Osmanlı miniatürü

Osmanlı miniatürü (türk. Osmanlı minyatür sanatı) və ya türk miniatürü — Osmanlı imperiyasında fars miniatür ənənələri ilə bağlı olan incəsənət növü.^[1]

Miniatür sənəti İslam dünyasında bir yer tutan saray sənətidir. İran, İraq, Orta Asiya və Anadoluda türk və fars sülalələri dövründə son orta əsrlərdə yüksək inkişaf və əhatə dairəsinə çatmışdır. Osmanlı miniatür sənəti, Xətt, Naxış, Təzhib, Ebru və Cild kimi ənənəvi sənət sənətlərindən biridir.

Sultan II Mehmetdən sultan I Süleymanın dövrünə qədər Osmanlı İmperiyasının himayəsi altında miniatür sənətinin inkişaf edərək orijinal Osmanlı miniatürünə çevrilmiş və 18-ci əsrə qədər incəsənətdə mühüm yer tutmuşdur.

Tarixi

Miniatür sənəti osmanlılara onlarla eyni dövrdə və əvvəl yaşamış Elxanilər, İran, İraq və Qafqaz ərazilərdə yaşamışQaraqoyunlular, Ağqoyunlular, Teymurilər və Məmlüklər vasitəsilə keçmişdir. Xüsusilə Fars mədəniyyəti Osmanlı Sarayının mədəniyyətinə nümunə oldu və Osmanlı sənəti və ədəbiyyatı fars mədəniyyətindən təsirləndi.

II Mehmed dövrü

Osmanlı dövlətində miniatür sənəti XV əsrin ortalarından böyük önəm kəsb etməyə başlamışdır. Sultan II Mehmed Fatehin miniatür sənətinə marağı bu sənətin inkişafında mühüm rol oynamışdır. İstanbulun fəthindən əvvəl Ədirnədə bir saray, İstanbulun fəthindən sonra Nakkaşhanesi, Topqapı sarayı yaxınlığında Imperiya Nakkaşhanesi inşa edilmişdir. II Mehmed sənətə böyük əhəmiyyət verdiyindən, bu dövrdə bütün bölgələr və imperiya xaricindəki sənətkarlar İstanbula gətirildilər. Bu dövrdə görkəmli italyan rəssamları İstanbula dəvət edildi və bu sənətkarlar Osmanlı sənətçiləri ilə texnikalarını paylaşdılar. 1479-cu ildə başqa bir Venesiyalı rəssam Gentile Bellini İstanbula gəldi və 1481-ci ilə qədər Osmanlı sarayında yaşadı. Bu dövrdə Sultan Mehmed Fatehin məşhur portretini çəkmişdir.

II Mehmed portretlərinin təsiri və Osmanlı sənətkarlarının İtalyan ustaları ilə müəyyən bir müddətdə işləmək imkanı qazanması, Osmanlı miniatür sənətçilərinin portretlərə marağı artırdı. Qısa müddət sonra portret Osmanlı miniatürünün repertuarına və Imperial Nakkaşhanesi'ne daxil edilmişdir. Nakkaş Sinan Bey və şagirdi Ahmed Şiblizade miniatür portretlərində ixtisaslaşır. Osmanlı miniatür sənəti portret və miniatür sənətinin qarışığından doğuldu. Bu sənət həm qərbdə kölgəlik, həm də perspektivli texnikaları əhatə edir və ənənəvi fars miniatür sənətinin xüsusiyyətlərini yerləşdirdi.

XV-XVI əsrlər

Osmanlı miniatür sənəti II Bəyazid, I Səlim və I Süleyman dövründə böyük inkişaf etmişdir. Bu dövrdə Osmanlı sülaləsinin sənət yolu ilə yüksəlməsi də daxil edilmişdir. Bu dövrdə tarixşünaslıq əhəmiyyət qazanmış və Osmanlı miniatür sənəti əhəmiyyətini artırmışdır.

I Səlim dövründə, Osmanlı İmperiyası Nakkaşhanhane böyük dəyişikliklərə səbəb olacaq, İrandan sənətkarlar köçü etdi. 1514-cü ildə Çaldıran döyüşündə I Səlim Səfəvilər dövlətini məğlub etdi və qərbi İranın və Səfəvilər paytaxtı Təbrizi tutdu. I Səlim Təbrizdən İstanbula çoxlu sayda sənətkar və rəssam gətirtdirdi

Osmanlı miniatür sənəti, ilk inkişafdan bu yana fars miniatürləri və sənətkarlar tərəfindən təsirləndi. Əslində, Imperial Nakkaşhanesi qurulduqdan bəri həmişə daimi fars miniatür ustaları olmuşdur. Herat, Səmərqənd, Diyarbəkir, Şiraz və Bağdadın miniatür ustaları üçün İstanbul İmperatorluğunun Nakkaşhane'sinə qatılmaq üçün ümumi idi. Amma II Səlimin dövründə İran sənətçilərinin İstanbula köçməsi Osmanlı tarixinin ən böyük miqrasiyası idi. Bu köç Osmanlı miniatürünə dərindən təsir etdi və onun formalaşmasında mühüm rol oynadı. Bu rəssamların sayəsində Osmanlı miniatürü Təbriz miniatürünün hazırlanmış bəzək və toxumasını qəbul etdi. Qərb rəssamları və Qərb sənəti II Mehmetin hakimiyyət dövründə Osmanlı miniatürünə təsirindən sonra Osmanlı miniatür tarixində ikinci böyük təsir göstərmişdir.

Osmanlı miniatür tarixinin üçüncü böyük dəyişməsi Osmanlıların Aralıq dənizində mühüm dəniz qüvvəsinə çevrilməsi ilə başladı. Osmanlıların dənizə marağı Aralıq dənizi sivilizasiyaları ilə qarşılıqlı təsirini artırdı. Ardından, Aralıq dənizi icmalarının mənimsənildiyi Kartoqrafiya, Portolan xəritəsi və Dəniz Atlası kimi rəsm texnikaları ilə sıx əlaqə saxladılar. Osmanlı İmperatorluğunda belə xəritələr əvvəlcə praktiki məqsədlər üçün hazırlanmışdı, lakin qısa müddətdən sonra bu xəritələr dekorativ və təsvir olundu və kitab sənətinin bir hissəsi oldu.

Kartoqrafiyanın Osmanlı miniatürüylə qarşılıqlı əlaqələrindən iki böyük əsər, Kitab-i Bəhriyə və Bəyani-mənazi-səfəri-iraqeyn I Süleymanın dövründə tamamlandı.