Vikipediya

Orta əsrlər Azərbaycan tərcümə sənəti

Orta əsrlər Azərbaycan tərcümə sənəti — Azərbaycan şairləri tərəfindən XV-XVI əsrlərdə əsasən farsca və ərəbcə əsərlərin Azərbaycan dilinə tərcüməsi.

Tərcümələr

redaktə

Mustafa Zəririn “Sirətün-Nəbi”si və “Fütuhüş-Şam”ı

redaktə

XIV əsr Azərbaycan şairi Mustafa Zərir VIII əsr müəllifi İbn İshaqın “Sirətün-Nəbi” əsərini ərəb dilindən tərcümə etmişdir. O, Məhəmməd peyğəmbərin həyatından bəhs edən bu əsərin quruluşunu dəyişmədən tərcümə etmişdir. 1388-ci ildə tamamlanan “Sirətün-Nəbi” əsəri türk xalqları arasında Məhəmməd peyğəmbər haqqında yazılmış ilk dini dastan hesab edilir, bir neçə əlyazması Konyanın (Türkiyə) Mövlana muzeyində saxlanılır. Mustafa Zərir həmçinin IX əsr ərəb tarixçisi Vəqidinin “Fütuhüş-Şam” əsərini 1393-cü ildə nəsrlə tərcümə etmişdir. Mövzü müsəlmanların Suriyanı işğal etməsidir.[1]

Şirazinin “Gülşəni-raz”ı

redaktə

Sufi şairi Şeyx Əlvan Şirazi Şeyx Mahmud Şəbüstərinin "Gülşəni-raz" əsərini azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir.[2] XIV yüzilliyin ortalarında Şirazdan Osmanlı imperiyasına köçmüş Şeyx Əlvan “Gülşəni-raz” əsərini 1426-cı ilin yazında bitirmiş[3] və onu Osmanlı hökmdarı Sultan II Murada həsr etmişdir.[4] Bu tərcümə fəlsəfi məzmun daşıyır və sufi həyat tərzini təbliğ edir.[5]

Təbrizinin “Əsrarnamə”si

redaktə

Şeyx Fəridəddin Əttarın “Əsrarnamə” əsəri Əhmədi Təbrizi tərəfindən farscadan türk dilinə tərcümə edilmişdir. Əhmədi Təbrizi bu tərcüməni Ağqoyunlu hökmdarı Sultan Xəlilə ithaf etmişdir.[6] Digər bir fikrə görə isə əsərin ithaf edildiyi şəxs Sultan Yaqubun əmirül-ümərası, təsəvvüfə olan marağına görə Sufi Xəlil olaraq məşhurlaşmış Xəlilullahdır. Əsər 1865 beytdir, 1479-cu ildə Təbrizdə tamamlanmışdır.[7] Əsrarnamə əsas xətlərilə köhnə Anadolu türkcəsinin xüsusiyyətlərini daşıyır. Təbrizdə yazıldığı üçün Azəri ləhcəsinə aid xüsusiyyətlər görülür. Fars dilindən tərcümə edildiyi üçün fars dilinin cümlə quruluşunu ehtiva edir.[8]

Əhmədinin tərcümə yoxsa orijinal əsər olması dəqiq deyil, həcmcə Əttarın “Əsrarnamə”si Əhmədinin əsərindən iki dəfə böyükdür. Hər iki əsərdə Davud və Musa peyğəmbərin həyatından kiçik hekayələr verilir.[9] Əhmədinin hekayələrindən yalnız üçü Əttarın əsərində də var.[10] Məmmədağa Sultanova görə bəzi hekayələr Cəlaləddin Ruminin məsnəvisindən götürülmüşdür.[11]

“Əsrarnamə” tərcüməsi bədiilik baxımından Şirazinin “Gülşəni-raz tərcüməsi”ndən geri qalır. Fuad Köprülünün fikrincə buna səbəb həmin dövrdə əsərlərin sufizmi xalq arasında yaymaq üçün sadə dildə yazılması idi.[12] Əhmədi Təbrizi tərcüməsində çoxlu ərəb və fars sözləri olsa da xalq danışıq dilinə yaxındır.[13] “Əsrarnamə” əsərində işlənmiş türk mənşəli sözlərin müəyyən bir hissəsi hazırda Azərbaycan dilində olmasa da, belə sözlərə “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında, Azərbaycan şairləri İmadəddin Nəsimi, Kişvəri, Şah İsmayıl Xətai və Qövsi Təbrizinin şeirlərində rast gəlinir.[14]

Məqsudinin “Möcüznamə”si

redaktə

“Möcünamə” əsəri XVI əsrdə Məqsudi isimli şair tərəfindən yazılmışdır. XVIII əsrə aid iki əlyazması AMEA-ın Əlyazmalar institutunda saxlanılır. 6160 beyti olan tərcümə əsəri 1515-ci ildə yazılmışdır. Fars dilindən tərcümə edilmişdir. Əsər İslamda müqəddəs olan şəxsiyyətlərin həyatlarında baş vermiş möcüzəli hadisələr haqqında olduğu üçün adı “Möcüznamə”dir.[15] Əsərin farsca hansı əsərin tərcümə olduğu bəlli deyil. Məqsudi Əhmədi Təbrizinin yolundan gedərək Fəriddədin Əttar və başqa farsdilli müəlifflərin əsərlərindən tərcümə edib, kitab şəklinə salmışdır.[16]

Sadıq bəy Avşarın “Məsnəvi” tərcüməsi

redaktə

Səfəvilər dövlətinin hökmdarı Şah I Abbasın dövründə saray kitabxanaçısı olmuş Azərbaycan şairi Sadıq bəy Əfşar Mövlana Cəlaləddin Ruminin "Məsnəvi"sini farscadan azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir.[17]

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ Nağısoylu, 2011. səh. 10
  2. ↑ Javadi, Burrill, 1988. səh. 10
  3. ↑ Nağısoylu, 2011. səh. 12
  4. ↑ Nağısoylu, 2011. səh. 13
  5. ↑ Nağısoylu, 2011. səh. 15
  6. ↑ Nağısoylu, 2012. səh. 11
  7. ↑ Nağısoylu, 2011. səh. 18
  8. ↑ Ayan, 2007. səh. 4
  9. ↑ Nağısoylu, 2012. səh. 41
  10. ↑ Ayan, 2007. səh. 5
  11. ↑ Nağısoylu, 2012. səh. 44
  12. ↑ Nağısoylu, 2012. səh. 89
  13. ↑ Nağısoylu, 2012. səh. 92
  14. ↑ Nağısoylu, 2012. səh. 98
  15. ↑ Nağısoylu, 2011. səh. 32
  16. ↑ Nağısoylu, 2011. səh. 33
  17. ↑ Floor, Javadi, 2013. səh. 10

Ədəbiyyat

redaktə
  • MÖHSÜN NAĞISOYLU. XVI ƏSR AZƏRBAYCAN TƏRCÜMƏ ƏSƏRİ “KƏVAMİLÜT-TƏBİR”. Bakı. 2011.
  • MÖHSÜN NAĞISOYLU. ƏHMƏDİ TƏBRİZİ VƏ “ƏSRARNAMƏ” TƏRCÜMƏSİ. Bakı. 2012.
  • Şeyx Səfi Təzkirəsi, Ana dilimizin dəyərli yazılı abidəsi. Bakı. 2006.
  • Willem Floor and Hasan Javadi. The Role of Azerbaijani Turkish in Safavid Iran. 2013.
  • H. Javadi and K. Burrill. AZERBAIJAN x. Azeri Turkish Literature. İranica. 1988.
  • Eir. FOŻŪLĪ, MOḤAMMAD. İranica. 2000.
  • Gönül Ayan. Tebrizli Ahmedi ve Esrar-name isimli mesnevisi (PDF).[ölü keçid]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Orta_əsrlər_Azərbaycan_tərcümə_sənəti&oldid=6103937"