Oranienbaum (saray-park kompleksi)

Oranienbaum (alm. Oranienbaum‎ — "portağal ağacı") — Fin körfəzinin cənub sahilində və Sankt-Peterburq şəhərindən 40 km qərbdə yerləşən məşhur saray-park ansamblıdır. XVIII əsrə aid müxtəlif saray və parkların yerləşdiyi kompleks Lomonosov (1948-ci ilə kimi - Oranienbaum) şəhərinin ərazisində yerləşir.

Oranienbaum
rus. Ораниенбаум
Böyük Menşikov sarayı
59°54′48″ şm. e. 29°45′08″ ş. u.
Ölkə	Rusiya
Şəhər	Lomonosov (şəhər)
Yerləşir	Lomonosov
Aidiyyatı	Çar Rusiyası
Sifarişçi	Aleksandr Menşikov
Tikilmə tarixi	1711
Üslubu	barokko, rokoko
Sahəsi	757 ha
Vəziyyəti	muzey
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Oranienbaum Saray-park ansamblı Sankt-Peterburqun tarixi mərkəzi və onunla əlaqəli bütün komplekslər kimi UNESCO-nun Dünya Mədəniyyət Mirasları siyahısına daxil edilmişdi. 2007-ci ildən saray və parklar Peterhof muzey-qoruğu tərəfindən idarə olunur.

Tarix

XVIII əsrin əvvəllərində Teiris mızasına (malikanəsinə) bitişik sahələr I Pyotr tərəfindən knyaz Aleksandr Menşikova hədiyyə edilmişdir. Knyaz 1711-ci ildə həmin əraziyə yaxınlığında, Karasta çayının Fin körfəzinə töküldüyü yerdə Böyük Sarayın inşasına başladı. Oranienbaum - Peterhof yolunun son nöqtəsi və Kronştadt şəhərinin əsas bərə keçidi sayılır. 1727-ci ildə ulu knyazın rəzalətindən sonra, Oranienbaum kompleksi ilk öncə Binalar üzrə Baş Şöbə İdarəsinə, 1737-ci ildə isə Admiral-Kollegiya və Dəniz Xəstəxana İdarəsinə köçürülmüşdü.

1743-1762-ci illərdə Oranienbaum böyük knyaz Pyotr Fyodoroviçin (gələcək İmperator III Pyotrun) əsas iqamətgahına çevrilmişdir. Məhz onun üçün Yuxarı park ərazisində Peterştadt adlı "əyləncə qalası" inşa edilmişdir (1756—1762, həmin qaladan günümüzə kimi ancaq Fəxri darvaza və saray qorunub saxlanılmışdı). Sarayın ətrafında 1780-ci ildə "uyezd" statusu almış yeni bir şəhər formalaşmağa başladı.

28 iyun 1762-ci ildə baş vermiş saray çevrilişindən sonra, Oranienbaumda imperatriça II Yekaterina üçün şəxsi malikanənin tikintisi başlanılmışdır. Hazırda bu bina Rusiya ərazisində rokoko üslubunda inşa edilmiş yeganə tikili hesab olunur.

1796-cı ildən Oranienbaum gələcək imperator I Aleksandra, 1831-ci ildən - onun qardaşı Böyük Knyaz Mixail Pavloviç və onun həyat yoldaşı Yelena Pavlovnaya, hər ikisinin ölümündən sonra isə - onların varislərinə məxsus idi.

İnqilabdan əvvəl Oranienbaumun sonuncu sahibləri - Meklenburq-Strelitz hersoqları idi (saray parkında dəfn olunmuş Georgi Georgiyeviç və onun kiçik qardaşı Mixail Georgiyeviç).

1917-ci ilin oktyabr inqilabından sonra binaların bir qismi (III Pyotrun Sarayı və Böyük Menşikov Sarayı) 1918-ci ildə Oranienbaum şəhərində təsis edilmiş Meşə Kollecinə verilmişdir. 1922-ci ildə isə Çin Sarayında muzey fəaliyyət göstərməyə başlamışdır.

Böyük Vətən müharibəsi zamanı Oranienbaum saray-park kompleksinə Sankt-Peterburqun digər ətraf ərazilərinə nisbətən daha az zərər dəymişdir, bunun da səbəbi şəhər ətrafında alman ordusunun geniş platzdarm yaratması ilə əlaqədar idi. Lakin ansamblın müharibədən sonra baxımsız vəziyyətə düşməsi səbəbindən, onun əsas bərpa işləri yalnız 1990-cı ilin sonunda başlamışdı.

Hal-hazırda, Oranienbaum sarayı və park ansamblı müharibə zamanı məhvolmaya məruz qalmayan və öz orijinal görünüşünü qoruyub-saxlamış yeganə Sankt-Peterburqun ətrafında yerləşən saraylardan biri hesab olunur və buna görə də memarlıq cəhətdən xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

Park ansamblının kompozisiyası

А — Aşağı park В — Yuxarı park С — Aşağı hovuz D — Qırmızı (Yuxarı) hovuz E — Karp hovuzu F — Çin hovuzu G — P-formalı hovuz H — Dəniz kanalı 1 — Böyük (Menşikov) sarayı (1711—1727-ci illər., F.Fontana, İ. Q. Şedel, İ.Braunşteyn) 2 — Şəkilli ev (1710-1730-cu illər, və ya 1752—1754-cü illər) 3 — Aşağı evlər (1710-1720-ci illər, və ya 1749—1751-ci illər) 4 — Peterştadt qalasının darvazaları (1757-ci il, A.Rinaldi) 5 — III Pyotrun sarayı (1758—1762-ci illər, A.Rinaldi) 6 — Daşlı zal (1749—1751-ci illər, güman edilir ki B.Rastrelli) 7 — Kavaler korpusu (1767-ci il, A.Rinaldi) 8 — Çin sarayı (1762—1768-ci illər, A.Rinaldi) 9 — Sürüşmə təpəsi pavilyonu (1762—1774-cü illər, A.Rinaldi) 10 — "Çin mətbəxi" pavilyonu (1852—1853-cü illər, L.Bonştedt) 11 — Perqola (1870-ci illər)

Saray-park kompleksinin ən qədim tikilisi memarlar F.Fontana və İ.Q.Şedelin layihəsi əsasında 1710-1727-ci illərdə tikilmiş Böyük (Menşikov) sarayı hesab olunur. Saray təbii təpənin kənarında yerləşir və Oranienbaum parkını iki qeyri-bərabər hissəyə ayırır — onlardan biri daimi planlaşdırmaya malik Aşağı park, digəri isə peyzaj rəsmlərini çəkməyə ən əlverişli Yuxarı parkdır.

Yuxarı parkın özü də iki hissəyə bölünür - onlardan birində bir zaman Peterştadt əyləncə qalasının yerləşdiyi Pyotr parkı, digərində isə Çin sarayı, özəl villalar və pavilyonlar yerləşir.

Böyük Menşikov sarayı ansamblı

Böyük Menşikov sarayı

Böyük sarayın yapon pavilionu

Böyük Menşikov, Böyük Peterhof sarayı kimi təbii təpənin kənarında yerləşir. Aşağı park və Fin körfəzinin qarşısında duran əsas fasadın uzunluğu 210 metrdir. Sarayın mərkəzi hissəsi iki mərtəbəlidir; onun yanına qövsvari bir mərtəbəli qalereyalar qoşularaq Yapon və Kilsə pavilyonları ilə tamamlanır. Pavilyonlara perpendikulyar şəkildə iki qanad (fligel) əlavə olunub, beləliklə planda saray "P" formasını xatırladır. Fligellər Böyük Sarayın daxili həyətinin sərhədləri hesab olunur.

Menşikov sarayı - pyotr barokkosu üslubundadır. Bu saray I Pyotrun yaxın dostu Aleksandr Menşikov üçün inşa edilmişdir. Tikinti işləri memar F. Fontananın nəzarəti altında həyata keçirilmişdir, ancaq 1713-cü ildə onu əslən Almaniyalı İ.Q.Şedel əvəz etmişdir. Sarayın tərtibat işlərində İ.Braunşteyn, A.Şlüter və həmçinin N.Pino da iştirak edirdi. Məhz N.Pinoya sarayı və yan pavilyonları birləşdirən dairəvi qalereyaların yaradılması ideyası məxsusdur. Daxili tərtibat işləri düz 1727-ci ilə kimi (yəni knyaz Menşikovun rəzaltinə kimi) davam edirdi, lakin bu günə qədər orijinal tərtibat işləmələri qorunub saxlanmamışdır - XVIII-XIX əsrlərdə interyer dəfələrlə yenidənqurma işlərinə məruz qalmışdır.

Böyük knyazın şəhərdənkənar sarayını seyr edən çağdaş insanlar, onun bu vaxta qədər görünməmiş təmtarağından və miqyasına görə hətta Peterhof saray-park kompleksini belə keçməsindən bəhz edirdilər. Fransız səyyahı Abri de la Motre sarayı bu cür təsvir edirdi:

Oranienbaum - mükəmməl əyləncə sarayıdır... Heç bir şey onun əzəməti ilə müqayisə oluna bilməz.

Aşağı parkın darvazaları yaxınlığında, Fin körfəzinə açılan Dəniz kanalı yerləşirdi (Peterhofda olduğu kimi). Kanal fiqurlu dok (pirs) və limanla tamamlanırdı.

Böyük Menşikov sarayının şimal fasadı

Sarayın qyri-adi "Oranienbaum" adının (alman dilindən tərcümədə - Portağal ağacı) mənşəyi ilə bağlı bir neçə versiya mövcuddur. Daha çox əfsanəyə bənzəyən ən məşhur versiya isə ondan irəli gəlir ki, knyaz Menşikovun gələcək iqamətgahının ərazisində bir zamanlar portağal ağaclarının saxlandığı istixanalar yerləşirdi və orada hər bir ağacın üzərində "Oranienbaum" yazısı vardır. Başqa bir versiyaya inansaq, sarayın adı Almaniyadakı Oranienbaum şəhərindən götürülmüşdü. Nəhayət sonuncu versiyaya əsasən, saray İngiltərə kralı Vilhelm Oranlının şərəfinə adlandırılmışdı (I Pyotr bu şəxsə böyük ehtiram və rəğbət hissi duyurdu, cavan yaşlarında bu hisslər hətta ibadət dərəcəsinə çatmışdı).

XVIII əsrin 50-ci illərində sarayın cənub tərəfindəki əsas həyətin dekor işləri memar B.Rastrellinin nəzarəti altında tamamlandı. 60-cı 70-ci illərdə memar A.Rinaldi sarayın qarşısında yerləşən terrasları yenidən qurur və Aşağı parka enən qövslü və fiqurlu pilləkən sistemi yaradır.

Aktiv fazası 1990-cı ilə təsadüf edən sarayın təmir-bərpa işləri memar-restavrator Dmitri Butırinin layihəsi əsasına həyata keçirilirdi. 2010-cu ildə Böyük Menşikov sarayının fasad restavrasiya işləri sona çatır, 2011-ci ilin sentyabr ayında isə sarayda muzey fəaliyyətə başlayır.

Böyük sarayın terrasından Aşağı parkın görünüşü

Aşağı park

Aşağı parkın əsası Böyük sarayın tikinti işlərinin başlanmasından 2 il sonra qoyulmuşdur. Bu Rusiyada ilk müntəzəm parklardan biridir. Sarayın qarşısında güllərdən ibarət parterlər, həmçinin 3 fontan (fontanlara gələn su Qırmızı hovuzda inşa edilmiş bənd vasitəsi ilə çəkilmişdir) və trilyaj şəbəkələr yaradılmışdır. Parkda oyma taxtadan hazırlanmış və mərmər effekti yaratmaq məqsədilə xüsusi ağ rəngə boyanmış 39 heykəl, həmçinin dörd qızıl suyuna salınmış və qurğuşundan hazırlanmış heykəllər dururdu. Aşağı parkın əsas hissəsini XVI-XVII əsrlərin Moskva bağ ənənələrinə uyğun olaraq meyvə ağacları və giləmeyvə kolları təşkil edirdi. Alma və albalı, ucları kəsilmiş digər növ ağaclarla birlikdə (ağcaqayın, qarağac, cökə) tək dekorativ deyil, həm də praktiki dəyərə malik idi.

XVIII əsrin 60-cı illərində park artıq əsl mərmər heykəlləri ilə bəzədilmişdir. 1762-ci ildə Böyük Sarayının qarşısına Rinaldi iki fəvvarə inşa etdirmişdi. XVIII əsrin sonu - XIX əsrin əvvəllərində Aşağı park, özünün müntəzəm görünüşünü itirir və artıq XX əsrin əvvəlində parkda yalnız mərkəzi xiyabanın saxlanılması qərara alınır.

Aşağı parkdakı heykəllər

Hava	Qış	Yaz	Yay	Payız	Torpaq

Dəniz kanalı

Dənizlə sarayı birləşdirən kanal I Pyotrun dövründə salınmış sarayı ansamblların xarakterik xüsusiyyətlərindən biridir (Peterhof sarayında da dənizlə birləşmək üçün kanaldan istifadə olunmuşdu). Oranienbaumda kanalın qazılması 1719-ci ildə başlamışdır. Kanalın sahili boyu cüt sıra ağaclar əkilmişdi, kanalın özü isə aşağı parkın girişi hissəsi önündə, fiqurlu limanla tamamlanırdı. Limanın sahilində daş pavilyon inşa edilmişdir.

XVIII əsr boyunca kanal və xüsusilə pirs dəfələrlə təmir edilmişdir. Daha sonralar, dəmir yolunun tikintisi zamanı kanal iki hissəyə bölünərək öz əsas funksiyasını itirmişdi. Hal-hazırda kanal heç də ürəkaçan vəziyyətdə deyil, çünki XX əsrdə onun yanında intensiv avtomobil hərəkəti olan magistral inşa olunmuşdu.

Şəkilli ev

Şəkilli ev

Aşağı parkın şiml sərhəddində (yəni saray prospekti boyunca) simmetrik şəkildə iki eyni cür bina - Oranjereya və Şəkilli ev yerləşirdi. Oranjereya hələ XVIII əsrdə itirilmişdir, ancaq Şəkilli ev bu günə kimi qorunub saxlanılmışdı. Şəkilli ev - mezoninli və bir mərtəbəli daş binadır. Onun dəqiq tikilmə vaxtı məlum deyil - bəzi tədqiqatçılar binanın tikinti işlərinin XVIII əsrin birinci yarısında, digərləri isə 1752-ci ildə başladığını iddia edirlər.

III Pyotrun dövründə, şəkilli evdə çox guman ki, rəsm əsərlərindən ibarət şəxsi kolleksiya saxlanılırdı (300-dan artıq əsər).

Böyük Vətən müharibəsi zamanı, burada Parkov məktəbi yerləşirdi (1942-ci ilin sentyabr ayından 1944-cü ilin may ayına kimi). Bu binada Oranienbaum şəhərinin "kiçik blokadası" zamanı (Oranienbaum platzdarmı) yeganə məktəb fəaliyyət göstərirdi.

Aşağı evlər

Aşağı evlər Böyük Menşikov sarayından şərqdə yerləşir və Saray prospekti boyunca uzanırlar. Evlərdən ibarət bütün bu kompleks P-formasında yerləşən 5 binadan ibarətdir. 160 metrə uzanmış üç evin bərk daş hasarı prospektə baxır, 2 ev isə parkın içərisində yerləşir. Aşağı evlər 1710-1720-ci illərdə inşa edilmişdi (S.B.Qorbatenko ancaq evlərin 1749—1751-ci illərdə tikildiyini iddia edir). Tikildiyi dövrdən evlər saray qulluqçuları üçün nəzərdə tutulmuşdu və başlanğıcda "xidmətçi evləri" adı ilə tanınırdı. Kompleksin tərkibində 5 evin olmasına baxmayaraq, xidmətçilər yalnız dördündə məskunlaşmışdı. XIX əsrdə evlər qismən yenidənqurmaya məruz qalmışdılar. Məhz bu formada da onlar hazırda mühafizə olunublar.

Yuxarı park

160 hektar sahəni əhatə edən Yuxarı Park, Böyük Menşikov Sarayının cənubunda və qərq istiqamətinə uzanan bir yaylada yerləşir. Park iki tarixi hissədən ibarətdir - Peterştadt və Şəxsi malikanə ansamblı. Park özünün hazırkı görünüşünü XIX əsrin ortalarında əldə etmişdir.

Yuxarı Parkın yaradılması üzrə işlər hələ Aleksandr Menşikovun dövründə aparılırdı. Ətraf meşələr təmizlənir, drenaj kanallar parka yönəlir, ərazinin özündə isə süni gölməçələr qazılırdı. III Pyotrun dövründə (1758—1762-ci illərdə) eyniadlı park yaradılmışddır; şəxsi malikanənin tikinti ilə əlaqədar Yuxarı parkın qərb hissəsi abadlaşdırılmışdır.

Yuxarı park məkanı ilə Karasta çayı və çoxsaylı xiyabanlar kəsişir. Məsələn - Qozlu xiyaban parkın təbii cənub sərhəddi hesab olunur; Soykinskaya xiyabanı şimaldan cənuba uzanır və parkı təxminən bərabər hissələrə ayırır; ona parallel Cökəli xiyaban Daşlı zaldan Çin sarayına kimi böyük ərazini əhatə edir.

Daşlı zal

Daşlı zal

Daşlı zal təbii təpənin kənarında, Böyük Menshikov Sarayı və Sürüşmə Təpəsi pavilyonunun arasında yerləşir. Onun qarşısında P-formalı hovuz yerləşir, onun üzərindən isə iki körpü aşırılıb.

Daşlı zalın tikinti işləri 1749—1751-ci illərdə həyata keçirilmişdir. Layihənin müəllifi məlum deyil, mövcud cari ədəbiyyatda tikilinin müəllifliyini hətta F.Rastrelliyə ünvanlayırlar. D.A. Küçəryants Daşlı zalının yay bağındakı "Şərəfli şənliklər salonu" ilə bənzərliyinə işarə edərək, layihə müəllifinin M.Q. Zemtsov ola biləcəyini hesab edir. XVIII əsrin sənədlərində zalın adı Yeni Saray, Maskarad, daha sonralar isə Konsert zalı olaraq qeyd olunurdu. Bina çox güman ki, konsertlər üçün nəzərdə tutulmuşdu - onun daxilində gözəl səhnəsi olan böyük zal yerləşirdi. 1750-ci ildə gələcək imperatriça II Yekaterina tərəfindən Daşlı zalda bir neçə möhtəşəm festival təşkil olunmuşdur.

XIX-XX əsrlər boyunca Daşlı zal dəfələrlə yenidən qurulmuşdur. Ən əhəmiyyətli restrukturizasiya işləri 1843-cü ildə həyata keçirilmişdir - bina o zamanlar lüteran kilsəsi fəaliyyət göstərməsi üçün uyğunlaşdırılmışdır. 1902-ci ildə, memar O. Paulsen binanın qərb hissəsinin üzərində zəng qülləsi inşa etmişdir. Daşlı zal bu formada düz XX əsrin 60-cı illərinə kimi qalmış, daha sonralar isə onu əvvəlki görünüşünə qaytarmışlar.

Hal-hazırda pavilyonda tez-tez Oranienbaumun park və interyer heykəltəraşlıq işlərinin sərgisi düzənlənir. Burada həmçinin interaktiv kinoteatr yerləşir. Yay mövsümü ərzində Daşlı zalda klassik musiqi konsertləri keçirilir.

Kavaler korpusu

Kavaler korpusu

Kavaler korpusu XVIII əsrin ortalarında memar A.Rinaldinin layihəsi üzrə inşa olunmuşdur. Bu bir mərtəbəli düzbucaqlı bina idi. 1807-ci ildə binaya ikinci mərtəbə əlavə olunmuş, XIX əsrin ortalarından isə o özünün müasir görünüşünü əldə etmişdir. Korpusun xarici görünüşü sadə və ciddidir, bunun da səbəbi - binanın utilitar məqsədlə inşa olunması ilə əlaqələndirilir.

"Çin mətbəxi" pavilyonu

"Çin mətbəxi" pavilyonu

1852—1853-cü illərdə memar Lüdviq Bonştedt kompleksin ərazisində yerləşən Çin sarayı üçün mətbəx binasını inşa etdirir. Mətbəx pavilyonu memar Rinaldinin əsas memarlıq üsullarını özündə təqlid edir, vizual olaraq isə XVIII əsrin tikililərinə çox bənzəyir.

Planlaşmada bina yunan xaçına bənzəyir, dam hissəsi isə qübbə ilə tamamlanır. Qübbənin mərkəzinə geniş baca quraşdırılıb. Baca borularının bu cür yerləşməsi, pavilyonun mərkəzində müxtəlif növ sobaların tikintisi üçün geniş imkan yaradırdı. Mətbəxin soba tərtibatı 2 rus sobasından (onlardan biri kökə-çörək sobası idi), kirəmitli və kafelli 2 holland fırınından və müxtəlif qənnadı kabinetlərdən ibarət idi. Mətbəxin daxili məkanı yeddi xidmət otağını birləşdirirdi. Bu otaqlarda süfrə, dəstərxan, şirniyyat və digər məhsullar saxlanılırdı.

1917-ci il inqilabından sonra bina (açıq yay kafesi və ya yaşayan binası kimi) ticarət və məişət ehtiyacları üçün istifadə edilmişdir. Böyük Vətən müharibəsi zamanı Çin mətbəxində Çin sarayının komendantı N.Mixaylov uşaqları ilə birlikdə yaşayırdı. 1983-cü ildə bina muzey-qoruğun yurisdiksiyasına təhvil verilmişdi.

2010-cu ilin yay aylarında, pavilyonda "Xilas olunmuş gözəllik" adlı sərgi yerləşirdi. Sərgi Böyük Vətən müharibəsində əldə olunmuş qələbənin 65-ci ildönümünə və Oranienbaumun (şəhər və saray-park kompleksinin) varlığına həsr edilmişdi.

Perqola

Perqola - Çin Sarayının qarşısındakı hovuzun qərb sahilində yerləşən köşkdür. O 54 pilondan ibarətdir və yaxınlıqdakı hovuza kiçik daş pilləkənlər istiqamətləndirir. Köşk XIX əsrin 70-ci illərində inşa edilmişdir və dövrün landşaft memarlığının xarakterik cəhəti hesab olunur.

Perqola Rinaldinin kiçik Qəhvə evinin ucaldılması nəzərdə tutulan ərazidə yerləşir. Perqolanın yanında qədim qənbər daş yerləşir. Onun üst hissəsində skamya oyulub; daşın üzərində isə kiçik bir yazı həkk olunub: "İmperatriçə həzrətləri Yekaterina Alekseyevnanın şərəfinə 1762-ci ildə bu bağ salınmışdır".

Yuxarı parkın görünüşü

Karast arxlar vahəsi	Park sahəsi	Çin sarayı yaxınlığında çardaq	Şəlalə	Petrovski körpüsü

Yuxarı bağın heykəlləri

Mediçi Venerası	Apollon	Uşaqları xilas edən Triton	Diana	Apollino

Peterştadt ansamblı

Peterştadt (alm. Peterstadt‎) qalasının ansamblı 1758—1762-ci illərdə yaradılmışdır. Böyük knyaz Pyotr Fyodoroviçin, gələcək imperator III Pyotrun Karasta çayının sağ sahilində əyləncə kaprizi (əyləncə qalası) yerləşirdi. Qala 14 bucaqlı ulduz şəklindədir, həmçinin onun 4 bürcü var və faktiki olaraq bu tikili ondan öncə bu ərazidə mövcud olmuş müqəddəs Pyotr qalasının yerində ucaldılmışdı. Pyotr Fyodoroviç Peterştadtın komendantı idi, onun qarnizonunu isə Holşteyn hersoqluğundan xidmət üçün dəvət olunmuş əsgər və zabitlər təşkil edirdi.

Qalanın içərisində hauptvaxta, zabitlər evi, arsenal və s. buna bənzər müxtəlif binalar yerləşirdi. Qalanın mərkəzində beşbucaqlı platz (hərbi təlimlər üçün meydança) yerləşirdi. O bir mərtəbəli binalar ilə əhatə olunmuşdur. Binaların arasında isə Fəxri Giriş qapısı yerləşirdi. Demək olar ki, onların qarşısında, şimal-şərq qala bürcünün yanında A. Rinaldi tərəfindən tərtib edilmiş layihə üzrə Pyotr Fyodoroviç üçün kiçik iki mərtəbəli saray inşa edilmişdi.

28 iyun 1762-ci ildə baş vermiş saray çevrilişindən və III Pyotrun ölümündən sonra, Peterştadt II Yekaterinanın hakimiyyətinin sonuna qədər öz orijinal forması saxlanıyırdı. XIX əsrin əvvəllərində qalanın bütün taxta binaları demontaj edilmişdir, XIX əsrin ortalarında isə bütöv qaladan yalnız Fəxri Giriş qapısı və III Pyotun Sarayı qorunub saxlanılmışdır. Bu, Peterştadt qalasının günümüzə kimi qəlib çıxmış yeganə tikililəri hesab olunur.

III Pyotrun sarayı

III Pyotrun sarayı

Saray, Peterştadt qalası ilə eyni vaxtda - 1758—1762-ci illərdə tikilməyə başlamışdır. Saray kubik formalı, ballüstrada ilə bəzədilmiş iki mərtəbəli kiçik pavilyondur. Planda, saray kənarları qövsvari kəsilmiş kvadrata bənzəyir. Binanın elə məhz bu hissəsi, onun əsas fasadı hesab olunur. Kəsilmiş künclər tikilini vizual cəhətdən daha böyük və əzəmətli göstərir.

Sarayın ümumi planlaşdırma qərarı ilkin formada qorunub-saxlanılmışdır. Burada qonaqların təntənəli qəbulu üçün nəzrdə tutulmuş geniş anfilad otaqları yoxdur. Otaqlar binanın perimetri boyunca yerləşir. İkinci mərtəbəyə qranit spiral pilləkən aparır.

Birinci mərtəbə otaqlarının dekorativ bəzək elementləri yoxdur və XVIII əsrdə onlar xidmət otaqları kimi fəaliyyət göstərirdi. 6 otağı özündə yerləşdirən ikinci mərtəbə isə XVIII əsrin orijinal bəzək ornamentlərini mükəmməl şəkildə nümayiş etdirir. Sarayın əsas otağı - Şəkilli zalda, dekorun əsas elementi XVII-XVIII əsrlərdə Avropa rəssamlarının fırçalayı ilə təsvir olunan gözəl şpaleralar hesab olunur.

Rəsm zalı, kabinet və yataq otağının unikal elementlərindən biri də divar panellərinin, həmçinin pəncərə və bütün qapı üzlüklərinin lak boya ilə rənglənməsidir. Bu boyalar çin üslubunda usta Fyodor Vlasov tərəfindən hazırlanmışdır.

Antonio Rinaldi sarayın baş memarı olmasına baxmayaraq, o həmçinin dekorasiya işləri ilə də məşğul olurdu. Qeyd etmək lazımdır ki, məhz onun eskizləri əsasında, ikinci mərtəbənin bütün zalları yenidən qurulmuşdu. III Pyotrun sarayı memar üçün ilk Memar burada yeni memarlıq üsullarını istifadə edir.

Böyük Vətən müharibəsi zamanı III Pyotr sarayında Oranienbaumdan evakuasiya olunmayan çoxlu sayda muzey eksponatı saxlanılırdı.

1953-cü ildə saray muzey olaraq yenidən açılır. Burada çin dekorativ sənətinə aid tez-tez sərgilər düzənlənirdi (sərginin keçirilməsinin əsas səbəbi - Sovet-Çin münasibətlərinin dirçəlməsi ilə əlaqədar idi). 1960-cı ilin ortalarından isə, Şəkilli zalda itmiş şpaleraların bərpasına start verilmişdi. Restavrasiya işləri bitdikdən sonra, burada "III Pyotr sarayı" adlı müasir muzey fəaliyyət göstərməyə başladı.

Fəxri Giriş qapısı

Fəxri Giriş qapısı

Fəxri Giriş qapıları müqəddəs Pyotr əyləncə qalasının (daha sonralar isə Peterştadt kaprizinin) əsas giriş qapıları hesab olunurdu. Peterştadt-da bu qapıların sayəsində III Pyotrun Holşteyn qoşunlarının təlim keçdiyi kiçik platza rahat şəkildə giriş açılırdı.

Tikilinin konstruksiyası qüvvətli pilonlar ilə yüngül qala qülləsi arasında kontrast yaradır. Səkkizbucaqlı qüllə hündür nazik şpilli flüger ilə tamamlanır. Qüllənin tağvri hissələrinə trelyaj qəfəsə bənzəyən xüsusi kiçik zolaqlar quraşdırılmışdı. Qapıların müəllifi - memar Antonio Rinaldidir. Proporsional həcmli və özünəməxsus görünüşə malik bu qapılar - unikal kiçik formalı memarlıq abidəsi sayılır və Sankt-Peterburqun ətrafında buna bənzəyən ikinci bu cür abidə mövcud deyil.

Petrov parkı

Artıq XX əsrin əvvələrinə Karasta çayının sağ sahilində Peterştadt qalası ilə eyni dövrdə salınmış Petrov parkının ilkin plaşmasından əsər-əlamət qalmamışdı. Yeni park italyan bağ sistemlərinə uyğun şəkildə, memar Antonio Rinaldi tərəfindən və bağ ustası Lambertinin iştirakı ilə yaradılmışdır. Terrassa, kaskad və pilləkənlərdən savayı, parkda bir neçə miniatür pavilion – ikimərtəbəli Ermitaj, Solovyov köşkü, fontanlı Menajeri və Çin evi yerləşirdi. Parka həmçinin müntəzəm üslubunun elementləri - ucları kəsilmiş kollar və xiyaban boyu ağaclar da əlavə olunmuşdur.

Hal-hazırda Petrov parkı "peyzaj bağı" hesab olunur. Parkın kompozisiya əsasını Yuxarı (Qırmızı) və Aşağı hovuzlar, həmçinin Karasta çayı müəyyən edir. Çayın üzərindən 3 körpü salınmışdı. Bu körpülərdən ən böyüyü 1874-cü ildə memar Q.Preysin layihəsi əsasında yaradılmış Petrov körpüsüdür. Bu körpü Yuxarı parkı qərb və şərq hissələrini birləşdirir.

Bundan başqa, Petrov parkında bir neçə süni şəlalə də yaradılmışdı.

Şəxsi Mülk ansamblı

Çin sarayı

Çin sarayı

Yuxarı parkın dərinliyində yerləşmiş Çin sarayı İmperatriça II Yekaterinanın Şəxsi mülk saray-park kompleksinin tərkib hissəsi sayılır. 1762—1768-ci illərdə memar Antonio Rinaldinin layihəsi üzrə inşa olunmuş saray başlanğıcda bir mərtəbəli idi, yalnız XIX əsrin ortalarına böyük knyaz Mixail Pavloviçin qızı, Yekaterina Mixaylovna üçün daha bir mərtəbə də inşa edilmişdir. Həmin dövrdə saraya şüşəbəndli qalereya, şərq və qərb qanadlarına isə kiçik bitişik tikililər əlavə olunmuşdur. "Çin sarayı" adı ilk dəfə 1774-cü ildə, kamer-furyer jurnalında qeyd olunmuşdur. Bundan öncə, saray bütün sənədlərdə "Holland evi" (Peterhofda yerləşən Monplezir sarayı kimi), "Yuxarı bağdakı ev" və ya "Kiçik ev" olaraq tanınırdı. "Çin" adının yaranma səbəblərindən birisi isə, XVIII əsrdə aristokrat ailələrdə "şinuazri" (Çin üslubunun) böyük marağa səbəb olması ilə əlaqədardır. Bu üslubu daha realistik şəkildə nümayiş etdirmək məqsədilə, bir çox saray otaqlarının bəzədilməsi zamanı Çin və Yaponiyanın orijinal incəsənət əsərlərindən istifadə olunurdu.

Çin sarayının təmkinli və sadə xarici görünüşü, daxili nəfis işləmələr ilə kontrast yaradır. Sarayın əhəmiyyətli kolleksiyasını XVIII əsrin ən tanınmış rəssam-dekoratoru D.B. Tyepolonun ətrafında qruplaşdırılmış bir neçə usta tərəfindən məhz bu saray üçün yaradılmış plafonlar təşkil edir. Sarayın mərkəzi planlaşdırma kompozisiyasını rəsm əsərləri, qızılı lepka, mozaika və süni mərmərlə bəzədilmiş Böyük zal təşkil edir. Divarlarda - I Pyotr və Yelizaveta Petrovnanı əks etdirən mərmər barelyefli iki medalyon quraşdırılmışdır.

Çin saraynın ən məşhur otaqlarından biri - 1760-cı ildən bəri öz görünüşünü qoruyub-saxlamış Steklyaruslu kabinetdir. Otağın divarları şüşə pannolarla bəzədilmişdir. Steklyarus Oranienbaumun ətrafında (Ust-Ruditsa) rus alimi Lomonosov tərəfindən yaradılmış mozaika fabrikində hazırlanmışdır. Steklyarusun fonunda sinel ilə (xovlu ipəklə) fantastik quşları təsvir edən mürəkkəb kompozisiya yaradılmışdır. Uzun müddət, bu panellərin Fransada hazırlandığı güman edilirdi, lakin indi onların Mariya de Şelin rəhbərliyi altında doqquz rus qızıl naxışçısı tərəfindən ərsəyə gəlinməsi rəsmən təsdiqlənib. Bu panellər, yarpaq, gül və üzüm dəstələrini xatırladan zərli oyma çərçivələrin içərisinə əlavə olunub.

Əvvəllər Steklyarus kabinetinin döşəməsi həmin Ust-Rudnitsada hazırlanmış rəngli smaltanın köməyi ilə yığılmışdır, ancaq XIX əsrin ortalarından smalta yararsız vəziyyətə düşdüyündən, köhnə naxışların qorunması şərti ilə onu parket ilə əvəz etmişdilər. Çin sarayı Rusiya ərazisində inşa olunmuş yeganə rokoko üslublu bina hesab olunur. Saray interyerinin əksəriyyəti, XVIII əsrə aid orijinal dekor elementlərini qoruyub saxlamışdır. Həmçinin, sarayda XVII əsrin sonu - XVIII əsrin əvvəllərinə aid saxlanılan Çin və Yapon dekorativ sənət nümunələri xüsusi əhəmiyyət kəsb eləyir.

Müharibə illərində, Çin sarayı konservasiya edilmişdir; belə ki, muzeydə saxlanılan bütün xəzinələr evakuasiya olunmuşdu (onların bir hissəsi - Novosibirsk və Sarapula, digəri isə "Kiçik həyat yolu" vasitəsi ilə artıq mühasirədə olan Leninqrad şəhərinə göndərilmişdi (Oranienbaum - Bronka - Kronştadt - Lisiy Nos) - və burada eksponatlar əvvəlcə İsaak kafedralında, daha sonralar isə Ermitajda saxlanılırdı).. 1946-cı ildə saray yenidən muzey olaraq qapılarını bütün ziyarətçilərə açmışdı.

Sürüşmə təpəsi pavilyonu

Sürüşmə təpəsi pavilyonu

Sürüşmə təpəsi pavilyonu 1762—1774-cü illərdə memar Antonio Rinaldinin layihəsi əsasında inşa olunmuşdur. 30 metr hünürlüyə malik bu çoxpilləli daş bina Yuxarı parkın qərb hissəsində, şimal sərhədinə yaxın ərazidə yerləşir. Onun üç ölçülü həlli Tsarskoye seloda yerləşən Ermitaj binasına bənzəyir - mərkəzi korpusa massiv fligellər bitişir (lakin Ermitajdan fərqli olaraq, onlar dörd yox, üç dənədir). Pavilyonun memarlıq görünüşündə həm barokko (fasad kompozisiyası, dekorativ alebastr güldanları), həm də erkən klassisizm (sütunlar) üslubuna xas elementlər mövcuddur.

Oranienbaumdakı sürüşmə təpəsi xalq ənənələrinin bir davamı idi (Maslenitsa bayramı zamanı insanların süni buz dağından sürüşmələri üçün). Məhz bu təpə, daha sonralar çar iqamətgahlarında mürəkkəb mühəndis həlləri tələb olunan monumental binaların yaradılması üçün bir model olaraq xidmət etmişdir. Tsarskoye Seloda artıq XVIII əsrin ortalarında memar Rastrellinin layihəsi əsasında daşlı sürüşmə pavilyonu tikilmişdir. Lakin Oranienbaum pavilyonu öz memarlıq və heykəltəraşlıq dekoru ilə bu cür tikililərin hamısını ötüb keçmişdi. Bu faktı hətta o zamanın Antonio Rinaldinin dövründə yaşamış çağdaş insanlar belə etiraf edirdilər.

Sürüşmə təpəsinin cənub tərəfinə bir zamanlar taxta skat birləşirdi. Onun eni altı metrdən artıq idi. Skat qalereya-terassın üçüncü mərtəbəsindən başlayırdı. Skatın hər iki tərəfində üstüörtülü və 502 metr uzunluğunda daş kolonnada-qalereyalar yerləşirdi. Onların düz, ballüstrada ilə bağlanılmış damında qəzinti üçün hər bir şərait yaradılmışdır.

Pavilionun çəmənlikdən görünüşü

Fəaliyyət göstərməsi üçün kifayət qədər pul vəsaitlərin ayrılmaması səbəbindən, pavilyon tədricən tənəzzülə uğramışdır. 1813-cü ildə kolonnada fundamenti çökür, ancaq onlar yalnız 1858-1861-ci illərdə demontaj olunmuşdur. Sürüşmə təpəsinin ətrafındakı çəmənlikdə bu günə qədər qorunub saxlanımış ağşam ağacları əkilmişdi.

Sürüşmə təpəsi pavilyonunun interyeri özündə XVIII əsrin orijinal tərtibat işlərini mükəmməl şəkildə əks etdirir. Dairəvi Zal rəsm əsərləri, həmçinin rus və italyan rəssamlarının qızıl suyuna çəkilmiş ştükkoları ilə bəzədilib. Bu zalın ən unikal elementlərindən biri də, onun süni mərmər hissəciklərindən yığılmış döşəməsidir. Müxtəlif rəng çalarları olan bu mərmərlər, döşəməni çox mürəkkəb naxışlar ilə bəzəyir.

Çini kabinetinin tərtibatı üçün 1772—1775-ci illərdə Almaniyanın Meissen fabrikində xüsusi farfor bəzək əşyaları hazırlanmışdır. Bu əşyalar pavilyonun divar-konsollarında quraşdırılmışdır. Farfor qrupu 1770-ci ildə Çeşme Döyüşündə Rusiya donanmasının zəfərini alleqorik tərzdə qeyd edir.

Böyük Vətən müharibəsi zamanı pavilyon Oranienbaum Parkının digər binaları ilə müqayisədə daha çox dağıntıya məruz qalmışdı, buna görə də, onun təmir-bərpa işləri yalnız 1959-cu ildə tamamlanmışdı.

Ədəbiyyat

• Горбатенко С. Б. Петергофская дорога. Ораниенбаумский историко-ландшафтный комплекс. — СПб, 2001. — ISBN 5-86007-242-2
• Горбатенко С. Б. Петергофская дорога. Историко-архитектурный путеводитель. — СПб, 2002.
• Горбатенко С. Б. Петергофская дорога. - 4-е изд., испр. и доп.. — СПб, 2013. — ISBN 978-5-8015-0316-5
• Журавлёв В. В., Митюрин Д. В., Сакса К. Б. Форпост Петербурга. Три века ратной истории Ораниенбаума-Ломоносова. — СПб, 2011. — ISBN 978-5-903984-26-8
• Журавлёв В. В. Ораниенбаум. Хронограф Офицерской стрелковой школы. — СПб, 2013. — ISBN 978-5-9903987-6-4
• Здесь он построил себе крепостцу: каталог выставки. — СПб, 2006.
• Кючарианц Д. А. Антонио Ринальди. — Л.: Стройиздат, 1984.
• Музей-заповедник "Ораниенбаум". — М.: Белый город, 2008. — ISBN 978-5-77931-4022
• Ораниенбаум. Век XIX... (по материалам выставки "Осколки зеркала". К 150-летию Мекленбург-Стрелицкого дома в России). — СПб, 2006.
• Ораниенбаум. 300 лет. История города в почтовых открытках. — Ораниенбаум, 2009. — ISBN 978-5-7435-0289-9
• Гусаров А. Ю. Ораниенбаум. Три века истории. — СПб, 2011. — ISBN 978-5-93437-329-1
• Серебряный век Ораниенбаума. — СПб, 2010. — ISBN 978-5-8465-1010-4

Həmçinin bax

• Lomonosov (şəhər)
• Peterhof (muzey-qoruq)
• Peterhof (saray-park kompleksi)

Xarici keçidlər

• Официальный сайт ГМЗ «Петергоф»
• ГМЗ «Ораниенбаум» (неофициальный сайт)
• «Сокровища Ораниенбаума». (Судьба пригорода С.-Петербурга начиная с XVIII в.)