Müqəddəs viteks

Müqəddəs viteks (lat. Vitex agnus-castus) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin dalamazkimilər fəsiləsinin viteks cinsinə aid bitki növü.

Müqəddəs viteks
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Evdikotlar Klad: Bazal evdikotlar Klad: Superasteridlər Klad: Asteridlər Klad: Lamidlər Dəstə: Dalamazçiçəklilər Fəsilə: Dalamazkimilər Yarımfəsilə: Viticoideae Cins: Viteks Növ: Müqəddəs viteks
Beynəlxalq elmi adı
Vitex agnus-castus L., 1753
Şəkil axtarışı ITIS   32221 NCBI   54477 EOL   579727

Təbii yayılması

Şimali Afrika, Avropa, Asiyanın mülayim iqlim zonası və subtropikləri, Ön Asiya, Cənubi Qafqaz, orta Asiyada yayılmışdır.

Botaniki təsviri

Hündürlüyü 4–8 m olan ağacvari koldur. Bitki sıx, yapışıq tükcüklərdən ibarət boz keçəldir. Budaqları qonur, dörd hissəli, kəskin qoxuludur. Yarpaqları iri, uzun saplaqlarda (4 sm), üzbəüz yerləşmiş, barmaqvari mürəkkəb, 5-7 xırda yarpaqlıdır, yalançı zoğları yoxdur. Çiçəkləri çoxsaylı, açıq bənövşəyi, iki dodaqlı, sıx süpürgəvari sünbülvari çiçək quruplarında budaqların uclarında yığılmışdır. Kasacığı beş hissəli, bitişik yarpaqlı, boruvari formalı, uzunluğu 9 mm-dir. Dörd erkəkciyi çiçək tacının üzərindən yuxarı çıxır. Çiçək tacının rəngi zəif mavidir. Meyvəsi qara, dörd yuvalı, şarşəkilli, diametri 3–4 mm olan quru çəyirdəkdir. İyundan oktyabradək çiçəkləyir, oktyabr-noyabrda meyvə verir.

Ekologiyası

Torpağa tələbkar deyil, daşlı, qumlu, gillicəli torpaqlarda bitir, duza davamlıdır. Dəniz səviyyəsindən 400 m hündürlükdə, su mənbələrinin sahillərində, dağ yamaclarında bitir.

Azərbaycanda yayılması

Böyük və Kiçik Qafqazda, Kür-Araz ovalığında, Talışda və Naxçıvan MR-da təbii halda rast gəlinir.

İstifadəsi

Həm dеkоrativ, həm də balvеrən bitkidir. Bütün hissələrində alkоlоidlər, aşı maddələri, vitaminlər, mikrоеlеmеntlər, еfir yağları vardır. Bitkinin budaq və mеyvələrinin dəmlənməsi müхtəlif dəri хəstəliklərində istifadə edilir.

Sinonimləri

Heterotipik sinonimləri

• Agnus-castus alba Carrière
• Agnus-castus macrostachya Carrière
• Agnus-castus robusta (Lebas) Carrière
• Agnus-castus vulgaris Carrière
• Agnus-castus vulgaris var. alba (Weston) Carrière
• Vitex agnus Stokes
• Vitex agnus var. integerrima Stokes
• Vitex agnus-castus f. alba (Weston) Rehder
• Vitex agnus-castus var. alba Weston
• Vitex agnus-castus f. albiflora Moldenke
• Vitex agnus-castus var. angustifolia Aiton
• Vitex agnus-castus f. caerulea (Rehder) Moldenke
• Vitex agnus-castus var. caerulea Rehder
• Vitex agnus-castus subsp. haussknechtii Bornm.
• Vitex agnus-castus f. laciniosa (Ces.) Moldenke
• Vitex agnus-castus var. laciniosa Ces.
• Vitex agnus-castus var. latifolia (Mill.) G.Don
• Vitex agnus-castus f. latifolia (Mill.) Rehder
• Vitex agnus-castus var. latifolia Aiton
• Vitex agnus-castus var. pseudonegundo Hausskn.
• Vitex agnus-castus f. rosea Rehder
• Vitex agnus-castus var. serrata Moldenke
• Vitex haussknechtii (Bornm.) Prain
• Vitex hybrida Moldenke
• Vitex integra Medik.
• Vitex latifolia Mill.
• Vitex lupinifolia Salisb.
• Vitex negundo var. macrophylla Moldenke
• Vitex pseudonegundo (Hausskn.) Hand.-Mazz.
• Vitex robusta Lebas
• Vitex verticillata Lam.