Vikipediya

Liberiyada Birinci Vətəndaş müharibəsi

Liberiyada Birinci Vətəndaş müharibəsi — 1989-1996-cı illərdə Liberiyada 200 mindən çox insanın öldüyü daxili qarşıdurma. Münaqişə yalnız BMT və Qərbi Afrika Dövlətlərinin İqtisadi Birliyinin müdaxiləsindən sonra həll edildi.

Liberiyada Birinci Vətəndaş müharibəsi
Tarix 24 dekabr 1989
Yeri
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Arxa fon

redaktə

1980-ci ildə Samuel Dou, Uilyam Riçard Tolbertə qarşı bir çevrilişlə hakimiyyətə gəldi və Liberiyanın ilk Amerikalı olmayan Liberiya prezidenti oldu. Doe bir hərbi rejim qurdu və əvvəlcə azad edilmiş Amerika kölələri tərəfindən 1847-ci ildə ölkənin qurulmasından bəri iqtidara çıxışı xaric edilən Liberiya yerli qəbilələrinin geniş dəstəyini aldı[1].

Dounun ölkəni islah edəcəyinə dair ümidlər tez bir zamanda azaldı və Dow, paranoyaya qədər ona qarşı bir çevriliş qorxusu ilə müxalifəti yatırmağa başladı. Söz verdiyi kimi[2], Dou 1985-ci ildə seçkilər keçirdi və ikinci turdan qaçmaq üçün prezident seçkilərində bir fərqlə qalib gəldi[3]. Lakin beynəlxalq müşahidəçilər bu seçkiləri saxtalaşdırılmış hesab etdilər[4].

Müharibədən sonra iqtisadiyyat

redaktə

Liberiyada vətəndaş müharibəsi başa çatan kimi, yerli əhali israrla əmanət olaraq yığdıqları pulları milli valyutaya keçirməyə çalışırdılar[5]. Burada Liberiyanın milli valyutası qismində isə Liberiya dolları və amerikan dolları çıxış edir. Ölkədə baş verənlər öz növbəsində küçələrdə dollar rəsmlərindən ibarət küçə incəsənətinin yaranmasına təkan verdi[6].

Nəticə

redaktə

Liberiyalılar qan tökülməsinə son qoymaq ümidi ilə Teylora səs verdilər. Ölkədəki şiddət azaldı, ancaq iğtişaşlar vaxtaşırı alovlanmağa davam etdi. Teylor, qonşu ölkələrdəki xadimləri dəstəkləməkdə və üsyançılara silah almaq üçün lüks mallar almaq üçün almaz satışından pul köçürməkdə də günahlandırıldı.

Teylorun qələbəsindən sonra qaçqınlar Liberiyaya qayıtmağa başladılar. Ancaq digər liderlər ölkəni tərk etmək məcburiyyətində qaldılar və ULIMO üzvlərindən bəziləri Barış və Demokratiya Hərəkatı (LURD) qurdular. LURD, hökuməti sabitliyi pozmaq və yerli almaz sahələrinə nəzarəti əldə etmək üçün Loffa əyalətində İkinci Vətəndaş Müharibəsinə aparan döyüşlərə başladı.

1989-1996-cı illərdəki daxili müharibə 200.000-dən çox Liberiyanın həyatını itirmiş və bir milyon qaçqını qonşu ölkələrdəki düşərgələrdə yerləşməyə məcbur etmişdir. Bütün kəndlər boş qaldı. Ümumiyyətlə, vətəndaş müharibəsi ölkənin hər on yeddinci sakininin həyatına son qoydu.

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ Edgerton, Robert B, Africa's armies: from honor to infamy: a history from 1791 to the present (2002)
  2. ↑ "How Quiwonkpa Was Killed". Daily Star 1985-11-18: 5.
  3. ↑ Dickovick, J. Tyler. The World Today Series: Africa 2012. Lanham, Maryland: Stryker-Post Publications. 2008. ISBN 978-1-61048-881-5.
  4. ↑ "Fraud charged in Liberia's first one-man, one-vote election". Christian Science Monitor. 1985-10-25. ISSN 0882-7729. 2021-06-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-10-17.
  5. ↑ Mark Huband, The Liberian Civil War, p.115, 118-119
  6. ↑ Stephen Ellis, The Mask of Anarchy, Hurst & Company, London, 2001, p.57, 67-68

Ədəbiyyat

redaktə
  • Gerdes, Felix: Civil War and State Formation: The Political Economy of War and Peace in Liberia, Frankfurt/New York: Campus Verlag & University of Chicago Press, 2013
  • Hoffman, Danny. "The City as Barracks: Freetown, Monrovia, and the Organization of Violence in Postcolonial African Cities." Cultural Anthropology. Volume 22 #3 August 2007. pp. 400–428.
  • Huband, Mark. "The Liberian Civil War". Frank Cass (1998). ISBN 0-7146-4340-8
  • Moran, Mary H. Liberia: The Violence of Democracy - University of Pennsylvania Press, 2008
  • Omeje, Kenneth. "War to peace transition: conflict intervention and peacebuilding in Liberia." (2009).

Xarici keçidlər

redaktə
 
Vikianbarda Liberiyada Birinci Vətəndaş müharibəsi ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Liberiyada_Birinci_Vətəndaş_müharibəsi&oldid=7444913"