Nüvə yanacağı

Nüvə yanacağı — nüvədaxili enerjinin ayrılması ilə müşayiət olunan nüvələrin zəncirvarı bölünməsi və ya onların sintezi reaksiyalarını həyata keçirməklə enerjinin alınması üçün istifadə olunan maddələr.

Təbii və qeyri-təbii nüvə yanacaqları redaktə

Təbii halda tapılan nüvə yanacağı urandır. Təbii uranda zəncirvarı bölünmə reaksiyalarının getməsini təmin edən bölünən ²³⁵U nüvələri (birinci yanacaq) və "xammal" nüvələri adlanan ²³⁸U nüvələri var. Axırıncılar neytronları udaraq iki dəfə β çevrilməyə uğraması nəticəsində təbiətdə mövcud olmayan ²³⁶Pu (ikinci yanacaq) izotopuna çevrilir. Təbii halda təsadüf olunmayan nüvə yanacağından biri də ²³³U izotopudur. O, torinium (²³²Th) neytron udaraq, iki dəfə β çevrilməsi nəticəsində alınır.^[1]

İstifadəsi redaktə

Nüvə yanacağından nüvə reaktorlarında metal bloklar şəklində istifadə edilir. bunların istilikayıran elementləri nüvə yanacağından ibarət özəkdən və üzəri kip bağlanan metral örtükdən ibarət olur. Kimyəvi tərkibinə görə istilikayıran elementləri metal (buraya ərintilər də daxildir), oksid, karbid, nitrit və s. ola bilər. Nüvə yanacağından əsasən bərk, bəzən isə maye və ya qaz halında işlədilir. Kiçik sürətli neytron reaksiyalarında nüvə yanacağı kimi təbii urandan (0,7115% ²³⁵U, 99,280% ²³⁸U), sürətli neytron reaktorlarında isə ²³⁵U izotopu ilə zənginləşdirilmiş nüvə yanacağından istifadə olunur.^[1]

Zənginləşdirilməsi redaktə

Nüvə yanacağının zənginləşdirilməsi uran izotopları qarışığında bölünən ²³⁵U izotopu miqdarının süni surətdə artırılması prosesidir. Zənginləşdirmə qazdiffuziyası və s. üsullarla əldə edilir. Bu, nüvə yanacağına bölünən izotop əlavə etmək ilə onun yanacağında miqdarının süni artırılmasını göstərmək üçün işlədilən çox da dəqiq olmayan, lakin yayılmış termindir.^[2]

Regenerasiyası redaktə

Nüvə yanacağının regenerasiyası reaktorda işlənmiş nüvə yanacaqlarının emalı üçün radiokimyəvi və kimyəvi-metallurgiya proseslərinin məcmusudur. Regenerasiya nüvə yanacaqlarını radioaktiv bölünmə məhsullarından təmizləmək, tam istifadə olunmayan yanacağı (məsələn, uranı) haelə əmələ gələn ikinci yanacağı (məsələn, plutoniumu) ayırmaq məqsədi ilə aparılır. Nüvə yanacağının regenerasiyasının bütün prosesləri avtomatlaşdırılmışdır və onlar məsafədən idarə edilir.^[3]

İstinadlar redaktə

↑ ¹ ² Нүвә јанаҹағы // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 308.
↑ Нүвә јанаҹағынын зәнҝинләшдирилмәси // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 308.
↑ Нүвә јанаҹағынын реҝенерасијасы // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 308.

Əlavə ədəbiyyat redaktə

Петунин В. П. Теплоэнергетика ядерных установок М.: Атомиздат, 1960.
Левин В. Е. Ядерная физика и ядерные реакторы 4-е изд. — М.: Атомиздат, 1979.

Xarici keçidlər redaktə

[ny-1] ¹ ² Нүвә јанаҹағы // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 308.

[2] Нүвә јанаҹағынын зәнҝинләшдирилмәси // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 308.

[3] Нүвә јанаҹағынын реҝенерасијасы // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 308.

[1]

[2]

[3]