Nişanlama dili
Nişanlama dili — mətn sənədinin strukturunu, formatını və ya hissələri arasındakı əlaqəni idarə etmək üçün mətn sənədinə daxil edilmiş simvollar toplusundan ibarət mətn kodlaşdırma sistemi.[1] Nişanlama dili mətndə kursivləri, altçizgiləri, abzasları, bölüm başlıqlarını göstərmək imkanlarına malik hər hansı dilə deyilir.[2] Nişanlama tez-tez sənədin görünüşünü idarə etmək və ya avtomatlaşdırılmış emalı asanlaşdırmaq üçün məzmununu zənginləşdirmək məqsədilə istifadə olunur.
Nişanlama dili sənədə hansı nişanlama məlumatının daxil edilə biləcəyini və insanların və kompüter proqramlarının istifadəsini asanlaşdırmaq üçün onun sənədin məzmunu ilə necə birləşdirildiyini tənzimləyən qaydalar toplusudur. İdeya və terminologiya ənənəvi olaraq müəlliflərin əlyazmaları üzərində qırmızı qələm və ya mavi karandaşla yazılan kağız əlyazmaların nişanlanmasından inkişaf etmişdir.[3]
Tipoqrafiya və təqdimata diqqət yetirən köhnə nişanlama dillərinə Troff, TeX və LaTeX daxildir. Scribe və XML kimi ən müasir nişanlama dilləri sənəd komponentlərini (başlıqlar, paraqraflar və cədvəllər) müəyyən edir, məsələn, üslublar cədvəli kimi texnologiya formatlaşdırma və ya digər prosesləri tətbiq etmək üçün istifadə olunacaq.
Geniş istifadə olunan HTML kimi bəzi nişanlama dilləri əvvəlcədən müəyyən edilmiş təqdimat semantikasına malikdir, yəni onların spesifikasiyası strukturlaşdırılmış məlumatların konkret mediada təqdim edilməsinin bəzi aspektlərini təyin edir. HTML, DocBook, Open eBook, JATS və bir çox başqaları kimi SGML və XML nişanlama meta-dillərinə əsaslanır. Yəni, SGML və XML dizaynerlərə hansı elementlərin, atributların və digər xüsusiyyətlərin icazə verildiyini və harada olduğunu müəyyən edən xüsusi sxemləri müəyyən etməyə imkan verir.
Əksər nişanlama dillərinin son dərəcə vacib bir xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onlar nişanlamanı mətn və şəkillər kimi sənədin məzmunu ilə birləşdirməyə imkan verir. Məsələn, bir cümlədəki bir neçə sözün vurğulanması və ya xüsusi ad, müəyyən edilmiş termin və ya başqa bir xüsusi maddə kimi müəyyən edilməsi lazımdırsa, nişan cümlənin simvolları arasına qoyula bilər. Bu, ənənəvi verilənlər bazalarından struktur olaraq tamamilə fərqlidir, burada qeyd daxilində olan, lakin hər hansı bir sahədə olmayan məlumatlara sahib olmaq qeyri-mümkündür. Bundan əlavə, insan tərəfindən oxuna bilən mətnlər üçün nişanlama qaydasını qorumalıdır, çünki kitabın hər bir bəndini "paraqraf" qeydinə çevirmək kifayət etməyəcək. Burada həmin qeydlər sıranı qorumur.
Etimologiya
redaktə"Nişanlama" sözü əlyazmanın "nişanlanması" adlanan ənənəvi nəşriyyat təcrübəsindən gəlir[4] və bu, kağızın və ya çap olunmuş əlyazmanın kənarlarına və mətninə adi simvolik printer təlimatları şəklində əlyazma annotasiyaların əlavə edilməsini nəzərdə tutur.
Əsrlər boyu bu iş ilk növbədə, hər bir hissəyə hansı şrift, üslub və ölçü tətbiq etmək lazım olduğunu göstərmək üçün mətni nişanlayan, sonra isə əlyazmanı çap üçün başqalarına ötürən "nişanlayan"lar[5][6] kimi tanınan bacarıqlı mətbəəçilər tərəfindən əl və ya maşınla yerinə yetirilirdi.
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ "markup language | Definition, Examples, & Facts". Encyclopedia Britannica (ingilis). 2020-10-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-17.
- ↑ İsmayıl Calallı. "markup language" // Rasim Əliquliyev (redaktor). İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti (az.). Bakı: "İnformasiya texnologiyaları" / "Bakı" nəşriyyatı. 2017. səh. 482. ISBN 978-9952-434-82-8. 6 sentyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF) (#archive_missing_url).
- ↑ Siechert, Carl; Bott, Ed. Microsoft Office Inside Out: 2013 Edition. Pearson Education. 2013. səh. 305. ISBN 978-0-7356-6906-2.
Some reviewers prefer going old school by using a red pen on printed output
- ↑ CHEN, XinYing. "Central nodes of the Chinese syntactic networks". Chinese Science Bulletin. 56 (10). 2011: 735–740. doi:10.1360/972010-2369. ISSN 0023-074X.
- ↑ Allan Woods, Modern Newspaper Production (New York: Harper & Row, 1963), 85; Stewart Harral, Profitable Public Relations for Newspapers (Ann Arbor: J. W. Edwards, 1957), 76; and Chiarella v. United States, 445 U.S. 222 (1980).
- ↑ From the Notebooks of H. J. H & D. H. An on Composition, Kingsport Press Inc., undated (the 1960s).
