Marşal südləyəni

Marşal südləyəni (lat. Euphorbia marschalliana) — bitkilər aləminin malpigiyaçiçəklilər dəstəsinin südləyənkimilər fəsiləsinin südləyən cinsinə aid bitki növü. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Nəsli kəsilməyə həssas olanlar" kateqoriyasına aiddir – VU D2. Azərbaycanın nadir növüdür.

Marşal südləyəni
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptophyta Klad: Embryophytes Klad: Polysporangiophytes Klad: Tracheophytes Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Eudicots Klad: Core eudicots Klad: Superrosids Klad: Rosids Klad: Fabids Dəstə: Malpigiyaçiçəklilər Fəsilə: Südləyənkimilər Yarımfəsilə: Euphorbioideae Triba: Euphorbieae Yarımtriba: Euphorbiinae Cins: Südləyən Növ: Marşal südləyəni
Beynəlxalq elmi adı
Euphorbia marschalliana Boiss., 1846
Şəkil axtarışı ITIS   1025341 NCBI   1031527 EOL   1144440

Qısa morfoloji təsviri

Çılpaq, göyümtül, çoxillik ot bitkisidir. Gövdələri çox sayda, qalxan, bəsit sıxyarpaqlı, 15-40 sm hündürlükdədir. Gövdə yarpaqları oturaq, ətli, uzunsov-kürəkvari və ya rombvari, tərs–yumurtavari, qaidədə pazvari, sivriləşmiş və ya iti uclu, kənarları qabırğavarı dişlidir, 10-25 mm uzunluğundadır. Sarğı yarpaqları dairəvi və ya tərs yumurtavari, 8-15 mm uzunluğunda, qısa iti uclu, sarğı yarpaqcıqları 2, dairəvi, rombvari və ya üçbucaq–böyrəkşəkilli, qaidədə zəif ürəkvari, xırda dişlidir. Qədəhcik zəngçiçəyi quruluşunda, 3-3,5 mm diametrində, ağzı iridir. Qutucuq yumurtavari-üçtilli, 5-6 mm uzunluğunda, hamardır. Toxumları uzunsov, ağ, hamar, iri konusvari-yumurtaşəkilli, iti çıxıntılıdır.

Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri

Çiçəkləmə dövrü may, meyvə əmələ gətirmə iyun aylarına təsadüf edir. Toxumla çoxalır. Kserofitdir. Orta dağ qurşağının quru, daşlı-çınqıllı yamaclarında, Astragalus hohenackeri+Acantholimon hohenackeri və Pimpinella aureum+Bilacunaria microcarpa+Satureja spicigera assosiasiyalarınının tərkibində rast gəlinir. Dərman bitkisidir.

Yayılması

Diabar (Lerik rayonu – Kələvəz kəndi, Qayalıq ərazi, Zərinqala, Лosmolayan, Şonaçola kəndləri, Kosmalyan-Kəlvəz-Görtəpə-Mistan-Digov dağları, Cəngəmiran kəndi ilə Pirzəkücə arası, Pirəsora kəndi); Naxçıvan düzənliyi (Babək və Şərur rayonu).

Sayı və tendensiyası

Populyasiyanın məhdud sahələrdə yayılması və mənfi təsirlərə məruz qalması azalma tendensiyasını sürətləndirir.

Məhdudlaşdırıcı amillər

Antropogen amillər (xırdabuynuzlu heyvanlar tərəfindən tapdalanma).

Mühafizə tədbirləri

Yayılma yerlərində antropogen təsirlərin azaldılması, bərpasının təmin edilməsi təklif olunur.