Kompüter proqramı

Kompüter proqramları — konkret məsələnin (mətnin redaktəsi, mühasibat uçotu və ya verilənlərin idarə edilməsi) həllini təmin edən kompüter təlimatları yığımı. Kompüterin ardıcıl yerinə yetirəcəyi təlimatlar və yaxud əmrlər toplusudur.

Hər bir proqram tərtib edilərkən müəyyən alqoritmdən istifadə edilir. Proqram hər bir alqoritmi maşının başa düşəcəyi formada ifadə edir, maşının girişinə verilən informasiyaları çıxış informasiyalarına çevirən, xüsusi şəkildə tərtib olunmuş sonlu sayda ardıcıl əmrlərdən ibarət alqoritmdir.
Kompüter proqramı – EHM-lərin idarəetmə qurğusu tərəfindən yerinə yetirilmək üçün formal göstərişlər ardıcıllığı (çox hallarda ayrıca fayl şəklində tərtib olunmuş). Proqram göstərişləri maşın kodu və ya xüsusi proqramlaşdırılmış dillərinin köməyi ilə yazılır. Kompüterdə yerinə yetirilmək üçün hazır proqram yerinə yetirilə bilən maşın koduna çevrilir (kompilyasiya edilir).
Kompüter proqramı – maşınla oxunan formada ifadə edilən və müəyyən məqsədə və ya nəticəyə nail olmaq üçün kompüteri hərəkətə gətirən sözlər, kodlar, sxemlər və başqa şəkildə təlimatlar məcmusu (kompüter proqramı ilkin, yaxud obyekt kodlarında ifadə edilmiş həm əməliyyat sistemi, həm də tətbiqi proqramı əhatə edir). Üç cür kompüter proqramları mövcuddur: sistem proqramları, tətbiqi proqramlar, alqoritmik dillər proqramı.

Sistem proqramları

Sistem proqramları əməliyyat sistemləri, utilitlər, müxtəlif translyatorlar, drayverlər, xidməti (servis), konvertasiya (şrifdin dəyişilməsi) və s. proqramlardır.

Köməkçi proqramlar

Qrafik proqramlar – rəqəmləri qrafişəkilində göstərir.
Organization Chart – müxtəlif sxemlərin yaradılmasında, məsələn təşkilatın struktur sxeminin yaradılmasında istifadə olunur.
Equation Editor – müxtəlif riyazi ifdələrin yazılması üçün nəzərdə tutulmuşdur.
WordArt – loqotip və sərlovhələr üçün nəzərdə tutulmuş rəqəm və sözləri müxtəlif formalarda təqdim edir.
ClipArt Gallery – müxtəlif şəkillər axil edilmiş kataloqlara baxış keçirmək və sənədə istənilən təsviri daxil etmək mümkündür.
Digər proqramlar: simvollar cədvəli, WordPad, Paint, Bitmap İmage, Calendar Control, MS Equation.3, MS PhotoEd.3 və s.

Tətbiqi proqramlar

Tətbiqi proqramlar – İnsan fəaliyyətinin müxtəlif sahələrinə aid məsələləri həll etmək üçün nəzərdə tutulan proqram təminatına tətbiqi proqramlar deyilir (mətn redaktorları, elektron cədvəllərlə işləmək üçün proqramlar, verilənlər bazası, tərcümə proqramları, kompüter qrafikası, arxiv proqramları və s.). Tətbiqi proqramlar iki hissədən ibarətdir:

tətbiqi proqramlar paketi (TPP);

standart proqramlar kitabxanası.

Tətbiqi proqramlar paketi müəyyən sinif məsələləri həll etmək üçün nəzərdə nəzərdə tutulmuş elə proqramlar kompleksidir ki, kompleksin komponentlərindən biri idarəedici rolunu oynayaraq, istifadə edilən bütün proqramların bir-biri ilə əlaqəsini təşkil etmiş olur.

Standart proqramlar kitabxanası isə riyazi funksiyaların hesablanması, standart məsələlərin həllini, verlənlrin emalını və sairə bu kimi işləri yerinə yetirən proqramlardır. Bu proqramlar əvvəlcədən hazırlanaraq istifadə üçün kompüterin yaddaşına yazılır.

Hal-hazırda ən çox istifadə edilətətbiqi proqramlar aşağıdakılardır:

kompüterdə mətnlərin hazırlanması-mətn redaktorları (WordPad, Microsoft Word);

cədvəl verilənlərinin emalı-cədvəl psessorları (Lotus 1–2-3, Microsoft Excel);

nəşriyyat sənədlərinin hazırlanmasınəşriyyat sistemi (PageMarker, QuarkXpress);

informasiya massivlərinin emalı-verlənlər bazasının idarə edilməsi sistemləri (Microsoft Access);

təqdimatların (prezentasiyaların) hazırlanması (Microsoft Power Point);

iqtisadi əhəmiyyətli proqramların hazırlanması (Финэксперт, Бухгалтерия 1С);

videofilmlərin, şəkillərin yaradılması üçün proqramlar-qrafik sistemlər (Presto, Mr. Photo);

verilənlərin statistik təhlili proqramları (SPSS, Statistika);

kompüter oyunları, öyrədici proqramlar, tərcümə proqramları və s. (Polyglot, PROMT).

Tətbiqi proqramlar paketi hər hansı məsələ və ya məsələlər sinfi, həmçinin istifadəçilər üçün nəzərdə tutulan proqram vasitələrinin toplusu və ya kompleksidir.

Tətbiqi proqram paketləri (TPP) istifadəçi tərəfindən həll edilən məsələlərin avtomatlaşdırılması üçün çox güclü alətdir və praktiki olaraq, onun informasiya emalında kompüterin bu və ya digər funksiya və prosedurlarının necə yerinə yetirilməsini bilməkdən azad edir. Hal- hazırda, öz funksional imkanlarına və reallaşdırma üsullarına görə fərqlənən çox geniş spektrli TPP mövcuddur.

TPP- müəyyən olunmuş sinif məsələlərin həlli üçün təyin olunmuş kompleks proqramdır. TPP-lərin aşağıdakı növləri var:

ümumi təyinatlı (universal);

üsulyönlü;

problemyönlü;

qlobal kompüter şəbəkələri.

Alqoritmik dillər proqramı

Alqoritmik dillər proqramı – hər-hansı proqram dili üçün nəzərdə tutulmuş proqramlar.

Digər proqramlar da mövcuddur. Məsələn, kompüter oyunları. Bu tip proqramlar kompüter qurğularını test etmək üçün ən yaxşı üsuldur. Belə ki, işdə yüksək sürət, daha çox yaddaş və yaxşı qrafika tələb edir.

Ədəbiyyat

R. Əliquliyev, S. Şükürlü, S. Kazımova. Elmi fəaliyyətdə istifadə olunan əsas terminlər. Baki, İnformasiya Texnologiyaları, 2009, 201 s.
Əliquliyev R. M., Ağayev N. B., Alıquliyev R. M., Plagiatlıqla mübarizə texnologiyaları // Bakı. İnformasiya Texnologiyaları nəşriyyatı. 2015. 148