Mixail Fonvizin
Mixail Fonvizin (rus. Михаил Александрович Фонвизин; 20 (31) avqust 1787[1], Bronnitsı qəzası[d], Moskva quberniyası[d] – 30 aprel 1854[1], Bronnitsı qəzası[d], Moskva quberniyası[d]) — general-mayor, dekabrist, utopik sosializmin nümayəndəsi. Denis İvanoviç Fonvizinin qardaşı oğlu, İvan Aleksandroviç Fonvizinin qardaşı.
| Mixail Fonvizin | |
|---|---|
| rus. Михаил Александрович Фонвизин | |
 Nikolay Bestuzhevin portreti, təxminən 1832 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 20 (31) avqust 1787[1] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 30 aprel 1854[1] (67 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Dəfn yeri |
|
| Vətəndaşlığı | |
| Təhsili |
|
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Mənsubiyyəti | Rusiya imperiyası |
| Rütbəsi | general |
| Təltifləri |
    |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
redaktəKiçik Marino kəndi yaxınlığında Podpolkovnik (polkovnik-leytenant) Aleksandr İvanoviç Fonvizin (1749-1819) və həyat yoldaşı Yekaterina (1750-1823) ailəsində anadan olmuşdur. Tanınmış dramaturq və yazıçı Denis Fonvizin onun əmisi idi. Evdə repetitorla hazırlaşandan sonra o, Sankt-Peterburqda Sankt-Peter məktəbində oxuyub, sonra Moskvada internat məktəbində yaşayıb, Moskva Universitetində mühazirələrə qatılıb. 1801-ci ildə Preobrajenski Can Mühafizəsi Alayında hərbi xidmətə girdi. Onun hərbi karyerası fərqlənirdi. O, Fin müharibəsində və Fransanın Rusiyaya hücumu zamanı bir sıra döyüşlərdə iştirak edib, sonra Yüz Gün ərzində Fransada olub. Qısa müddətə yaralı bir məhbus oldu. Bir neçə bölmə onun tabeliyində idi və o, Prussiya Krallığından Müqəddəs Vladimir ordeni və Kulm Xaçı da daxil olmaqla çoxsaylı mükafatlar aldı. 1814-cü ilə qədər o, polkovnik idi[2]. Vəba epidemiyası zamanı, 1848-ci ildə o və digər keçmiş dekabristlər xəstələrə qulluq edirdilər. Onları qida və dərmanla təmin etdilər. O, həmçinin hərəkatın yaradıcılarından biri olan İvan Yakuşkinə Lankaster sistemi əsasında məktəblərin yaradılmasına köməklik göstərmişdir. Ömrünün sonrakı illərində yazıçılığa üz tutdu: “Rusiyada siyasi həyatın təzahürlərinin icmalı” , “Kommunizm və sosializm haqqında”, “Rusiyada fermerlərin təhkimçiliyi haqqında” kimi traktat və esselər hazırlayır. 1853-cü ilin aprelində ona ciddi polis nəzarəti altında qardaşının mülkündə yaşadığı vətənə qayıtmağa icazə verildi. Bir il sonra o, orada öldü və yerli kilsədə dəfn edildi[3].
Hərbi karyerası
redaktə1801-ci ildə Mixail Aleksandroviç Preobrazhenski Həyat Mühafizəsi Alayında gizir rütbəsi ilə xidmətə girdi. 1803-cü ildə İzmailovski Can Mühafizəsi Alayına köçürüldü - o zaman onun 15 yaşı var idi. Və bir il sonra o, ilk zabit rütbəsini aldı. Tezliklə bir gəncin ilk atəş vəftizi baş verdi - Napoleon ordusuna qarşı döyüşlərdə və ilk hərbi mükafatlar. Austerlitz döyüşü üçün Fonvizin Müqəddəs Anna II ordeni aldı. Fransa ilə nəhayət sülh bağlandıqda, Mixail Aleksandroviç İsveçə əfsanəvi buz basqında və Aland adalarının tutulmasında iştirak etdi. İkinci Dünya Müharibəsindən bir müddət əvvəl, 19 fevral 1812-ci ildə Fonvizin A.P Yermolovun adyutantı təyin edildi. Sonradan bu vəzifədə olarkən o, Smolensk yaxınlığında (4-cü dərəcəli Müqəddəs Vladimir ordeni ilə təltif olunub), Borodinoda (2-ci dərəcəli Müqəddəs Anna ordeni ilə təltif olunub), Maloyaroslavets altında ("Cəsarət üçün" yazısı olan qızıl qılınc aldı). Məlumdur ki, Borodino döyüşündən az sonra Fonvizin atasının Bronnitsidəki mülkünə getdi, ailəsini fransızların yaxınlaşması barədə xəbərdar etdi və bütün qohumlarının təxliyəsinə kömək etdi. 1812-ci ilin sonuna qədər Fonvizin dəfələrlə böyük döyüşlərdə, o cümlədən Krasnoye və Berezina yaxınlığındakı döyüşlərdə iştirak etdi. 1813-cü ilin yanvarında o, qərargah kapitanının növbəti rütbəsinə yüksəldi və qərargah kapitanı olduqdan sonra artıq mövcud olan 2-ci dərəcəli Müqəddəs Anna ordeni ilə hərbi xidmətlərinə görə mükafat olaraq almaz zinət əşyaları aldı. 1814-cü ilin yanvarında, bu vaxta qədər polkovnik olan Fonvizinə kovalayanlar alayına komandanlıq verildi. Bar-sur-Aube döyüşündə yaralanaraq əsir götürüldü. 1815-ci ilin fevralında Fonvizin alayla birlikdə Rusiyaya qayıtdı. Napoleonun Xuan körfəzinə enməsindən sonra Fovizin alayı Fransaya qayıtdı və sözdə Yüz Gün (Metz və Thionville blokadası) dövrünün hərbi əməliyyatlarında iştirak etdi. 1816-cı ilə qədər qraf M.S Vorontsovun işğal korpusunun tərkibində alayın tərkibində qaldı. 1817-ci il iyulun 22-dən Fonvizin Pernovski Qrenadier Alayına komandanlıq etdi. 1817-ci ilin oktyabrında Fransadakı işğal korpusuna göndərildi. 24 yanvar 1818-ci ildə 38-ci Jaeger alayının komandiri təyin edildi. Alayda cismani cəzaları qadağan etdi və gizirlər üçün məktəb açdı. O, imperator I Aleksandrdan minnətdarlıq aldı. 1819-cu ilin sentyabrında alay 2-ci Orduya verildi. 19 fevral 1820-ci ildə general-mayor rütbəsi ilə Fonvizin 12-ci piyada diviziyasının 3-cü briqadasının komandiri təyin edildi. 1820-ci il mayın 23-dən bir neçə ay 22-ci piyada diviziyasının 3-cü briqadasına komandirlik etdi. 25 dekabr 1822-ci ildə o, vəzifəsindən azad edildi[4].
Dekabrist
redaktəAlmaniya və Fransa torpaqlarını ziyarət edən rus zabitləri Avropa həyat tərzi ilə tanış oldular və onu daxili həyat tərzi ilə müqayisə edərək, Rusiyanın inkişafına mane olan bir sıra keçmiş qalıqlarını qeyd etdilər. Məsələn: onların fikrincə, hüquqlardan, köləlikdən, rəislərin tabeçiliyində olanlara iradəsindən və sonuncunun şikayətsiz itaətindən, hakimiyyətdən sui-istifadədən və s. Avropalılardan dövlət quruluşu haqqında özünəməxsus düşüncə tərzini öyrənən gənclər vətənlərini “alçaldıcı avtokratiya”nın buxovlarından azad etmək qərarına gəldilər. 1816-cı ildə Mixailo Aleksandroviç Fonvizin “İttifaq rifahı” (“İttifaq xilası” , “Hərbi cəmiyyət” – mahiyyəti eynidir) məxfi cəmiyyətinin üzvü olur. Onun bu məsələdə mövqeyi birmənalı idi. O, məhdud monarxiyanın tərəfdarı idi. 1821-ci ildə general Yermolov Fonvizinə cəmiyyətin sui-qəsdinin üzə çıxdığını və onun həbs olunmaq təhlükəsi olduğunu bildirdi. Bundan sonra Mixail Aleksandroviç Moskvada gizli cəmiyyətin üzvlərinin toplantısını toplayır və bu toplantıda özünü ləğv etmək barədə qərar qəbul edilir. 1825-ci ilin dekabrında Moskvada üsyana hazırlıqda iştirak etmişdir. Şimal gizli cəmiyyətinin proqramını və nizamnaməsini hazırladı. O, minimum torpaq sahəsi ilə kəndlilərin azad edilməsinin tərəfdarı idi. Kommunal sosializm ideyalarını irəli sürdü. 1822-ci ildən sonra gizli təşkilatlardakı fəal işdən təqaüdə çıxdı. 3 yanvar 1826-cı il tarixli əmrlə 9 yanvar 1826-cı ildə Kryukovo malikanəsində həbs edildi. 11 yanvar 1826-cı ildə Sankt-Peterburq Baş Qərargahına təhvil verilmişdir. Yanvarın 12-də Peter və Paul qalasına köçürüldü. IV kateqoriyaya məhkum edilib, 12 il müddətinə ağır işlərə məhkum edilib. 1826-cı il avqustun 22-də müddət 8 ilə endirildi. 21 yanvar 1827-ci ildə Peter və Paul qalasından Sibirə göndərildi.
Əsərlərin müəllifi
redaktə- “Rusiyada siyasi həyatın təzahürlərinə baxışı”;
- "Kommunizm və Sosializm haqqında";
- "Rusiyada fermerlərin təhkimçiliyi haqqında"
- "Kommunizm və sosializm haqqında" 1849-1851
- "Gəncliyimin xatirələrindən biri, 1807" (“Rus antik dövrü”, 1881, cild XXXI);
- "Fonvizinin qeydləri". Leypsiq, 1861, "Kitab üçün qeydlər" Histoire de Russie par M. M. Enneaux et Chennechot "Paris 1835" əlavəsi ilə;
- "Rusiya tarixinə dair oçerklər". «Rus antik dövrü», 1884, cild XLII[5].
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 3 4 Историческая энциклопедия Сибири (rus.). / под ред. В. А. Ламин Новосибирск: 2009. ISBN 5-8402-0230-4
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-09-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-04.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-10-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-08.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-11-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-29.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-12-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-04.