Laert (mifologiya)
Laert[1] (q.yun. Λᾱέρτης) — qədim yunan mifologiyasında personaj,[2] İtaka padşahı və Odisseyin atası. O, Avtolikin qızı Antikleya ilə evlənmişdir. Laert qədim ədəbiyyatda Kalidon ovunun və arqonavtların Qızıl yun uğrunda Kolxidaya səyahətinin iştirakçısı kimi xatırlanır. O, Homerin "Odisseya" əsərində əhəmiyyətli personaj olmuşdur və burada yaşlı bir şəxs kimi təsvir edilmişdir.
| Laert | |
|---|---|
| q.yun. Λᾱέρτης | |
 Odissey yaşlı Laert ilə. XVII əsr. Müəllif: Teodor van Tülden. | |
| Mifologiya | qədim yunan mifologiyası |
| Yer | İtaka, Kalidon, Kolxida |
| Cinsi | kişi[d] |
| Fəaliyyəti | İtaka padşahı |
| Atası | Arkisi[d] |
| Anası | Xalkomeduza[d] |
| Arvadı |
|
| Uşaqları | |
| Əlaqəli hadisələr | Kalidon ovu, arqonavtların səyahəti |
| Xatırlanması | "İliada", "Odisseya" |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Mifologiyada
redaktəQədim müəlliflər Laerti İtaka və qonşu adaların hökmdarı Arkisinin oğlu adlandırmışdılar. Arkisi öz növbəsində ya Kefaliniyanın eponimi olan Kefalın, ya da Evriodiya vasitəsilə Zevsin özünün oğlu idi.[3] Homer üçün sxoliyanın müəllifi olan Evstafiyə görə, Laertin anasının adı Xalkomeduza idi.[4]
Laertin "Odisseya" əsərində nəql edilən hadisələr başlamazdan əvvəlki həyatı haqqında çox az şey məlumdur. Laert Avtolikin qızı Antikleya ilə evlənmişdi. Antikleyanın Odissey adlı bir oğlu və Ktimena adlı bir qızı olmuşdur.[5] Son antik dövrə aid mənbələrdə Kallisto və ya Fake adlı başqa bir qız övladının da adı çəkilmişdir.[6][7][8][9] Həmçinin, bir versiyaya görə, Odissey əslində əslən Korinfdən olan Sizif adlı personajın oğludur. Sizif onun atlarını oğurladığı üçün Avtoliki cəzalandırmaq məqsədilə onun qızı Antikleyaya təcavüz etmişdir. Antikleya artıq hamilə olan vaxtda Laert ilə evlənmişdir.[10][11]
Pilionda yaşayan Avtolik ən azı bir dəfə kürəkənini ziyarət etmişdir. Bu hadisə Odisseyin doğulduğu dövrə aid edilmişdir. Psevdo-Higin və Ovid Laertin adını Kalidon ovunun iştirakçıları arasında,[12][13] Siciliyalı Diodor və Psevdo-Apollodor isə Qızıl yun uğrunda Kolxidaya səfər edən arqonavtlar arasında çəkmişdilər. Diodorun məlumatına görə, Laert kolxidalılarla döyüşdə igidliyi ilə seçilmiş, burada yaralanmış və sonradan Medeya tərəfindən müalicə edilmişdir.[14]
Laert öz hakimiyyətini Troya müharibəsindən əvvəl oğlu Odisseyə təhvil vermişdir, lakin mənbələrdə bunun səbəbləri göstərilmir. Buna baxmayaraq, müasir alimlər güman edirlər ki, o zaman Laert Odisseyi nisbətən gənc və güclü bir insan hesab edirdi.[15] "Odisseya" əsərində təsvir edilən hadisələr başlayan dövrdə Laert artıq dul qalmışdı və siyasi fəaliyyətdən tamamilə ayrılmışdı. Laert padşah sarayında nadir hallarda görünür, ucqar malikanələrin birində yaşayır, yalnız bir neçə kölə ilə ünsiyyət qurur, bağçaya qulluq edir və öldüyünə inandığı oğluna yas tuturdu.[16] İtaka əhalisi Laertin ölümünün yaxınlaşdığına inanırdı və gəlini Penelopa bundan istifadə edərək yüzlərlə israrlı həyat yoldaşı namizədindən biri ilə toyunu təxirə salmışdı. O, yeni evlilikdən əvvəl qayınatası üçün kəfən toxumalı olduğunu bildirmişdi və o, tam üç il bu işlə məşğul olmuşdur.[17] Odissey qayıdan zaman Laert müvəqqəti olaraq əvvəlki gücünü bərpa etmişdi. O, Penelopa ilə evlənmək istəyən şəxslərdən öldürülənlərin qohumları ilə döyüşdə iştirak etmiş və hətta Antinoyun atası Evpifi öldürmüşdür.[18]
Populyar mədəniyyətdə
redaktə
Homerin "İliada" əsərində Laert çox az xatırlanır. Bununla belə, o, "Odisseya"nın məzmununda mövcuddur və itkin düşmüş olduğu düşündüyü oğlu üçün kədərlənən çox yaşlı bir insan kimi təsvir edilmişdir. Penelopanın evlilik üçün namizədləri padşahın sarayında özlərini təhlükəsiz hiss edirdilər, çünki Laerti təhlükə mənbəyi hesab etmirdilər. Odissey özünü atasına yalnız həmin şəxslər döyüldükdən sonra göstərmişdi. Odissey atasının inamsızlığını aradan qaldırmaq üçün Laertə ayağındakı yara izini göstərmiş və uşaqlıqda ona hədiyyə olaraq aldığı bağdakı ağacları sadalamışdır. Bundan sonra Afina Laertin qüvvətini gücləndirmiş və o, döyüşdə iştirak etmək üçün yenidən silaha sarılmışdır.[18]
Laert yunan ədəbiyyatının sonrakı dövrlərə aid əsərlərində də görünür. O, həmişə Homerdən götürülmüş bir fiqur kimi xatırlanmışdır. Buna görə Laertdən bəhs edən və "Odisseya"dan müstəqil olan başqa bir ənənənin mövcudluğuna dair heç bir dəlil yoxdur.[19] Mənbələrdə mətni tamamilə itmiş Xioslu İonun "Laert" faciəsi xüsusilə qeyd olunmuşdur. Odisseyin atası Kalidon ovunun iştirakçıları siyahısına daxil edilmişdir. Müasir alimlərin ehtimallarına görə, bunun baş verməsinin səbəbi ellinizm dövrünün bilikli mifoqrafiyaçılarının ədabazlığı idi. Onlar sadəcə olaraq Kalidon qabanını ovlamaq üçün Etoliyaya toplaşan personajlar arasında təxminən eyni generasiyaya aid olan bütün mifoloji personajları daxil etmişdilər.[4] Bundan başqa, Laert oğulları Troya müharibəsində iştirak edən bir çox digər personajlarla birlikdə arqonavtların siyahısına əsassız formada daxil edilmişdir.[20]
Laertin sağ qalmış təsvirləri az saydadır. Xüsusilə, Berlində saxlanılan "Dionisi fincanı" adlanan vazanın üzərində təsvir edilmiş rəsm əsərində Avtolik və Sizif mifi nəql edilmiş, Laert isə burada səhnələrdən birində iştirak etmişdir. Lukaniya krateri Laertin toyunu təsvir edir və burada Antikleya hamilə görünür. Buna görə də elmdə belə bir fikir var ki, rəssam Evripid dövrünə aid hansısa əsəri illüstrasiya etmişdir. Sözügedən əsərdə İtaka padşahının başqa kişidən uşaq gözlədiyini bildiyi halda Antikleyaya aşiq olması və onunla evlənməsi nəql edilmişdir.[21]
Laert "Arqonavtlar: Qızıl yun axtarışında" (1960) filminin personajlarından biri idi və burada Paolo Qotslino tərəfindən canlandırılmışdır.[22] O, Odisseyə həsr olunmuş bir neçə filmdə də təsvir edilmişdir. Bunlara daxildir: "Odisseyin səyahətləri" (1954; Qvaltyero Tumiati tərəfindən canlandırılmışdır),[23] Franko Rossinin rejissorluğunu etdiyi "Odisseya" televiziya seriyası.[24][25]
Mənbə
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ Ziyatay, 2009. səh. 10
- ↑ Autenrieth, Georg. "Κεφαλλῆνες". www.perseus.tufts.edu. A Homeric Dictionary. 2023-03-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-08.
- ↑ Аполлодор Афинский, 1972, I, 9, 16
- ↑ 1 2 Lamer, 1924, s. 435
- ↑ Гомер, 2000, XV, 363
- ↑ Афиней, 2004, IV, 158 cd
- ↑ Wüst, 1937. səh. 1918
- ↑ Schmidt, 1902. səh. 602; 613
- ↑ Lamer, 1924, s. 426
- ↑ Плутарх, 1990, Греческие вопросы, 43
- ↑ Lamer, 1924, s. 437
- ↑ Гигин, 2000, Мифы, 173
- ↑ Овидий, 1977, Метаморфозы, VIII, 315
- ↑ Диодор Сицилийский, 2005, IV, 48, 5
- ↑ Wüst, 1937. səh. 1920
- ↑ Гомер, 2000, XV, 353—357
- ↑ Гомер, 2000, XXIV, 129—142
- ↑ 1 2 Ярхо, 1988
- ↑ Lamer, 1924, s. 434
- ↑ Jessen, 1895, s. 753
- ↑ Lamer, 1924, s. 444—445
- ↑ "I giganti della Tessaglia". 7 iyl 1963. 2023-11-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-09 – IMDb vasitəsilə.
- ↑ "Ulisse". 2024-11-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-09 – IMDb vasitəsilə.
- ↑ "Odissea". 24 mar 1968. 25 September 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 December 2024 – IMDb vasitəsilə.
- ↑ Lobsien, 2008. səh. 498
Ədəbiyyat
redaktə- Homer. Odisseya. Ələkbər Ziyatay tərəfindən tərcümə olunub. Bakı: Şərq-Qərb. 2009.
- Аполлодор Афинский. Мифологическая библиотека. Л.: Наука. 1972.
- Афиней. Пир мудрецов. Книги 1—8. М.: Наука. 2004. ISBN 5-02-010237-7.
- Гигин. Мифы. СПб.: Алетейя. 2000. ISBN 5-89329-198-О.
- Гомер. Одиссея. М.: Наука. 2000. ISBN 5-02-011652-1.
- Диодор Сицилийский. Историческая библиотека. СПб.: Алетейя. 2005. ISBN 5-89329-716-4.
- Публий Овидий Назон. http://ancientrome.ru/antlitr/t.htm?a=1303006006 (#bare_url_missing_title) // Метаморфозы. М.: Художественная литература. 1977.
- Плутарх. Застольные беседы. Л.: Наука. 1990. ISBN 5-02-027967-6.
- Ярхо В. Лаэрт // Мифы народов мира . 2. 1988. 40.
- Ярхо В. «Одиссея» — фольклорное наследие и творческая индивидуальность // Гомер. Одиссея. 2000. 289—329.
- Jessen. "Argonautai". Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. 1895. /.
- Lamer. "Laertes". Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. 1924. /.
- Lobsien E. "Odysseus". Mythenrezeption. Die antike Mythologie in Literatur, Musik und Kunst von den Anfängen bis zur Gegenwart. 2008. /.
- Schmidt J. "Odysseus". W. H. Roscher: Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie. 1902. /.
- Wüst E. "Odysseus". Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. 1937. /.