Aybaşı dövrü

Aybaşı dövrü və ya menstruasiya dövrü — hormon istehsalında və qadın reproduktiv sisteminin uşaqlıq və yumurtalıqların strukturlarında hamilə qalmağa imkan verən bir sıra təbii dəyişikliklər. Yumurtalıq dövrü yumurtaların istehsalını və buraxılmasını, həmçinin estrogen və progesteron hormonlarının dövri buraxılmasını idarə edir. Uterus dövrü, embrionun yerləşməsi üçün uşaqlığın (bətnin) divarının hazırlanmasını və saxlanmasını tənzimləyir. Bu dövrlər eyni vaxtda və əlaqəli şəkildə baş verir, normalda 21–35 gün davam edir, ortalama uzunluğu 28 gündür və təxminən 30–45 il davam edir.

Təbii olaraq meydana gələn hormonlar bu dövrləri idarə edir. Follikül stimullaşdırıcı hormonun (FSH) müntəzəm olaraq yüksəlməsi və azalması, yetişməmiş yumurta hüceyrələrinin (oositlərin) istehsalını və böyüməsini təmin edir. Estrogen hormonu, mayalanma baş verərsə, embrionu yerləşdirmək üçün uterus divarını qalınlaşdırır. Qatılaşmış divarın qan axını embrionu qida ilə təmin edir. Embrion implantasiya olunmazsa, bu divar parçalanır və qan xaric olur. Progesteron səviyyəsinin azalması ilə başlayan menstruasiya uterus divarının tsiklik tökülməsidir və hamiləliyin baş vermədiyini göstərir.

Hər bir dövr yumurtalıqda (yumurtalıq dövrü) və ya ana bətnində (uşaqlıq dövrü) baş verən hadisələrə əsaslanan mərhələlərdən keçir. Yumurtalıq dövrü follikulyar faza, ovulyasiya və luteal fazadan, uşaqlıq dövrü menstrual, proliferativ və ifrazat fazalarından ibarətdir. Menstruasiya dövrünün birinci günü, ümumiyyətlə beş gün davam edən dövrün başlanğıcıdır. Təxminən on dördüncü gündə yumurtalıq adətən bir yumurta buraxır. Menarş (ilk aybaşı dövrünün başlanğıcı) adətən 12 yaşlarında baş verir.

Menstruasiya dövrü bəzi qadınlarda ağrılı döş gilələri və yorğunluq kimi simptomlarla premenstrual sindrom yaşamasına səbəb ola bilər. Gündəlik həyata təsir edən daha şiddətli simptomlar menstruasiya əvvəli disforik pozğunluq kimi təsnif edilir və qadınların 3–8%-i tərəfindən yaşanır. Menstruasiyanın ilk bir neçə günündə bəzi qadınlar qarından arxa və yuxarı budlara yayıla bilən menstruasiya ağrıları yaşayırlar. Hormonal doğuşa nəzarət üsulları menstrual dövrü tənzimləyə və ya dəyişdirə bilər.

Dövrlər və fazalar

Menstruasiya dövrü yumurtalıq və uşaqlıq dövrlərini əhatə edir. Yumurtalıq dövrü yumurtalığın follikullarında baş verən dəyişiklikləri, uşaqlıq dövrü isə uterusun endometrial qişasında baş verən dəyişiklikləri ehtiva edir. Hər iki dövr müəyyən fazalara bölünür. Yumurtalıq dövrü bir-birini əvəz edən follikulyar və luteal fazalardan, uşaqlıq dövrü isə menstruasiya, proliferativ faza və ifrazat fazasından ibarətdir.