Mütləq üstünlük

Mütləq üstünlük — iqtisadi nəzəriyyədə təşəbbüskarın, şirkətin və ya ölkənin eyni, müəyyən miqdarda mənbələrdən istifadə edərək daha keyfiyyətli məhsul istehsal etməsi kimi başa düşülür. Müəyyən mal və xidmətlərin istehsalındakı üstünlük əlverişli təbii və iqlim şəraiti, xammalın ucuz və asan mövcudluğu, mal istehsalında xüsusi bilik və bacarıq və digər xüsusi istehsal amilləri ilə ola bilər. Mütləq üstünlük anlayışı, 18-ci əsrdə tanınma qazanmış və Adam Smitin qurucusu sayılan mütləq üstünlük üstünlüyü nəzəriyyəsinin əsasını götürdü. Ölkənin müəyyən sahələrdə mütləq üstünlüyü, ölkənin müvafiq mal və ya xidmətləri daha az vahid xərclərlə istehsal edə bilməsi deməkdir.

Adam Smitin mütləq üstünlük nəzəriyyəsi

Adam Smit "Xalqların zənginliyinin təbiəti və səbəbləri haqqında araşdırma" (1776) adlı əsərində ölkələrin beynəlxalq ticarətin sərbəst inkişafında maraqlı olduqlarını göstərdi, çünki ixracatçı və ya idxalçı olmasından asılı olmayaraq ondan faydalana bilər. Ölkənin istehsalında mütləq üstünlüklərə sahib olduğu istehsal olunmuş məhsulları digər mallarla mübadilə edərək beynəlxalq əmək bölgüsündə iştirakdan fayda əldə etməyin mümkünlüyünün dəlili və əsaslandırılması mütləq üstünlüklər nəzəriyyəsi adlanır.

O dövrdə hakim olan merkantilizm nəzəriyyəsinə qarşı çıxan Adam Smit, xalqların rifahının yığdıqları qızılın miqdarından deyil, son məhsul və xidmətlər istehsal etmə qabiliyyətlərindən asılı olduğunu göstərdi. Bu səbəbdən əsas vəzifə qızıl əldə etmək və yığmaq deyil, əmək bölgüsündə iştirak etmək və onun əməkdaşlığı sayəsində istehsalı inkişaf etdirməkdir. Adam Smit, iqtisadi fəaliyyətin ixtisaslaşmasına əsaslanan əmək bölgüsünün üstünlüklərinin öyrənilməsinə çox diqqət yetirmişdir. Eyni zamanda, A.Smit əmək bölgüsü ilə bağlı beynəlxalq ticarət sahəsinə dair nəticələrini genişləndirərək mütləq üstünlüklər (və ya mütləq xərclər) prinsipini ilk dəfə nəzəri əsaslandırdı:

«Hər ağıllı ailə başçısının əsas qayda-qanunları evdə kənardan almaqdan daha çox xərc tələb edən şeylər etməyə çalışmamaqdır ... Hər hansı bir özəl ailənin qaydasında məqbul görünən şeyin, bütün krallıq üçün ağılsız ola biləcəyi çətin. ... Bəzi xarici ölkələr bizə bəzi malları istehsal edə biləcəyimizdən daha ucuz qiymətə təmin edə bilirlərsə, onu özümüzün sənaye əməyimizin məhsulunun bir hissəsi ilə əldə etdiyimiz ərazidə tətbiq etmək daha yaxşıdır. üstünlük»

— Исследование о природе и причинах богатства народов

Müəyyən bir ölkənin müəyyən bir məhsul istehsalını daha az xərclə, yəni potensial xarici ticarət tərəfdaşlarından daha az mənbədən istifadə edərək həyata keçirə biləcəyi zaman mütləq üstünlüklərin mövcudluğu beynəlxalq əmək bölgüsünün mərkəzindədir. Məhz bu cür malların istehsalında ixtisaslaşmış olmalı, artığını beynəlxalq ticarət kanalları vasitəsilə ölkədə istehsal olunmayan məhsulların müqabilində satmaq lazımdır. Dövlətlər arasında belə bir mal mübadiləsi nəticəsində hər biri ya özünün istehsal edə bilmədiyi malları öz sərəncamına alaraq və ya xarici məhsullar yerli istehsalçıların təmin edə biləcəyindən xeyli aşağı qiymətlərlə satın alaraq qazanır. Başqa sözlə, beynəlxalq ticarət bütün iştirakçılara fayda gətirən bir fəaliyyətə çevrilir.

Daha sonra, xüsusən David Rikardo tərəfindən göstərildiyi kimi, A.Smitin inkişaf etdirdiyi beynəlxalq ticarət konsepsiyasının əsas çatışmazlıqları, ya müəyyən dövlətlərin bir növ təbii inhisara sahib olduğu məhsulların mübadiləsi və ya ölkələr arasındakı ticarət mövzusundadır; iqtisadi inkişafın təxminən eyni mərhələsindədir. Beynəlxalq ticarətin kifayət qədər əhəmiyyətli bir sektoruna gəldikdə - iqtisadi yetkinlik baxımından bir-birindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənən dövlətlər arasındakı münasibətlər, bu baxımdan "mütləq üstünlüklər" nəzəriyyəsindən istifadə edilə bilməz.