Molekulyar orbitallar nəzəriyyəsi

Molekulyar orbitallar nəzəriyyəsi(MON) - molekullar çoxnüvəli hissəciklərdir və onların ətrafənda elektron örtüyünün olmasını göstərir.

İzahı

Molekulyar orbitallar nəzəriyyəsi digər kvant mexaniki nəzəriyyələrdən prinsipcə tamamilə fərqlənməklə molekulda mövcud müxtəlif nüvələrə çoxmərkəzli bir nüvə kimi baxır və onda atomların orbitalları əsasında kvant ədədlərinin kompleksi ilə səciyyələnən molekulyar orbitallar sisteminin qurulmasını qəbul edir. Molekulyar orbitallar sisteminin elektronlarla tamamlanması prosesində Pauli prinsipinin şərtləri gözlənilir. Burada həmçinin Hund qaydasının şərtləri ödənildiyi üçün elektronlar əvvəlcə burada daha aşağı enerjiyə malik olan orbitalları tutur. Lakin, molekulyar orbitallar nəzəriyyəsi elektronların atomdakı halı ilə molekuldakı halı arasında fərq olmasını qəbul edir. Doğrudan da, kimyəvi rabitənin əmələ gəlməsi zamanı qarşılıqlı təsirdə olan hər iki atomun xarici elektronlarının vəziyyəti bu və ya digər dərəcədə dəyişir. Bu dəyişiklik daxili elektronlara, demək olar ki, aid olmur. Lakin rabitənin əmələ gəlməsində bilavasitə iştirak edən xarici elektronlar nəticə etibarı ilə ayrı-ayrı atomlara deyil, molekula aid olduğundan, onların energetik halı molekulun bütün həcmi boyu yayılmış yeni orbitallarla təsvir edilir. Başqa sözlə, rabitənin əmələ gəlməsində iştirak edən elektronlar molekul həcminin bütün nöqtələrində yerləşə bilər. Lakin elektronların olma ehtimalı bu nöqtələrin hamısında eyni ola bilməz. Beləliklə, molekulyar orbitallar molekulun tərkibinə daxil olan bütün atomların nüvələrini əhatə edir. Bunlarla əlaqədar olaraq, molekulyar orbitallar nəzəriyyəsinin izah etdiyi əsas məsələlər silsiləsinə, götürülmüş müəyyən molekulda hansı molekulyar orbitalların olması, həmin orbitallarda elektron sıxlığının paylanma xarakteri və onların enerjisinin müəyyən edilməsi daxildir. Bütün bu sualların cavabı kvant mexanikasında tətbiq edilən riyazi metodlarla tapılır. molekulyar orbitallar atom orbitallarının qarşılıqlı təsiri nəticəsində ən ümumi halda aşağıdakı üç şərtin ödənilməsi şəraitində əmələ gəlir: atom orbitalların enerjisi yaxın olmalıdır; onların qapanması effektli getməlidir, onlar molekulda rabitə xəttinə görə eyni simmetriyaya malik olmalıdır.

Tətbiqi

MON müxtəlif birləşmələrin öyrənilməsinə tətbiq edilir. O yalnız kompleks birləşmələrə tətbiq ilə məhdudlaşdıqda liqandların sahə nəzəriyyəsi adlanır.

Mənbə

Z.Qarayev "Qeyri-üzvi kimya", Maarif-1975.