Liberiya

Liberiya — Qərbi Afrikada dövlət. Liberiya, rəsmi olaraq Liberiya Respublikası; Qərbi Afrika sahillərində yerləşir, şimal-qərbdən Sierra Leone, şimaldan Qvineya, Şərqdən Kot-d’İvuarla həmsərhətdir. Mənası "azadların torpağı" deməkdir. Liberiya əvvəllər qul kimi Afrikadan aparılmış Amerikalıların nəsilləri tərəfindən qurulmuşdur. Ən böyük və paytaxt şəhəri Monroviyadır. Rəsmi dili ingilis dilidir.

Liberiya
Republic of Liberia
Bayraq Gerb[d]
The love of liberty brought us here Azadlıq sevgisi bizi bura gətirdi
Himn: All Hail, Liberia, Hail!
Rəsmi dilləri	ingilis dili
Paytaxt	Monroviya-882 min sakin (2008-ci il)
İdarəetmə forması	Prezident respublikası
Prezident	Joseph Boakai[22.I.2024 ~]
Vitse-prezident	Jeremiah Koung[22.I.2024 ~]
Sahəsi	Dünyada 104-cü
• Ümumi	111369 km²
• Su sahəsi (%)	1%
Əhalisi
• Əhali	4 040 min nəfər (129-cu)
• Siyahıyaalma (23.III. 2008)	3 476 608 nəf.
• Sıxlıq	36 nəf./km²
ÜDM (AQP)
• Ümumi	2,9 milliard dollar  (183-cü)
• Adambaşına	750 dollar  (223-cü)
İnternet domeni	.lr
ISO kodu	LR
BOK kodu	LBR
Telefon kodu	+231
Saat qurşaqları	UTC±0
Nəqliyyatın yönü	sağ[d]
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Liberiyanın topoqrafik xəritəsi

Coğrafiya

Olduqca mürəkkəb səthi əraziyə malik olan Liberyanın təxminən 560 km olan qumlu və alçaq sahil xətti boyunca kiçik göllər, bataqlıqlar və bəzən qayalıqlar uzanır. Genişliyi 23–40 km arasında dəyişən sahil zolağında yüngül kələ-kötür təpələr birdən-birə yüksələrək yeri dar bir meşə qurşağına buraxır. Orta hündürlüyü 180–300 m olan bu qurşağı meşə örtüyünün seyrəkləşdiyi bir plato əvəz edir. Vadilərlə yarılmış bu platonun yüksəkliyi 450–650 m arasında dəyişir. Liberyanın şimal bölgəsi dağlıqdır. 1350 metrə qədər yüksələn təpələr var. Bu bölgənin ən yüksək nöqtəsi olan Nimba Dağları, Qvineya sərhədində olan Guest House (Qonaq Evi) Təpəsində 1.381 m-ə çatır.

Dağlıq bölgədən başlayan Mano və Moro çayları cənub-qərb istiqamətində axaraq Atlantik okeanına tökülür. Fil Dişi Sahili sərhədini təşkil edən Cavalla çayının bir hissəsi nəqliyyata əlverişlidir. O biri əhəmiyyətli axar sular Lofa, St. Paul, St. John və Cestosdur. St. Paul çayı üzərində, paytaxtın 27 km şimal-şərqindəki şəlalələrdə qurulan anbar əhəmiyyətli bir hidroenerji qaynağıdır.

Ölkə torpaqlarının yeraltı sərvətlərini təşkil edən qranit, şist və sumaq daşı tərkibli qayalıq laylar var. Sahil boyunca qum yataqları uzanır.

İqlim xüsusilə sahildə il ərzində isti və nəmlidir. Yağış mövsümü maydan oktyabra, quraq mövsüm isə noyabrda aprelə qədər uzanır. Dekabr ayında səhradan sahilə doğru əsən və zərərli tozlu və quru çöl küləkləri da iqlimə təsir edir. İllik ortalama istilik 18 °C ilə 29 °C arasındadır. Qışda orta istilik 24 °C, yayda isə 33 °C-dir. Sahil xəttində 5.080 mm-ə çatan illik yağıntı miqdarı, daxili hissələrə doğru azalaraq 1.780 mm-ə qədər enir.

Tarixi

Afrikanın müstəmləkə idarəçiliyi görməmiş tək ölkəsi və qitənin ən qədim respublikasıdır. Liberiya yaxın vaxtlarda iki vətəndaş müharibəsi görüb: Liberiya vətəndaş müharibəsi (1989–1996) və İkinci Liberiya vətəndaş müharibəsi (1999–2003). İkinci vətəndaş müharibəsi yüzminlərlə insanın köçməsinə və iqtisadiyyatinin çökməsinə səbəb olmuşdur.

Siyasət

Liberiya hökuməti Amerika Birləşmiş Ştatları hökumət sistemini əsas tutaraq qurulmuş unitar konstitusiyalı bir respublikadır və demokratiya ilə idarə olunur. Hakimiyyətin bölgüsü prinsipi var. Qanunvericilik prezident başçılığında, icra Liberiya Məclisi və Ali məhkəmə tərəfindən həyata keçirilir.

Prezident dövlət başçısı və eyni zamanda başkomandandır.

8 noyabr 2005-ci ildə 14 illik vətəndaş müharibəsindən sonra prezident seçkiləri keçirildi. Prezident seçkilərində kemiş futbolçu George Weah və köhnə maliyyə naziri Ellen Johnson-Sirleaf namizədliyini irəli sürdülər. Seçkilərdə minlərlə beynəlxalq müşahidəçilər iştirak etdi və təhlükəsizliyi 15,000 BMT sülhməramlıları və 1 həftə əvvəl işə götürülmüş üç min Liberiya polisi təmin etdi.

23 Noyabrda seçkiləri Charles Taylor hökumətindəki keçmiş maliyyə naziri Ellen Johnson-Sirleaf qazandı və Afrika tarixində dövlət başçısı vəzifəsinə seçilən ilk qadın oldu. Seçki Komissiyasının açıqladığı nəticələrə görə, prezident seçkilərinin ikinci turunda 59,4% səs topladığı halda, George Weah 40,6% səs topladı.

İqtisadiyyat

Liberiyada böyük həçmdə əkinçilik və dəmir filizi ixracatına əsaslanan, inkişaf yolunda olan bazar iqtisadiyyatı qüvvədədir. Yaxın dövrdə açıq qapı siyasətinin və xarici sərmayəyə yaradılan rahat şəraitin təsiri ilə yüksək iqtisadi artım sürəti, 1980-ci illərin əvvəllərində artan idxal neft xərcinin və dünya səviyyəsindəki durğunluğu təsiri ilə nisbətən zəifləmişdir.