Od gəlini
Od gəlini — Azərbaycan dramaturqu Cəfər Cabbarlının 1927-ci ildə yazılmış 18 pərdəli tarixi faciəsi.[1] Cabbarlının yeni dövrün ilk sanballı əsəridir.[2] Faciə Ərəb əsarətinə qarşı Babək üsyanına həsr edilmişdir.[3][4] Əsər ilk dəfə 1928-ci ildə Bakıda səhnəyə qoyulub.
| Od gəlini | |
|---|---|
 "Od gəlini" tamaşasının proqramı, Bünyatzadə adına Türk İncəsənət Teatrı. 1930/31-ci illər mövsümü | |
| Janr | tarixi faciə |
| Müəllif | Cəfər Cabbarlı |
| Orijinal dili | Azərbaycan |
| Yazılma ili | 1925-1927 |
| Nəşr ili | 1927 |
| Əvvəlki | Oqtay Eloğlu |
| Sonrakı | Sevil |
 Od gəlini Vikimənbədə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
redaktə"Od gəlini" faciəsi IX əsrin aktual hadisələrinə və ərəb işğalçılarına qarşı ümumxalq azadlıq hərəkatına rəhbərlik etmiş sərkərdə Babəkin mübarizəsinə həsr edilib.[5] Babək tamaşanın baş qəhrəmanı Elxan üçün prototip rolunu oynayıb.[2]
Əvvəlcə tamaşa "Babək" adlanırdı, lakin Cəfər Cabbarlı əsərin ideya-tematik çərçivəsini konkret tarixi hadisə ilə məhdudlaşdırmaq istəməmiş, ona daha geniş məzmun verməyə çalışmışdır.[5]
Tamaşanın üzərində iş hələ 1925-ci ildə, Cabbarlı bitirib onun ilk variantını teatra təqdim edəndən sonra başlayıb. Həcmi ağır, ideya-bədii cəhətdən natamam olan bu variant nə müəllifin özünü, nə də teatrı qane etmirdi. Ona görə də Cəfər Cabbarlı pyes üzərində işləməyə davam edərək onu xeyli sıxışdıraraq əsərin bədii keyfiyyətlərində ciddi təkmilləşməyə nail olub. Rejissor Aleksandr Tuqanov xatirələrində yazır:
|
Cabarlının əsər üzərində necə diqqətlə işlədiyini, hər sözü mükəmməlləşdirməyə çalışdığının ən gözəl nümunəsi “Od gəlini” tamaşasıdır.[5] | 
|
Aleksandr Tuqanovun xatirələrində qeyd etdiyi kimi, Cabarlının üç illik gərgin zəhməti ərzində o, orijinal variantdan 38 pərdəli əsərini 18-ə qədər qısaldıb. Tamaşanın yeni variantını qəbul edən teatr onun üzərində intensiv işləməyə başlayıb.[6]
Səhnələşmə tarixi
redaktə
"Hamlet"dən (1926-cı ilin dekabrında səhnəyə qoyuldu) sonra "Od gəlini" Azərbaycan Dövlət Teatrının hazırlanmasına bu qədər vaxt və əmək sərf etdiyi ilk tamaşa oldu. "Od gəlini" 1928-ci il fevralın 16-da[7] Azərbaycan Dram Teatrının səhnəsində nümayiş etdirildi.[6] Cəfər Cəfərovun sözlərinə görə, "heç bir iş kollektivdə belə böyük ruh yüksəkliyi yaratmamışdı".[6] Bunu tamaşanın rejissoru Aleksandr Tuqanov da etiraf edib:
|
|
Uzun müddətli səhnə fəaliyyətim üçün çox həyəcanlı, yaradıcılıqla doymuş tamaşaları səhnələşdirməli və idarə etməli oldum. Amma “Od gəlini” tamaşası həyəcan baxımından ən güclü idi.[6] |
|
O illərin praktikası eyni tamaşanın bir neçə gün ardıcıl olaraq davam etdiyi halları bilmirdi. "Od gəlini", ardıcıl dörd gün davam edən və sonra uzun illər böyük müvəffəqiyyətlə göstərilən ilk tamaşa idi. "Od gəlini"nin uzun səhnə ömrü, teatrşünas Cəfər Cəfərovun fikrincə, "birincisi, tamaşanın özünün yüksək məziyyətləri ilə, ikincisi, teatrın parlaqlıq baxımından möhtəşəm tamaşa yaratması ilə izah olunurdu.[6]
"Od gəlini" tamaşasının musiqisini 20 yaşlı bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəyli yazıb.[8] Bu, bəstəkarın ilk əsərlərindən idi.[9]
Əsərin təhlili
redaktə"Od gəlini" tamaşasında sənətşünas İsmayıl Tağızadənin fikrincə, baş qəhrəman Solmaz atəşpərəstlər məbədinin qulluqçusudur, lakin əsərin süjet xətti, onun nominal mərkəzi, həm də əsas personajı Babəkdir.[10] Teatrşünas Cəfər Cəfərov əsəri bir növ tarixi-romantik dram adlandıraraq yazır ki, "onda sənədləşdirilmiş tarix və tarixi şəxsiyyətlər yoxdur". Cəfərov yazır ki, eyni zamanda, bu, tarix və xalqın "ərəb işğalçılarına qarşı mübarizəsinin ağlabatan tarixi mənzərəsini" çəkir.[6]
Ədəbiyyatşünas Məmməd Arif yazır ki, 1928-ci ildə Azərbaycan Dram Teatrının səhnəsində tamaşaya qoyulmuş "Od gəlini" faciəsi "milli dramaturgiyanın ideya-bədii inkişafında əlamətdar hadisədir". Məmməd Arifə görə bu tamaşa İslam dininə qarşı yönəlmişdir.[7] Ədəbiyyatçı alim və tənqidçi Orucəli Həsənov yazırdı ki, "Od gəlini" tamaşasında artıq "ən qəti, yetkin, dərin ateizmin təzahürünü" görmək olar. Həsənov yazır ki, Elxanın dar ağacı altında dediyi son monoloqunda cəsarət nümayiş etdirir: "Yox Allah! Yox Allah! Mən özüm Allaham! Mən yer üzündə həyatın və xoşbəxtliyin yaradıcısıyam!".[11]
Musiqişünas Nailə Kərimovanın fikrincə, 1928-ci ilə qədər, daha dəqiq desək, Cabbarlının "Od gəlini" yeni tarixi-qəhrəmanlıq pyesi tamaşaya qoyulana qədər Azərbaycan tamaşalarının musiqi tərtibatı "musiqili montajdan da yan keçməmişdir". Nailə Kərimova qeyd edir ki, "Od gəlini" "teatr həyatında parlaq hadisəyə çevrildi" və gənc bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəylinin adı ilə bağlı Azərbaycanda teatr musiqi janrının inkişafında növbəti mərhələ oldu.[12]
İstinadlar
redaktə- ↑ АПИРЯиЛ им. М. Ф. Ахундова. «Невеста огня» и традиции советской исторической драмы 30-х годов // Ученые записки. Б.: Институт. 1978. 76.
- ↑ 1 2 Джафаров Дж.А. Сочинения: драматургия и театр. 1. Б.: Азербайджанское государственное издательство. 1969. 178.
- ↑ Альманах азербайджанской советской литературы. Б.: Азернешр. 1940. 15.
- ↑ Альтман И. Л. Избранные статьи. М.: ru:Советский писатель. 1957. 391.
- ↑ 1 2 3 Мамед Ариф. Избранное в двух томах. II. Б.: Азербайджанское государственное издательство. 1973. 83.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Джафаров Дж. А. . Б.: Азербайджанское государственное издательство. 962. 240.
- ↑ 1 2 Мамед Ариф. Азербайджанская литература. М.: Высшая школа. 1979. 188.
- ↑ Джафаров Дж. А. Азербайджанский ордена Трудового Красного Знамени государственный драматический театр имени Мешади Азизбекова. М.: Искусство. 1951. 282.
- ↑ В мире музыки. М.: Советский композитор. ред. Л. Г. Григорьев, Я. Платек. 1986. 38.
- ↑ Таги-заде И. Взаимодействие искусств в советской азербайджанской художественной культуре. Б.: Азербайджанское государственное издательство. 1986. 90.
- ↑ Оруджали Г. Вечно молодой // Литературный Азербайджан. 1979. 38.
- ↑ Керимова Н. Театр и музыка. Б.: Язычы. 1982. 55.