Legitimlik

Legitimlik (lat. legitimus) — xalq tərəfindən hakimiyyətin tanınması deməkdir. Legitim hökuməti ədalətli sayaraq xalq ona tabe olur. Legitimlik və Leqallıq politologiyada fərqli anlamlardır. Hakimiyyətin leqallığı dövlətin hüquq normalarına əsaslanır. Legitimlik leqallıqdan fərqli olaraq hüquqi fakt deyil, sosial-psixoloji hadisədir. Dövlət hüququna görə konstitusiyaya uyğun hökumət legitim hökumətdir.

Legitimlik səviyyəsi nə qədər aşağı olarsa, hakimiyyət bir o qədər tez-tez məcburiyyətə arxalanacaq.

Oyun nəzəriyyəsində qanuni hərəkət bu hərəkətə etiraz etmək hüququ və imkanı olan “oyunçuların” heç biri tərəfindən mübahisələndirilməyən hərəkətdir. Hərəkət subyekti onun etdiyi kimi hərəkət etmək hüququnu qorumaq üçün xüsusi səylər göstərməli olduqda, hərəkət qanuniliyini itirir.

Politologiyada legitimlik siyasi-hüquqi məfhumdur ki, bir ölkə və ya dövlətin sakinlərinin, böyük qrupların, ictimai rəyin konkret dövlət və ya ölkədə fəaliyyət göstərən hakimiyyət institutlarına müsbət münasibəti, onların legitimliyinin tanınması deməkdir.

Qanuniləşdirmə prosesi hakimiyyətin və ya siyasi liderin hərəkətlərinin ictimaiyyət tərəfindən tanınması prosesidir.

İnsanların inamının itirilməsi ilə hakimiyyətin delegitimləşməsi baş verir ki, bunun ifrat forması legitimlik böhranıdır. Bu vəziyyətə xalqın və siyasi elitanın maraqlarının toqquşması, hakimiyyət qolları arasında münaqişələr, millətçilik təhlükəsinin artması və s.

Siyasi legitimlik

Siyasi legitimliyə münasibətdə məşhur ingilis politoloqu Devid Bitem ing. David Beetham “Hakimiyyətin legitimliyi” əsərində qeyd olunan “siyasi legitimliyin normativ strukturunu” işləyib hazırlamışdır:

• hakimiyyət cəmiyyətdə qəbul edilmiş və ya müəyyən edilmiş qaydalara uyğundur;
• bu qaydalar idarə olunanların və hökmdarların paylaşdıqları imana istinad etməklə əsaslandırılır;
• mövcud güc münasibətlərinə razılıq sübutları mövcuddur.

Qanunilik ilk növbədə qanuniliklə eynidir. Politologiyada legitimlik hakimiyyətin əhali tərəfindən tanınması, qanunauyğunluq isə qanunauyğunluq, hüquq normalarına (qanun və ya qanunvericilik aktlarına) uyğunluqdur.

Leqallıq və legitimlik arasında əlaqə

"Legitimlik" termini 19-cu əsrin əvvəllərində yaranıb və qəsbkarın hakimiyyətindən fərqli olaraq Fransada yeganə qanuni olan kralın hakimiyyətini bərpa etmək istəyini ifadə etdi. Eyni zamanda, bu söz başqa bir məna kəsb etdi - bu dövlət hakimiyyətinin və dövlətin ərazisinin beynəlxalq səviyyədə tanınması. Hakimiyyətin legitimliyi tələbi hakimiyyətin zorakılıqla dəyişdirilməsinə və dövlət sərhədlərinin yenidən cızılmasına, özbaşınalığa və oxlokratiyaya qarşı reaksiya kimi yaranıb.

Legitimlik əhali tərəfindən bu hakimiyyətin, onun idarə etmək hüququnun tanınması deməkdir. Qanuni hakimiyyət kütlə tərəfindən qəbul edilir, nəinki onların üzərinə qoyulur. Kütlə bu gücü ədalətli, mötəbər və mövcud nizamın ölkə üçün ən yaxşısı hesab edərək ona tabe olmağa razıdır. Təbii ki, cəmiyyətdə həmişə qanunları pozan, verilən siyasi kursla razılaşmayan, hakimiyyəti dəstəkləməyən vətəndaşlar olur. Hakimiyyətin legitimliyi onun əksəriyyət tərəfindən dəstəklənməsi, qanunların cəmiyyətin əsas hissəsi tərəfindən həyata keçirilməsi deməkdir.

Hakimiyyətin legitimliyini siyasi elmdə də mövcud olan hakimiyyətin qanuniliyi anlayışı ilə qarışdırmaq olmaz.

Ədəbiyyat

• D. Beetham The Legitimation of Power. London: Macmillan, 1991.  (ing.)
• Ачкасов В. А., Елисеев С. М., Ланцов С. А. Легитимация власти в постсоциалистическом российском обществе. — М.: Аспект Пресс, 1996. — 125  (rus.)