Oktet qaydası
Oktet qaydası (oktet nəzəriyyəsi) — kovalent kimyəvi rabitələrin əmələ gəlməsinin səbəblərini izah etmək üçün G. N.Lyuis tərəfindən təklif edilmişdir. Bu qaydaya görə, molekullar əmələ gəldikdə, atomlar valentlik elektronlarını cüt-cüt paylaşaraq nəcib qazların elektron konfiqurasiyasına bənzər 8 elektron valentlik qabığına nail olmaq ehtiyacını ödəyirlər. Lyuisin bu fundamental kəşfi əhəmiyyətinə görə Elementlərin Dövri Qanunu və üzvi birləşmələrin quruluş nəzəriyyəsi kimi kəşflərlə eyni səviyyədədir. Oktet qaydasının yalnız məhdud sayda hallarda mövcud olduğuna dair geniş yayılmış inam, Elementlərin Dövri Qanununun universal olmadığı iddiası qədər yanlışdır. Oktet qaydasına "uyğunsuzluğun" bütün nümunələrini aşağıdakı üç qrupa bölmək olar: thumb
- Molekulu əmələ gətirən atomların valentlik elektronlarının cəmi təkdir. Buna misal olaraq, azot oksidi NO molekulunu göstərmək olar.
- Bu zaman azot atomunun (5) və oksigenin (6) valentlik elektronlarının cəmi 11-dir, ona görə də bu molekulda oksigen atomu səkkiz elektron qabığa çatır, azot atomu isə çatmır. Bu halda hər iki atomun səkkiz elektron qabığa çatması ilkin olaraq qeyri-mümkündür. Azot atomunun elektron qabığını doldurmaq istəyi bu molekulun kimyəvi reaktivliyini izah edir.
- Molekul üçmərkəzli rabitələr hesabına əmələ gəlir, məsələn, KI3. Bu molekulda yod anionu yod molekulu ilə üç mərkəzli, dörd elektron rabitə ilə bağlıdır. Oxşar üç mərkəzli, lakin iki elektronlu bağlar B2H6 molekulunda mövcuddur.
- D-orbitalları kimyəvi bağların yaranmasında iştirak edir. Bu halda, oktet qaydası (həddində, yəni bütün beş d-orbital iştirak edirsə) 18 elektron qaydasına çevrilir. Bir sıra hallarda bəzi elementlərdə kimyəvi rabitələrin əmələ gəlməsində d-orbitalların iştirakı mübahisəli məsələ olaraq qaldığından oktet qaydasına əməl edilməməsi illüziyası yaranır. 18 elektron qaydasının həyata keçirilməsinin klassik nümunələri Fe(CO) 5, Ni(CO) 4, Co 2 (CO) 8, Fe(C 5 H 5 ) 2 (ferrosen) və bir çox başqa molekullardır.
