Məryəmin otağı

Məryəmin otağı (ing. Mary's Room) — Frenk Ceksonun "Epifenomenal Qualia" (1982) əsərində təklif etdiyi və "Məryəmin bilmədiyi şeylər"də (1986) genişləndirilmiş idrak fəlsəfəsində düşüncə təcrübəsi. Bu təcrübə fizikalizmə, kainatdakı hadisələrin, o cümlədən zehninin sırf fiziki təbiətə malik olması fikrinə qarşı bir arqumentdir.

İlkin şərtləri

F. Ceksonun düşüncə təcrübəsi tamamilə yeni ideya deyildi, oxşar arqumentlər XVIII əsrin ortalarından etibarən ifadə edilmiş və müzakirə edilmişdir. Con Lokk əməliyyatdan sonra anadangəlmə kor olanlar tərəfindən əşyaların ilkin vizual qavranılmasının təbiəti haqqında sensasiyalı epistemologiya məsələsini qaldırdı ki, bu da təcrübə ilə təsdiqləndi. Beləliklə, Çarli Brod 1925-ci ildəki işində qeyri-məhdud riyazi və məntiqi qabiliyyətlərə malik olan və maddələrin atom quruluşunu birbaşa müşahidə edə biləcək bir baş mələk təsəvvür etməyi təklif etdi. Belə bir baş mələk hər hansı bir maddənin kimyəvi xassələrini proqnozlaşdıra bilərdi: məsələn, ammonyakın suda həll olunan rəngsiz qaz olduğunu proqnozlaşdıra bilərdi. Ancaq Broda görə, o, qoxusunun burundakı reseptorlara necə təsir edəcəyini və insan beynində hansı neyronların iştirak edəcəyini bilsə belə, insan üçün necə olacağını təxmin edə bilməyəcək.

Düşüncə eksperimenti

Məryəm rəngləri öyrənir

Təcrübə 1982-ci ildə The Philosophical Quarterly jurnalında "Epifenomenal Qualia" məqaləsində dərc edilmişdir. Bu məqalədə F. Cekson oxucunu alim, rəng tədqiqatçısı Məryəm ilə tanış etməyi təklif edir. Məryəm bütün həyatı boyu ağ-qara otaqda, qara-ağ monitor vasitəsilə rəngin neyrofiziologiyasını öyrənir. Eyni zamanda, Məryəm rəngi o qədər yaxşı öyrənmişdir ki, rəng haqqında əldə edilə bilən bütün məlumatları bilir. O, bütün rənglərin dalğa uzunluqlarını bilir, hansı neyronların tor qişadan beyinə siqnal ötürdüyünü və o zaman beynin özündə nə baş verdiyini dəqiq bilir. Cekson soruşur ki, əgər Məryəmi ağ-qara otağından real dünyaya buraxsaq, nə baş verəcək, o, yeni bir şey öyrənəcəkmi?

Xarici keçidlər

• The Knowledge Argument Against Physicalism

Ədəbiyyat

• Peter Ludlow, Yujin Nagasawa, Daniel Stoljar. There's Something about Mary: Essays on Phenomenal Consciousness and Frank Jackson's Knowledge Argument. A Bradford book. MIT Press. 2004. ISBN 0262621894.