Məhəmməd Olcaytu

Qiyasəddünya vəd-Din Məhəmməd Xüdabəndə Olcaytu Sultan
Qiyasəddünya vəd-Din Məhəmməd Xüdabəndə Olcaytu Sultan
	monq. ᠦᠯᠵᠡᠢᠲᠦ ᠺᠬᠠᠨ
Elxanlılar sülaləsindən VIII elxan
	19 iyul 1304 – 17 dekabr 1316
Əvvəlki	Qazan xan
Sonrakı	Əbu Səid Bahadur
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	24 mart 1282
Vəfat tarixi	17 dekabr 1316 (34 yaşında)
Vəfat yeri	Sultaniyyə
Dəfn yeri	Olcaytu Xudabəndə türbəsi;
Fəaliyyəti	suveren[d], hərbi qulluqçu
Atası	Arqun xan
Anası	Uruk xatun
Həyat yoldaşı	məlum olan - Hacı Xatun
Uşaqları	Sultan Əbu Səid Bahadur xan,; Sultan Satıbəy xatun;
Ailəsi	Elxanlılar sülaləsi
Dini	Buddizm (1291-ci ilədək),; Xristianlıq (1295-ci ilədək),; Sünni İslamı (1310-cu ilədək),; Şiə İslamı (ölənədək)
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Sultan Məhəmməd Olcaytu xan (24 mart 1280^[2]^[3] – 16 dekabr 1316, Sultaniyə, Zəncan ostanı) — Qazan xanın qardaşı, Arqun xanın ikinci oğlu, elxan.

Həyatı

Olcaytu xan 24 mart 1282-ci ildə^[4] doğulmuşdur. Arqun xan və xristian Uruk xatunun oğludur. İlk adı Nikolas idi.^[5] Əvvəlcə buddist, daha sonra qardaşı Qazan ilə birlikdə sünni olmuşdu. Daha sonralar — 1310-cu ildə, Əllamə Hillinin təsiri ilə şiə olmuşdur. Bundan sonra adını Məhəmmədə çevirmişdir.

Hakimiyyəti

1304-cü ildə qardaşı Qazan xanın yerinə xan seçilmişdir. Həmin il Arqun xan dövründən bəri salınmağa başlamış Sultaniyyə şəhərinin tikintisi bitmişdir. Xan, Sultaniyyəni paytaxt, Bağdadı isə qış iqamətgahı kimi istifadə edirdi. 1309-cu ildə Şirazda "Seyyidlər evi"nin əsasını qoymuş, hər il 10000 dinar maaş vermişdi. 1312-ci ildə Məmlüklərə qarşı monqolların son yürüşünü başlatmış və məğlub olmuşdur.

1305-ci ildə Olcaytu Bizans imperatoru II Androniklə ittifaqa girmiş və birlikdə Osman bəyi məğlub etmişdilər.

Ticarət münasibətləri

Hakimiyyətinin ilk ilində Genuya respublikası ilk dəfə Təbrizdə konsulluq açmışdır. Bundan əlavə 1306-cı ildə Venesiyalılara da azad ticarət hüququ verilmişdi. Avropa ölkələrindən gətirdiyi mancanaq ustaları sayəsində Herat şəhərini ələ keçirmişdi. Olcaytunun Avropalılarla Məmlüklərə qarşı yeni müharibə planı baş tutmamışdı. Bu isə 1313-cü ildə Kebek xanın Xorasana daxil olmasına bəhanə verdi. Çağatay ordusunda Yasavur xanın elxanilərin tərəfinə keçməsi ilə Kebek xan məğlub oldu. Ölcaytu, Yasavur xana Badğis vilayətini verdi.

Dini

Olcaytu həyatı boyu Buddizm, Xristianlıq və İslam dinini qəbul etmişdir. Qardaşının yerinə keçdikdən sonra Olcaytu şiə teoloqları Əllamə Hilli və Meysəm əl- Bəhraninin təsiri altına düşdü.^[6]^[7] Baxmayaraq ki, başqa bir mənbə onun xanımının razılığı ilə İslamı qəbul etdiyini göstərir.^[8] Əlammə Hilinin ölümündən sonra Olcaytu müəlliminin qalıqlarını Bağdaddan Soltaniyyədə tikdirdiyi günbəzli türbəyə köçürür. Daha sonra sünnilər arasında yaranan qrup çəkişmələri nəticəsində özgəninkiləşdirilən Olcaytu 1310-cu ildə dinini dəyişərək şiəliyə keçdi.^[9] Hətta bəzi məqamlarda o, 1310-cu ilin əvvəllərində tenqriçiliyi qəbul etməyi də düşündü.^[10]

Ölümü

Məhəmməd Olcaytu 38 yaşında vəfat etmişdir. Yerinə oğlu Əbu Səid Bahadur keçdi.

Məhəmməd Xudabəndə Yuan sülaləsindən olan Çin səfirini qəbul edərkən, 1438, Məcmə-ül-təvarix, Britaniya muzeyi

Ailəsi

Oğulları

Süleymanşah (gənc yaşda öldü)
Sultan Əbu Səid Bahadur xan (1316–1335)
Bəstam
Bəyazid
Teyfur
Əbülxeyr

Qızları

Sultan Satıbəy xatun (1339–1340)

İstinadlar

↑ Hope, 2016. səh. 185
↑ Uljaytu // British Museum person-institution thesaurus.
↑ Oljeitu // Encyclopædia Britannica (ing.).
↑ "Fasix əl-Xəvəfi - Mücməl-i Fasixi". 2022-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-12-05.
↑ Histoire de l'Empire Mongol, Jean-Paul Roux, səh.408
↑ Alizadeh, Saeed; Alireza Pahlavani; Ali Sadrnia. Iran: A Chronological History. səh. 137.
↑ Al Oraibi, Ali. Rationalism in the school of Bahrain: a historical perspective // Lynda Clarke (redaktor). Shīʻite Heritage: Essays on Classical and Modern Traditions. Global Academic Publishing. 2001. səh. 336.
↑ The preaching of Islam: a history of the propagation of the Muslim faith By Sir Thomas Walker Arnold, p. 197.
↑ Ann K.S. Lambton, Continuity and Change in Medieval Persia, ed. Ehsan Yarshater, (Bibliotheca Persica, 1988), p. 255.
↑ Kamola, Stefan. Rashīd al-Dīn and the making of history in Mongol Iran (Tezis). 2013-07-25. 204–224. hdl:1773/23424. 2023-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-17.

Həmçinin bax

Olcaytu Xudabəndə türbəsi

Xarici keçidlər

"Fəzlullah Rəşidəddinin "Oğuznamə"dən sonra ən böyük əsəri: Xüdabəndə günbəzi - REPORTAJ" (az.). apa.tv. 2015-10-28. 2016-04-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-02.

SƏLƏF
Sultan Mahmud Qazan xan

Sultan Məhəmməd Xudabəndə Olcaytu xan
Elxanilər

XƏLƏF
Sultan Əbu Səid Bahadur xan

[FOOTNOTEHope2016185-1] Hope, 2016. səh. 185

[_2e7ae5dc9fe4c769-2] Uljaytu // British Museum person-institution thesaurus.

[_b3484d088a2bbcae-3] Oljeitu // Encyclopædia Britannica (ing.).

[4] "Fasix əl-Xəvəfi - Mücməl-i Fasixi". 2022-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-12-05.

[5] Histoire de l'Empire Mongol, Jean-Paul Roux, səh.408

[6] Alizadeh, Saeed; Alireza Pahlavani; Ali Sadrnia. Iran: A Chronological History. səh. 137.

[7] Al Oraibi, Ali. Rationalism in the school of Bahrain: a historical perspective // Lynda Clarke (redaktor). Shīʻite Heritage: Essays on Classical and Modern Traditions. Global Academic Publishing. 2001. səh. 336.

[8] The preaching of Islam: a history of the propagation of the Muslim faith By Sir Thomas Walker Arnold, p. 197.

[9] Ann K.S. Lambton, Continuity and Change in Medieval Persia, ed. Ehsan Yarshater, (Bibliotheca Persica, 1988), p. 255.

[10] Kamola, Stefan. Rashīd al-Dīn and the making of history in Mongol Iran (Tezis). 2013-07-25. 204–224. hdl:1773/23424. 2023-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-17.

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]