Qızılsəbət

Qızılsəbət (lat. Solidago) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.

Qızılsəbət
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Evdikotlar Klad: Bazal evdikotlar Klad: Superasteridlər Klad: Asteridlər Klad: Kampanulidlər Dəstə: Astraçiçəklilər Fəsilə: Mürəkkəbçiçəklilər Yarımfəsilə: Asteroideae Triba: Astereae Yarımtriba: Solidagininae Cins: Qızılsəbət
Beynəlxalq elmi adı
Solidago L., 1753
Şəkil axtarışı ITIS   36223 NCBI   59293 EOL   37721

Bitkinin botaniki adı latın sözündən götürülərək "solidare" — "sağlamlığını möhkəmləndir", "solidum agaere" — "müalicə et, sağalt" mənasını bildiıir. Bitkinin adı isə qızılsəbət və ya qızıl çubuq adlanır.

Haqqında

Bu cinsə təxminən 130 növə yaxın çoxillik ot bitkisi daxildir. Onların vətəni Şimali Amerika, Avrasiyanın mülayim iqlim zonaları və Cənubi Amerika dağlarıdır. Kanada qızılsəbəti (S. canadensis) — hündürlüyü 180 sm-ə çatan kökümsovlu, çoxillik bitkidir. Sarı rəngdə olan xırda səbət gülləri piramidaşəkilli çiçək qrupunda toplanmışdır.

Bitkinin vətəni Kanada, ABŞ-nin şərqi və Meksikanın şimal-şərq vilayətləridir. Gülçülükdə Kanada qızılsəbəti 1648-ci ildən istifadə olunur. Çiçəklərinin hündürlüyü, forması, ölçüsü, rəngi və müxtəlif çiçəkləmə vaxtına görə fərqlənən hibrid bağ formaları vardır.

Qızılsəbət qələmlə çoxaldılır. Gövdənin aşağı hissəsində yerləşən yarpaqları uzunsov lansetvari, yuxarıdakılar isə enli lansetvaridir. Çiçəkləri boru və dilşəkilli olub, sarı rəngdədir. Səbətciyi uzunsov süpürgəvari çiçəkdir. İyul-avqust aylarında çiçək açır, avqust-sentyabrda meyvəsi yetişir.

Adi qızılsəbət Azərbaycanın Quba, Lənkəran rayonlarında yayılmışdır. Bitkiyə orta dağlıq zonalardan başlamış, subalp sahələrə qədər rast gəlmək olar. Qızılsəbətə ən çox meşəliklərdə, kolluqlarda, dağ çəmənliklərində, eləcə də bağ və bostan sahələrində təsadüf etmək olar.

Qızılsəbət dərman bitkisi kimi elmə XVI-XVII əsrlərdən məlum olmuşdur. Hazırda bir sıra Avropa ölkələrində ondan hazırlanan preparatların köməyilə bir çox xəstəliklər müalicə olunur. Dərman məqsədləri üçün bitkinin yuxarı hissəsində yerləşən və yarpaqlarla əhatə olunan budaq və çiçəklərindən istifadə olunur. Dərman üçün bitkini çiçək açan zaman toplamaq məsləhətdir. Bitkini çiçəyi solan zaman topladıqda isə qurudulmuş xammal didilir, dağılmağa başlayır. Toplanmış xammal daimi mehvuran kölgə yerlərdə qurudulmalıdır.

Qızılsəbət otunun tərkibində efır yağı, flavonoidlər, acımtıl maddə və fenol birləşmələri aşkar edilmişdir. Bitkidən hazırlanan cövhər, dəmləmə, məlhəm və preparatlardan bir sıra xəstəliklərdə - soyuqdəymədə, sidikqovucu, ödqovucu, büzüşdürücü vasitə kimi istifadə edilir. Bundan başqa bitkidən hazırlanan preparatlar böyrək, sidik kisəsi və öd yollarında olan daşların əridilib orqanizmdən kənar edilməsində işlədilir.

Qızılsəbət preparatlarından istifadə edən zaman sidiyin qələvilik xüsusiyyətləri artır, bunun nəticəsində urat və oksalat turşuları parçalanıb həll olunaraq böyrəkdən təmizlənir. Bundan əlavə bitkinin dəmləmə və cövhərindən sidik kisəsi, prostat vəzinin xroniki iltihabı, plevrit, pielonefrit və s. xəstəlikləri də müalicə edirlər.

Sinonimləri

Homotipik sinonimləri

• Doria Fabr.

Heterotipik sinonimləri

• Actipsis Raf.
• Brachychaeta Torr. & A.Gray
• Dasiorima Raf.
• Dectis Raf.
• Leioligo Raf.
• Lepiactis Raf.
• Oligoneuron Small
• Unamia Greene

Növləri

• Solidago albopilosa E.L.Braun
• Solidago altiplanities C.E.S.Taylor & R.John Taylor
• Solidago altissima L.
• Solidago arenicola B.R.Keener & Kral
• Solidago argentinensis Lopez Laphitz & Semple
• Solidago arguta Aiton
• Solidago × asperula Desf
• Solidago auriculata Shuttlew. ex S.F.Blake
• Solidago austrina Small
• Solidago austrocaroliniana Semple & J.B.Nelson
• Solidago ayuhwasi M.Brock & D.Estes
• Solidago bartramiana Fernald
• Solidago × beaudryi B.Boivin
• Solidago × bernardii B.Boivin
• Solidago bicolor L.
• Solidago brachyphylla Chapm. ex Torr. & A.Gray
• Solidago buckleyi Torr. & A.Gray
• Solidago caesia L.
• Solidago × calcicola Fernald
• Kanada qızılsəbəti (Solidago canadensis L.)
• Solidago capulinensis Cockerell & D.M.Andrews
• Solidago chapmanii A.Gray
• Solidago chilensis Meyen
• Solidago chlorolepis Fernald
• Solidago chrysopsis Small
• Solidago compacta Turcz.
• Solidago confinis A.Gray
• Solidago correllii Semple
• Solidago cuprea Juz.
• Solidago curtisii Torr. & A.Gray
• Solidago dahurica (Kitag.) Kitag. ex Juz.
• Solidago decurrens Lour.
• Solidago delicatula Small
• Solidago drummondii Torr. & A.Gray
• Solidago durangensis G.L.Nesom
• Solidago elongata Nutt.
• Solidago erecta Banks
• Solidago ericamerioides G.L.Nesom
• Solidago × erskinei B.Boivin
• Solidago fallax (Fernald) Semple
• Solidago faucibus Wieboldt
• Solidago fistulosa Mill.
• Solidago flexicaulis L.
• Solidago gattingeri Chapm. ex A.Gray
• Solidago georgiana Semple
• Solidago gigantea Aiton
• Solidago gillmanii (A.Gray) E.S.Steele
• Solidago glomerata Michx.
• Solidago gracillima Torr. & A.Gray
• Solidago guiradonis A.Gray
• Solidago gypsophila G.L.Nesom
• Solidago hintoniorum G.L.Nesom
• Solidago hispida Muhl. ex Willd.
• Solidago horieana Kadota
• Solidago houghtonii Torr. & A.Gray
• Solidago jejunifolia E.S.Steele
• Solidago juliae G.L.Nesom
• Solidago juncea Aiton
• Solidago kralii Semple
• Solidago × krotkovii B.Boivin
• Solidago kuhistanica Popov
• Solidago lancifolia (Torr. & A.Gray) Chapm.
• Solidago latissimifolia Mill.
• Solidago leavenworthii Torr. & A.Gray
• Solidago leiocarpa DC.
• Solidago lepida DC.
• Solidago litoralis Savi
• Solidago ludoviciana Small
• Solidago × lutea (A.Perry) Brouillet & Semple
• Solidago × lutescens (Lindl. ex DC.) B.Boivin
• Solidago macrophylla Banks
• Solidago macvaughii G.L.Nesom
• Solidago × maheuxii B.Boivin
• Solidago maya Semple
• Solidago mexicana L.
• Solidago minutissima (Makino) Kitam.
• Solidago missouriensis Nutt.
• Solidago mollis Bartl.
• Solidago muelleri Standl.
• Solidago multiradiata Aiton
• Solidago nana Nutt.
• Solidago nemoralis Aiton
• Solidago × niederederi Khek
• Solidago nipponica Semple
• Solidago nitida Torr. & A.Gray
• Solidago odora Aiton
• Solidago ohioensis Riddell
• Solidago ontarioensis (G.S.Ringius) Semple & J.A.Peirson
• Solidago orientalis (G.L.Nesom) G.L.Nesom
• Solidago ouachitensis C.E.S.Taylor & R.John Taylor
• Solidago ovata Friesner
• Solidago pacifica Juz.
• Solidago pallida (Porter) Rydb.
• Solidago paniculata DC.
• Solidago patagonica Phil.
• Solidago patula Muhl. ex Willd.
• Solidago patuliginosa Friesner
• Solidago petiolaris Aiton
• Solidago pinetorum Small
• Solidago plumosa Small
• Solidago polyglossa DC.
• Solidago pringlei Fernald
• Solidago ptarmicoides (Torr. & A.Gray) B.Boivin
• Solidago puberula Nutt.
• Solidago pulchra Small
• Solidago racemosa Greene
• Solidago radula Nutt.
• Solidago randii (Porter) Britton
• Solidago riddellii Frank
• Solidago rigida L.
• Solidago rigidiuscula (Torr. & A.Gray) Porter
• Solidago roanensis Porter
• Solidago rugosa Mill.
• Solidago rupestris Raf.
• Solidago sciaphila E.S.Steele
• Solidago sempervirens L.
• Solidago shortii Torr. & A.Gray
• Solidago simplex Kunth
• Solidago × snarskisii Gudž. & Žaln.
• Solidago spathulata DC.
• Solidago speciosa Nutt.
• Solidago spectabilis (D.C.Eaton) A.Gray
• Solidago spellenbergii Semple
• Solidago sphacelata Raf.
• Solidago spithamaea M.A.Curtis ex A.Gray
• Solidago squarrosa Nutt.
• Solidago stricta Aiton
• Solidago tarda Mack. ex Small
• Solidago tortifolia Elliott
• Solidago turnerorum Semple
• Solidago uliginosa Nutt.
• Solidago ulmicaesia Friesner
• Solidago ulmifolia Muhl. ex Willd.
• Solidago velutina DC.
• Solidago veracruziensis Semple
• Solidago verna M.A.Curtis ex Torr. & A.Gray
• Solidago villosicarpa LeBlond
• Solidago virgata Michx.
• Qızılçubuq qızılsəbət (Solidago virgaurea L.)
• Solidago vossii J.S.Pringle & Laureto
• Solidago wrightii A.Gray
• Solidago yambaruensis S.Sakag. & Mot.Ito
• Solidago yokusaiana Makino
• Solidago zedia (R.E.Cook & Semple) Semple & J.B.Beck