada tək deyil. Rusiyada oktyabr inqilabından sonra çox belə knyazlar mühacirətə qərar verib. Onların hamısı səfil, dilənçi kökünə düşüblər. Altmış yaşlı knyaz da bu səfillərdən biridir. Onun qızı Lena Berlin kafe-şantanlarında rəqqasəlik edir. Knyazın ucundan doğma Gürcüstandan ayrı düşmüş Jasmenin də halı acınacaqlıdır.
Pyesdə Cavid inqilabçıların fəaliyyətindən daha çox Jasmen və Lenanın faciəsinə yer verib.
Qeyd edək ki, "Knyaz" əsəri haqqında böyük dramaturq Cəfər Cabbarlı da müsbət fikirdə olub. Cabbarlı yazırdı ki, "Knyaz" pyesi Hüseyn Cavidin böyük nailiyyətidir. Belə ki, bu pyesdə Cavidin dili əvvəlki pyeslərinə görə çox sadə və anlaşıqlıdır.[5]
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 Назим А. Джавид. . 3. Под ред. П. И. Лебедева-Полянского. Литературная энциклопедия: Издательство Коммунистической академии. 1930. 233.
- ↑ 1 2 3 4 5 Һүсејн Ҹавид. Драм əсәрләри. ru:Баку: Азербайджанское государственное издательство. Составитель ru:Туран Джавид. 1975. 545. (az.)
- ↑ 1 2 Ашнин Ф. Д., Алпатов В. М., Насилов Д. М.. Репрессированная тюркология. М.: Восточная литература РАН. 2002. 145.
- ↑ Джафаров Дж. А. Азербайджанский драматический театр им. Азизбекова, 1873-1941. Б.: Азербайджанское государственное издательство. 1962. 275.
- ↑ "Hüseyn Cavidin "Knyaz" faciəsinin səhnəyə qoyulmasının 100 ili tamam olur". 2023-07-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-17.