Vikipediya

Kote Marcanişvili

teatr və kino rejissoru, gürcü teatrının qurucusu

Kote Marcanişvili və ya Konstantin Marcanişvili, Rusiya imperiyasında da Konstantin Marcanov (gürc. კონსტანტინე [კოტე] ალექსანდრეს ძე მარჯანიშვილი; 28 may (9 iyun) 1872, Kvareli, Tiflis quberniyası[1] – 17 aprel 1933[1][2], Moskva[1]) — Rusiya, Gürcüstan və SSRİ teatr və kino rejissoru, gürcü teatrının qurucusu, Gürcüstan SSR xalq artisti.[3]

Kote Marcanişvili
gürc. კონსტანტინე [კოტე] ალექსანდრეს ძე მარჯანიშვილი
Doğum tarixi 28 may (9 iyun) 1872
Doğum yeri
Vəfat tarixi 17 aprel 1933(1933-04-17)[1][2] (60 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
  • Mtatsminda panteonu[d]
Milliyyəti gürcü
Vətəndaşlığı
Fəaliyyəti aktyor, teatr rejissoru, kinorejissor, ssenarist
Fəaliyyət illəri 1893–1933
Teatr
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

redaktə

Kote Marcanişvili 28 may 1872-ci ildə Kvareli şəhərində anadan olmuşdur.[3]

Səhnə karyerasına 1893-cü ildə Kutaisi teatrında aktyor kimi başlamışdır. 1894-cü ildə Tiflisdə Akaki Seretelinin "Patar Kaxi" pyesində Patar Kaxi rolunda debüt etmişdir.[3]

1897-ci ildən Rus teatrlarında işləməyə başlayır. 1901-ci ildə Vyatka Teatrının səhnəsində ilk tamaşasını — Anton Çexovun "Vanya əmi" ni səhnələşdirmişdir.[4],[3]

İncəsənət fəaliyyəti

redaktə

Moskva İncəsənət Teatrı

redaktə

1910–1913-cü illərdə yüksək ideoloji repertuar, aktyorluq sənətində realizm prinsipləri ilə işləyən Moskva İncəsənət Teatrında çalışmışdır. Moskva İncəsənət Teatrında Mardjanişvili Knut Hamsunun "Həyat pəncələrində" (1911), Henrik İbsenin "Per Günt" (1912) tamaşalarını səhnələşdirmişdir. O, Fyodor Dostoyevskinin "Karamazov Qardaşları"nın yaradılmasında iştirak etmişdir (1910).

Azad teatr

redaktə
 
Kote Marcanişvili olan şərəfinə poçt markası, 1972-ci il.

Rusiyada 1905-1907-ci illər inqilabından sonrakı dövr, rus mədəniyyətinin yarı rəsmi sovet tənqidçiləri tərəfindən tez-tez "formalizm" olaraq qəbul edilən yeni iş formaları, maraqlı təcrübələr və kəşflər axtarması üçün bir vaxt idi. Bu proses sintetik teatr sənəti ideyasını həyata keçirməyə və opera, operetta, dram və pantomimada çıxış edən çox yönlü aktyorlar yetişdirməyə çalışan Mardcanaşvilini kənarda qoya bilməzdi. Göründüyü kimi, bu zaman teatr sənətinin daha çox əylənmək, ruh yüksəkliyi və ilham istəyi formalaşmışdır. 1910-cu illərdə teatrlarda dramatik pantomima forması ortaya çıxdı və buna Marcanişvili "Göz yaşları" pantomim tamaşasını səhnələşdirməklə cavab verdi.

1913-cü ildə Moskvada Kote Marcanişvili sahibkar V.V.Suxodolski ilə birlikdə, yalnız bir mövsüm mövcud olan, teatr həyatında o qədər təəccüblü bir hadisə olan "Azad teatr"ı yaratdı ki, bu da rus teatr tarixinə möhtəşəm daxil oldu. Teatr bütün növ ifaçılıq sənətlərini əhatə edən sintetik yaradıcılığı əks etdirərək yaradılmışdır. Teatrın truppasına aktyorlar A. G.Koonen, O.A.Golubeva, N.F.Monaxov, N.P. Aslanov daxil idi. O dövrdə teatrda sənətçilər K.A.Somov, V.A.Simov, A.A.Arapov işləyirdi. Bu teatrın səhnəsində Marcanişvili Offenbaxın "Gözəl Yelena" əsərini səhnələşdirdi. Digər tamaşaların quruluşuna da rəhbərlik etmişdir. Görkəmli rejissor Aleksandr Yakovleviç Tairov, karyerasına Azad Teatrda başlamış, burada Heselton-Furstun "Sarı geyim"ini (1913) və Şnitslerin "Pierret Pərdəsi" pantomimasını (musiqisi "Donanya", 1913) səhnələşdirmışdir. Görkəmli rejissor Aleksandr Akimoviç Sanin də teatrda çalışmışdır. Mədəni həyatda əhəmiyyətli bir hadisə, 8 oktyabr 1913-cü ildə M.P.Mussorqskinin yarımçıq qalmış "Soroçinskaya Yarmarkası" komediya operasını səhnələşdirməsi idi (bəstəkarın A.A.Golenişçev-Kutuzovun iştirakı ilə librettosu, N.V.Gogolun hekayəsi əsasında) A.K.Lyadov, V.G.Karatygin və N.A.Rimski-Korsakov tərəfindən yenidən işlənmiş ("Keçəl dağda gecə") Y.S.Saxnovski tərəfindən qismən tamamlanmış və yekunlaşdırılmışdır. Qoqol mətninin parçaları tamaşaya daxil edilmişdir. Dirijor — O vaxt Azad Teatrın musiqi hissəsindən məsul olan Saracyev, Konstantin Solomonoviç, rəssam — V.A.Simov idi. Tamaşada rolları Xivrya — Makarova-Şevchenko, Parasya — Milyavskaya, Popoviç — Monaxov, Çerevik — Drakuli, Gritsko — Karatov oynamışdılar.[3]

Maddi vəziyyət və Kote Marcanişvilinin sahibkar V.V.Suxodolski ilə konflikti, yalnız bir teatr mövsümü (21 oktyabr 1913–2 may (15), 1914) davam edən Azad Teatrın bağlanmasına səbəb oldu.[3]

"Azad teatr"dan sonra Kote Marcanişvili Rostov-na-Dondakı teatra (1914–1915), sonra Petroqraddakı "Buff" teatrına (1916–1917) rəhbərlik etdi və bir və digər hallarda tətil teatrı ideyasını həyata keçirməyə çalışdı.[3]

Marcanişvili Böyük Oktyabr Sosialist İnqilabını həvəslə qəbul etdi. O, Sovet teatrının qurucuları sırasına ilk qoşulanlardan biri idi. 1918-ci ildə Petroqradda, Keçid Yay Teatrında F.Leharın "Qraf Lüksemburq" operettasını səhnələşdirdi.[3]

Kiyev teatrı

redaktə

1919-cu ildə Kote Marcanişvili Kiyev teatrlarının komissarı təyin edildi. Burada o, inqilab dövrünün qəhrəmanlığını və pafosunu təcəssüm etdirən Lope de Veqanın "Fuente ovejuna" ("Qoyun baharı") əsərini səhnələşdirdi. Klassik pyeslərin personajları bu tamaşalarda yeni bir şəkildə şərh edildi, qəhrəmanlıqları, üsyankar etirazları və böyük fikirlər naminə mübarizəyə hazır olmaları ilə tamaşaçıya yaxın olduqları ortaya çıxdı.[3] Tamaşa Qırmızı Ordu və inqilabçı Kiyev tamaşaçıları tərəfindən hərarətlə qarşılandı.[3]

1922-ci ildə Marcanişvili bu tamaşanı Tiflisdə, Teatrın səhnəsində səhnələşdirmək üçün vətənə geri qayıtdı.[3]

1919-cu ildə Kiyevdə şair və dramaturq V.V.Kamenskinin "Stenka Razin" pyesini səhnələşdirdi.[3]

Kote Marcanişvili Kiyevdə olduğu müddətdə 1919-cu ildə Kiyev "Kulturliga" da yaradılan Yəhudi teatr studiyasında dərs demişdir. Orada, xüsusən, rejissor, Belarus SSR əməkdar incəsənət xadimi Naum Borisoviç Loiter Kote Marcanişvilidən təhsil almışdır.[3]

1919-cu ildə Kote Marcanişvili Y. Ozarovski və F.N.Kurikin ilə birlikdə Kiyevdə "Topal Jim" estrada teatrını təşkil etdi.[3]

Petroqrad teatrı

redaktə

Qısa fasilə ilə Kote Marcanişvili Petroqradda da çalışdı. Oktyabr inqilabından sonra populyar kütləvi şənliklərin yeni monumental formaları ortaya çıxdı. 1920-ci ilin iyulunda Petroqradda onun rəhbərliyi altında rejissorlar N.V.Petrov, S.E.Radlov, A. İ.Piotrovski və rəssam N.İ.Altmanın iştirakı ilə "Dünya Kommunasına Doğru" əsərinin möhtəşəm və uğrlu quruluşunu həyata keçirdilər. Birjanın binasında səhnələşdirilən tamaşada 4 min işçi və Qırmızı Ordu əsgəri iştirak etdi və tamaşaçı sayı 45 minə çatmışdı.[3]

Kote Marcanişvilinin rəhbərliyi ilə 1920-ci ilin iyununda Petroqradda Dövlət Komik Opera Teatrı quruldu. Tamaşalar Fontankadakı Yaz "Buff" və "Saray Teatrı" teatrlarının binalarında baş tutdu. Teatr eksperimental bir musiqi olaraq düşünüldü və yalnız komik operaları deyil, həm də operettaları və dramatik tamaşaları səhnələşdirməyə başladı. 1920-ci il iyunun 5-də açılışda Qaetano Donizettinin Don Pasquale operası Petroqradda səhnələşdirildi.[3]

Tetra truppasına dram aktyorları E.P.Korçagina-Aleksandrovskaya, B.A.Gorin-Goryainov; opera sənətçiləri A.B.Ter-Danielyants, M.İ. Osolodkin; balet rəqqasları — E.V.Lopuxova, A.A.Orlov; operetta sənət ustaları — N.İ.Tamara, M.A.Rostovtsev, G.M.Yaron, A.N.Feona; operetta və musiqi sənətçiləri A.A.Orlov, İ.S.Gurko daxil idilər.[3]

Teatrda Kote Marcanişvildan başqa rejissor G.K.Krıjitski idi. Teatrda dirijorlar G.Varlix, V.S.Maratov, rəssam N.A.Uşin, A.A.Radakov da çalışırdı. Teatrda "Topal Co" satirik kabareti və "İşçilər Teatrı" dram studiyası fəaliyyət göstərirdi. Lakin onun şalışdığı bu teatr tezliklə bağlandı.[3]

Vətənə dönüş

redaktə

1922-ci ildə Marcanişvili Gürcüstana qayıtdı və gürcü sovet teatrının yaradılması üzərində fəal işlə məşğul oldu. Teatr ensiklopediyası onu Sovet Gürcü teatrının banisi və islahatçısı adlandırdı. XIX əsrin sonu — XX əsrin əvvəllərində gürcü teatrında mürəkkəb və ziddiyyətli formalaşma prosesləri baş verdi. Çar rejimi dövründə Tiflis Zaqafqaziyanın təkcə inzibati deyil, həm də mədəniyyət mərkəzinə çevrildi, burada təkcə Gürcüstan deyil, həm də erməni və Azərbaycan milli teatrları inkişaf etmişdi. Şəhərdə yeniliyə ehtiyacı olan bir tamaşaçı var idi. Ancaq teatr truppaları, dövlətin maddi dəstəyi olmayan özəl müəssisələr ya iflas edirdilər, ya da maliyyə uğurlarına diqqət yetirməyə məcbur olurdular. Nəticədə həm dramatik, həm də musiqili milli repertuar inkişaf etdirilmirdi. Müstəqil dövlətin yaranması ilə milli teatrın formalaşması cəmiyyət tərəfindən tanınan bir zərurətə çevrildi. 1919-cu ildə Tbilisi opera teatrında milli operalar səhnəyə qoyuldu.

Gürcüstanda Sovet hakimiyyətinin qurulması ilə milli teatrın inkişafı xətti davam etdirildi. Siyasət sahəsindəki rəsmi kursun digər tərəfi ən qabaqcıl olaraq tanınan beynəlmiləlçilik və dünya mədəniyyətindəki meyllərin dəstəklənməsi idi. Məhz bu anda Marcanişvili Gürcüstanda göründü. Açıqfikirli bir sənətkar, çox peşəkar və çox yönlü bir usta, milli repertuar yaratmaq üçün artıq davam edən işə asanlıqla qoşuldu, baxmayaraq ki, bundan əvvəl Rusiyada işləyərkən gürcü teatrının formalaşmasında iştirak etməmişdi. Onun qlobal mədəni proseslərdə iştirakı xüsusilə vacib idi. Onun yaradıcılıq kredosu — sənəti "indiki günümüz böyük olduğu qədər böyük olmalıdır" — teatr qarşısına yüksək məqsədlər qoymuşdur.

Rustaveli Teatrı

redaktə

Gəldikdən dərhal sonra Marcanişvili teatrın səhnəsində tamaşalar səhnələşdirməyə başladı. Rustavelinin Lope de Veqanın "Fuente Ovehuna" pyesi (1922), artıq Kiyevdə və Petroqradda sınaqdan keçirilmişdi. Tamaşa gürcü teatrının ideoloji cəhətdən yenilənməsində mühüm rol oynadı. Lope de Veqanın pyesi Marcanişvili tərəfindən kəndlilərin feodallara qarşı mübarizəsindən bəhs edən inqilabi, qəhrəmanlıq tamaşası kimi şərh edildi. Qəhrəmanlıq və şənliyi birləşdirərək, insanların oyanışını canlandırdı. Oyun klassik dramın inqilab dövrünün problemlərinin həllinə necə xidmət edə biləcəyinə nümunə oldu.

 
Kote Marcanişvilinin məzarı üstündə abidəsi

Bu tamaşanın ardından o, Zurab Antonovun "Gürcüstanda Günəşin Tutulması" (1923), Giorgi Eristavi "Bölmə" əsərlərinə quruluş verdi (1923). 1924-cü ildə Marcanişvili dünya dramaturgiyasının şah əsərlərinə üz tutdu, Molyerin "Soylulardakı burjua" və Vilyam Şekspirin "Vinzor dedi-qoduları" komediyalarını, bundan sonra "Hamlet"i səhnələşdirdi. A. Axmeteli ilə birlikdə bir çox əsərlərə səhnə həyatı verdi.

"Mzetamze" (1926) pantomimasının səhnələşdirilməsi yeni teatr ifadəsi vasitələri üçün yorulmaz axtarışların sübutu oldu. Bu illərin reallaşmamış planları arasında — Vladimir Mayakovskinin "Sirr-Buff" dağ yaylasında açıq havada səhnələşdirmək niyyəti idi.

O dövrdə Rustaveli Teatrı sənətə fərqli baxışları olan bir çox əhəmiyyətli ustaları bir damın altına topladı. Yığılmış ziddiyyətləri aradan qaldırmaq üçün 1928-ci ildə Mardcanişvili teatrı tərk etdi və Kutaisi şəhərində yeni bir teatr yaratdı, yaradıldıqdan sonra Gürcüstanın 2-ci Dövlət Teatrı adlandırıldı. Artıq 1930-cu ildə teatr Tiflisə köçürüldü. 1933-cü ildə Mardjanişvilinin ölümündən sonra teatr onun adını aldı və Kote Marcanişvili adına Tbilisi Akademik Teatrı oldu.

Kote Marcanişvili 17 aprel 1933-cü ildə Moskvada qəflətən öldü, burada Malıy Teatrında Şillerin "Don Karlos" və Moskva Operetta Teatrında Offenbaxın "Yarasa" kimi pyeslərini səhnələşdirməyə dəvət olunmuşdu. Tiflisdə Opera Teatrının yaxınlığındakı parkda dəfn edildi. 1964-cü ildə Mtatsminda panteonunda yenidən dəfn edildi.[3]

Ailəsi

redaktə
  • Valideynləri — Aleksandr və Yelizaveta Marcanişvili.
  • Bacısı — Famar (Tamara Mardjanishvili, 1869–1936), provaslav müqəddəsi.
  • Həyat yoldaşı — Nadejda Dmitriyevna, məşhur aktyor V.İ.Jivokininin nəvəsi, qızı.[5]
  • Oğulu — Marcanişvili, Konstantin Konstantinoviç (1903–1981) — riyaziyyatçı, SSRİ Elmlər Akademiyasının akademiki.

Mükafatları və təltifləri

redaktə

Ədəbiyyat

redaktə

Memuar ədəbiyyatında

redaktə

Гоголева Е.Н. На сцене и в жизни. Театральные мемуары (2-е изд., испр. и доп 30000 nüs.). М.: «Искусство». 1989. ISBN 5210003736.

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 Марджанишвили Константин Александрович // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  2. ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France Konstantin Aleksandrovič Mardžanov // BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Театральная энциклопедия. Гл. ред. П. А. Марков. Т. 3 — М.: Советская энциклопедия, Кетчер — Нежданова, 1964, 1086 стб. с илл., 7 л. илл.
  4. ↑ Л. В. Смирнова "На театральных подмостках"//ru:Энциклопедия земли Вятской, Т. 9 Культура. Искусство / Киров: 1997
  5. ↑ Театральная энциклопедия. Гл. ред. П. А. Марков. Т. 2 — М.: Советская энциклопедия, Гловацкий — Кетуракис, 1963, 1216 стб. с илл., 14 л. илл. (стб. 684)
  6. ↑ Большая советская энциклопедия. Гл. ред. А. М. Прохоров, 3-е изд. Т. 7. Гоголь — Дебит. 1972. 608 стр., илл.: 44 л. илл. и карт. 1 карта-вкл. (статья Грузинский театр)

Xarici keçidlər

redaktə
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Kote_Marcanişvili&oldid=7619373"