Leopoldun matritsası
Leopoldun matritsası-təsirin qiymətləndirilməsində nioner yanaşma kimi səciyyələnir.
Ümumi məlumat
redaktəDoktor Luna Leopold və ABŞ-nin geoloji xidmət əməkdaşları tərəfindən hazırlanmışdır. Bu metod praktiki olaraq bütün layihəyə tipləri ilə əlaqədar təsirlərin qiymətləndirilməsi üçün təyin olunmuşdur. Bu metodun üstün cəhəti onun nəzarət siyahısı vəzifəsi daşımasıdır, o, səbəb-nəticə tipi əlaqələri haqqında keyfiyyətli informasiyaya malikdir. Hazırlanma nəticələri haqqında informasiya mənbəyi kimi də faydalı hesab olunur. Matritsaya üfüqi oxda 100 adda təsir, şaquli oxda isə 88 «xarakteristika» və «şərait» daxil olub, ətraf mühitin həm coğrafi-bioloji, həm də sosial-iqtisadi aspektlərini geniş miqyasda əhatə edir. Layihədə nəzərdə tutulan və ehtimal edilən təsirlər fəaliyyət növü üzrə bloklarda qruplaşdırılır: rejimin modifikasiyası, landşaftın dəyişdirilməsi və tikinti, faydalı qazıntıların istehsalı (çıxarılması), kənd təsərrüfatı və sənaye, landşaftın modifikasiyası, resursların bərpası, nəqliyyat vasitələri, tullantıların yerləşdirilməsi və yenidən işlənməsi, kimyəvi emal (işləmə), bədbəxt hadisələr və s. «Rejimin modifikasiyası» blokunda ekzot flora və faunanın introduksiyası, bioloji sistemlərin idarə olunması, bitmə şəraitinin dəyişməsi, torpaq örtüyünün pozulması, qrunt suları rejiminin dəyişməsi, çayların rejiminin tənzimlənməsi, səthi axım sularının dəyişməsi, kanalların tikilməsi, suvarma, havaya aktiv təsir, müxtəlif yanacaq növlərinin yandırılması, süni örtüklərin yaradılması, səs çirklənməsi və vibrasiya. Digər bloklar da bu prinsip (üsul) üzrə, lakin «öz» təsirləri ilə formalaşdırılır. Nəticələr (ətraf mühitin «xarakteristikası» və «şəraiti»), öz nisbətin¬də 4 blokda strukturiaşdınlmış, hər bir blok isə bir sıra yarım bloka ma¬likdir. «Fiziki və kimyəvi xarakteristika» bloku, «Torpaq», «Sular»,«Atmosfer», «Proseslər», «Bioloji şərait» bloku» - «Flora», «Fauna», «Antropogen faktorlar» bloku - «Torpaqdan istifadə», «Rekreasiya», «Estetik tələbat və insanın meyli», «Sivilizasiya aspektləri», «Süni qurğular və fəaliyyət növləri», «Bəzi ekoloji asılılıq» bloku. Ayrılmış yarımbloklar mühitin özünəməxsus xarakteristikasına malikdir. Məsələn, «Fauna» yarımblokunda «quşlar», «reptililər» daxil olmaqla yerüstü heyvanlar; balıqlar və molyusklar; bentos orqanizmləri, həşəratlar, mikrofauna, məhvolma təhlükəsi qarşısında qalan növlər, maneələr, dəhlizlər və s. Xəritələrin uyğunlaşdırılınası analizi ilə təsirin qiymətləndirilməsi metodundan istifadə etdikdə tədqiq olunan ərazi koordinat şəbəkəsi üzrə yerin topoqrafik xüsusiyyətləri və torpaqdan istifadəni nəzərə alaraq coğrafi «yaçeyka»lara bölünür. Sonra təbii mühitin xüsusiyyətləri və insan fəaliyyəti baxımından hərtərəfli təhlil olunur. Sonra xəritələrin uyğunlaşdırılınası (qarşılıqlı yerləşdirilməsi) yolu ilə torpaqdan ən münasib istifadə növü, müxtəlif tədbirlərin uyğun yerləşdirilməsi və mühəndis işlərinin yerinə yetirilməsi vizual olaraq qiymətləndirilir və onların ən yaxşı kombinasiyası seçilir. Bu metodu ideal hesab etmək olmaz, lakin mürəkkəb məkan qarşılıqlı əlaqələrini görməyə imkan yaratdığı üçün qiymətli sayılır. Ondan böyük regional layihələrin qiymətləndirilməsində, elektrik ötürücü xətlərin, boru kəmərlərinin, avtomobil magistralları xətlərinin çəkilişi zamanı «dəhlizlərin» seçilməsində və s. istifadə edilməsi məqsədəuyğundur. Geoinformasiya texnologiyasının inkişafı ƏMTQ məsələlərinin həlli zamanı bu metoddan istifadə imkanlarım və əhəmiyyətini artırır.[1]
Xarici keçidlər
redaktəHəmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ Q.Ş.Məmmədov, M.Y.Xəlilov, S.Z.Məmmədova, "Aqroekologiya"-Metodologiya, Texnologiya, İqtisadiyyat, Bakı: Elm-2011, səh 195-196