Orşa

Orşa — müasir Belarusun Vitebsk vilayətində şəhər.

Şəhər
Orşa
belar. Орша
Bayraq[d] Gerb[d]
54°30′ şm. e. 30°24′ ş. u.
Ölkə	Belarus
Vilayət	[[Vitebsk vilayəti]]
Başçı	Poznyak Aleksandr Qriqoryeviç
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub	1067
İlk məlumat	1067
Əvvəlki adı	Rşa
Sahəsi	42.90
Mərkəzin hündürlüyü	192 m
Saat qurşağı	UTC+3
Əhalisi
Əhalisi	▼ 115 938 nəfər (2017)
Sıxlığı	2325 nəf./km²
Milli tərkibi	belaruslar: 86.96% ruslar: 8.47% digərləri: 4.57%
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu	+375 216
Poçt indeksi	211030
Nəqliyyat kodu	2
Digər
orsha.vitebsk-region.gov.by  (rus.)
Orşa
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

Vaxtilə Orşa (indiki Orşitsa) çayının Dnepr çayına töküldüyü yerdə möhkəm türk qalası olmuşdur. Türk hərbi məntəqəsi Ada Kalanın adı rus yazılı mənbələrində ilk dəfə 1067-ci ilə aid "Povesti vremennıx let" səhifələrində çəkilir1. (Qeyd: "Povesti vremennıx let" ümumrus əlyazmaları toplusudur; Kiyevdə 12-ci əsrin ilk onilliyində tərtib olunmuşdur. Onun əsas canını Lavrenti və İpatov salnamələri təşkil edir).

Şəhərin adı həqiqətən onun təbii istehkam-qala görünüşü ilə bağlı idi. Belə ki, qalanın yeri hərbi – strateji baxımdan çox əlverişli sayılırdı. Orşa ilə Dneprin qovuşduğu yerdə – bu çayların hər iki tərəfdən qucduğu çayarası sahədə yerləşən və xilqətən alınmaz olan bu qalanı çaylar hər tərəfdən mühafizə edir, ona gələn yolları təbii şəkildə bağlayırdı. Arxadan – qurudan açıq qalan, sanki qorunmayan, lakin insan əlinə tapşırılan bu səmtdən isə qazılmış və su ilə doldurulmuş dərin kanal qalanı göz bəbəyi kimi qoruyurdu. Beləliklə, Ada Kala təbii, ilahi qüdrətiylə yaranmış belə bir adada qərar tuturdu. Adı da buradandır. Ada Kala öz zamanına görə möhkəm qala sayılır və təbii qala şöhrətini daşıyırdı. Dneprin (Uzu çayının) sahillərində belə bir qala mühüm əhəmiyyətə malik idi; ondan su yolu ilə Kiyevə və yuxarıya Smolenskə getmək mümkün olurdu. Orşa çayı ilə isə (onu sonradan Orşitsa adlandırdılar) Qərbi Dvinə, Vitebskə, Baltik dənizinə, Novqoroda çıxmaq olardı. 1768–1774-cü illər Rus-Türk müharibəsinin gedişində 1772-ci ildə Ada Kala istila olunmuş və Rusiyanın idarəsinə keçmişdir. Həmin zamandan o üzərində yerləşdiyi çayın adı ilə Orşa adını daşıyır. Bu adın da qədim türk sözü Or "xəndək, kanal" sözündən yarandığı ehtimalı güclüdür. Osmanlılara məxsus daha bir Ada Kala (müasir Rumınya ərazisində) vardır. 1691-ci ildə yenidən inşa olub möhkəmlənən Dunay sahillərindəki bu qala Dəmir Qapı boğazını nəzarətdə saxlayırdı.

Mənbə

Minaxanım Təkləli, Türk kitabı. Unudulan tarix. Dəyişdirilən adlar, Bakı, Nurlar, 2009