Lənkəran döyüşü

Lənkəran döyüşü — şəhəri ələ keçirmək üçün bolşevik, ağqvardiyaçı və azərbaycanlı qüvvələr arasında baş vermiş döyüşdür. Döyüş 1919-cu ilin iyulunda baş vermişdir.

Lənkəran döyüşü
Muğan hadisələri
Tarix	1919-cu ilin iyul ayı
Səbəbi	* Bolşeviklərin Lənkəranda hakimiyyətə gəlməsi; * Azərbaycanlı partizanların və ağqvardiyaçıların bundan narahatlığı
Nəticəsi	Azərbaycanlı partizanlar Lənkərandakı bolşevikləri məğlub etsələr də, bolşeviklər şəhəri ağqvardiyaçılara təslim etdilər.
Münaqişə tərəfləri
Azərbaycanlı partizanlar Muğan Sovet Respublikası
Komandan(lar)
Şahverən Hüseyn Ramazanov Yusif bəy Hacı Osman D.D.Çirkin T.İ.Ulyançev-Otradnev

Zəmin

1918-ci ilin avqustun 4-5-də keçirilən Muğandakı ağqvardiyaçı qurultayı nəticəsində 5 nəfərdən ibarət "Müvəqqəti diktatura"nın yaradıldığı elan edildi. Bu diktatura "beşlər diktaturası "da adlandırılırdı. AXC və Qafqaz İslam Ordusu buradakı özbaşına qüvvələri də ortadan qaldırmaq barədə düşünsə də, Osmanlı imperiyasının I Dünya müharibəsində məğlub olması, Bakıya ingilislərin gəlməsi bu planın həyata keçirilməsini mümkünsüz etdi. Bakıya ingilislərin gəlişindən sonra rus zabitləri Suxorukovun rəhbərliyi ilə Lənkəran Respublikasının və hökumətinin yaradıldığını elan etdilər.

Bölgədə aktiv olan güclərdən biri də bolşeviklər idi. Onlar Lənkəranın onlarda olacağı halda Bakıya yürüş etməyin rahatlaşacağını düşünürdülər. Beləliklə, bolşeviklər hazırlıqlardan sonra aprelin 25-də üsyana başladılar. Uğurlu olan bolşeviklər ağqvardiyaçıların aktiv üzvlərini həbs etməyi bacardılar və may ayının 15-də Muğan Sovet Respublikasının yaradıldığını elan etdilər.

Döyüş

1919-cu ilin iyulun 5-də Prişibdə yeni ağqvardiyaçı, malakan və digər rusların yeni qurultayı keçirildi. Qərara alındı ki, bölgə bolşeviklərdən təmizlənsin. İyulun ikinci yarısında ağqvardiyaçılar Lənkəran üzərinə qəti hücuma keçdilər. Bölgədəki azərbaycanlı partizanlar da eyni zamanda bolşeviklərə qarşı hücuma keçdilər. Ramazanovla Şahverənin dəstələri birləşdilər, Hərbi Şurada qərara alındı ki, şəhərə üç istiqamətdə hücum edilsin. Ramazanov cənubdan, Şahverən qərbdən, Hacı Osman isə şərqdən hücuma keçməli idi. Azərbaycanlıların hücumu uğurlu oldu və bolşeviklər geri çəkilməyə məcbur oldular. Bolşeviklər mayaka doğru sıxışdırılsalar da, əllərində olan ağır silahlara görə müqavimət göstərə bilirdilər. Şəhərin yerdə qalan hissəsi isə azərbaycanlı partizanların əlinə keçmişdi. Şəhərin şimal nöqtəsindən başlayaraq Hacı Qurban küçəsinə qədərki ərazi Şahverənin, şəhərin qərb ətəyindən sol sahilinə kimi Ramazanovun, Sütəmurdov tərəfdən başlayaraq Lənkəran çayının sağ sahilinə kimi isə Hacı Osmanın nəzarətində idi. Azərbaycanlı partizanlara daimi dəstək göstərildiyi üçün onlar hücumu sona qədər davam etdirməkdə qərarlı idilər. Bolşeviklər isə gec-tez məğlub olacaqlarını bilirdilər və buna görə də, Sarı adasına getmək qərarına gəldilər. Lakin onlar şəhəri boşaldarkən buraların azərbaycanlılara yox, ağqvardiyaçı olsa belə, ruslara verilməsi qərarına gəlmişdilər. Beləliklə, iyulun 24-25-də Muğan qüvvələri, yəni ağqvardiyaçılar şəhərin müxtəlif mühüm yerlərinə buraxıldılar, onların həbs edilmiş bütün zabitləri azadlığa buraxıldılar.

Nəticə

Lənkəran döyüşündə şəhərdəki bolşevikləri təmizləyən azərbaycanlı qüvvələr olsa da, bolşeviklər şəhər azərbaycanlılara qismət olmasın deyə onu özlərinin ən əzəli düşmənləri olan ağqvardiyaçılara təslim etdilər.

Ağqvardiyaçılar Prişibdə yeni qurultaylarını çağırdılar və qərara görə may ayında sovetlərin çağırdığı qurultayda qərara alınanlar qüvvədən düşmüş hesab edilir və o, səlahiyyətlərini hazırkı qurultaya verir. Həbsdən çıxan İlyaşeviç yenidən rəhbərliyi ələ aldı və ilk gördüyü tədbirlər azərbaycanlı partizanlara qarşı oldu. O, partizan dəstələrindən birinin rəhbəri olan Yusif bəyə göndərdiyi məktubda artıq bolşevik hakimiyyətinin devrildiyini, onun silahlı dəstəsinin bölgədəki varlığına ehtiyyac qalmadığını, buna görə də, onun 12 saat ərzində Rus Astarasını tərk etməli olduğunu, əks təqdirdə hücuma keçəcəyini bildirdi. Yusif bəy isə cavabında Azərbaycan hökumətindən başqa heç bir hökuməti tanımadığını və buna görə də, silahı yerə qoymayacağını bildirdi.

AXC hadisələrə müdaxilə etdi. Əvvəlcə ağqvardiyaçılar başladıqları hücumları nəticəsində məğlub edildilər, avqustda isə bölgədə keçirilmiş Lənkəran əməliyyatı ilə bütün ağqvardiyaçılar silahsızlaşdırıldılar.

Həmçinin bax

• Lənkəran əməliyyatı (1919)

Mənbə

• Mehman Süleymanov. Azərbacan Ordusu (1918-1920). Bakı: hərbi Nəşriyyatı. 1998.
• Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası/Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Lənkəran əməliyyatı maddəsi. Bakı: Lider nəşriyyat. 2004.
• Olga M. Morozova. Mugan Region in 1918–1919 (PDF). Russkaya Starina. 2014.
• Ольга Морозова, Татьяна Ермоленко. Погоны и Буденовки: Гражданская война глазами белых офицеров и красноармейцев. Moskva: Российский гуманитарный научный фонд. 2013. 356.
• Mehman Süleymanov. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Hərb Tarixi. 2. Firuzan. Pərvin Darabadi. 2014. 696.